Het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid De verkeersveiligheid en verkeersleefbaarheid bevorderen Myriam Adriaensen en Floris Merckx

BIVV vzw Opgericht op 6 oktober 1986 als samensmelting van Hoge Raad voor de Verkeersveiligheid Studiefonds voor een veilig wegverkeer Centrum voor Aanpassing aan het Rijden van gehandicapte Automobilisten Voorzitter is de federale Minister/Staatssecretaris bevoegd voor Verkeersveiligheid ; ondervoorzitter is de voorzitter van de FOD Mobiliteit en Vervoer Afgevaardigd bestuurder – Martin Van Houtte

BIVV vzw Raad van Bestuur : FOD Mobiliteit en Vervoer, vertegenwoordiger van de Minister, FOD Justitie, FOD Binnenlandse Zaken (federale en lokale politie), gewesten (infrastructuur), verzekeringen (Assuralia), autokeuringscentra (GOCA), automobiel en tweewielerindustrie (FEBIAC), vertegenwoordigers van automobielclubs, fietsers en voetgangers, motorrijders en vervoerssector. Beheerscomité : Minister, FOD Mobiliteit en Vervoer, GOCA en Assuralia – vertegenwoordiger van Justitie en BiZa met raadgevende stem 130 medewerk(st)ers – 6 afdelingen

Opdracht van het BIVV Verkeersveiligheid en verkeersleefbaarheid bevorderen door Voorlichting en opvoeding Onderzoek Vertegenwoordiging en Coördinatie Advies Dienstverlening en begeleiding Strategisch plan bepaalt jaarlijks de doelstellingen en de activiteiten van de verschillende afdelingen

Structuur BIVV Beheerscomité Structuur van het BIVV Afgevaardigd beheerder Afdeling communicatie Afdeling Gedrag en Beleid Adjunct van de afgevaardigd beheerder Afdeling Cara Afdeling Herstelonder zoeken Technische Afdeling Afdeling Mobiliteit & Infrastructuur Algemene diensten 5

BIVV: Activiteiten WEGGEBRUIKER Omvat: Studie factoren die rijgedrag beïnvloeden (psychosociaal, handhaving,…) Voorlichting en opvoeding Advies inzake rijopleiding & beoordeling Rijgeschiktheidsbeoordeling Advies inzake aanpassing voertuigen voor personen met functiestoornis Afdelingen BIVV: Gedrag & Beleid, Communicatie, Cara, Herstel.

Afdeling Communicatie Informatie en Sensibilisatie Campagnes Informatie Acties (Netwerk vrijwilligers, Bobbus, standen, …) Permanente sensibilisatie (KijkUit, Veilig Thuis, …) Educatie Publicaties

Afdeling Gedrag & Beleid Opdracht : voorstellen van maatregelen om het gedrag van de weggebruikers inzake verkeersveiligheid te optimaliseren op basis van evaluatie en analyse van verkeersveiligheidsindicatoren. Werkdomeinen : handhaving (met inbegrip van strafrechtelijk beleid) observatorium (statistieken en indicatoren, onderzoek, beleidsevaluatie en – advies) Driver Improvement

Gedrag & Beleid : handhaving Partners : politiediensten, (politie)parketten en politierechters Publicaties : Snelheidshandhaving (1999) Opstellen van actieplannen verkeersveiligheid (2004) Handhavingsfiches (2006-2009) Handhavingscommunicatie (2007)

Gedrag & Beleid : handhaving Netwerk van verkeerscoördinatoren Informatie-uitwisseling Goede praktijken in de schijnwerpers zetten Eenvormigheid registratie bevorderen Combinatie handhaving en communicatie bevorderen => website Studiedagen en vormingen ondermeer i.s.m. Koninklijk Verbond van Politierechters Elektronische nieuwsbrief Beleidsadvies

Gedrag & Beleid : Observatorium 1/ STATISTIEKEN Analyse en rapportage van de verkeersongevallenstatistieken Coördinatie en voorzitterschap van de federale werkgroep statistiek Ontwikkeling van gedrags- en attitudeindicatoren : Snelheid Rijden onder invloed Gordeldracht Informatie beschikbaar via BIVV-website -> Observatorium VV SafetyNet (Europees Observatorium voor de Verkeersveiligheid – www.erso.eu)

Gedrag & Beleid : observatorium 2/ ONDERZOEK Alcolock: European Alcolock Project 2003-2006 (www.bivv.be) PEPPER: Police Enforcement Policy and Programmes on European Roads: enhance the effectiveness and efficiency of the police enforcement of road traffic (cf.http://www.pepper-eu.org/) CAST: Campaigns and Awareness-raising Strategies in Traffic Safety: Designing and implementing mass media campaigns and evaluating their (isolated) effect on traffic accidents and other performance indicators (cf. http://www.cast-eu.org/) SUPREME: SUmmary and publication of best Practices in Road safety in the Eu MEmber States (cf. http://www.kfv.at/supreme) ROPS: Rijden onder invloed van psychoactieve stoffen (cf. www.bivv.be) DRUID: Driving under the Influence of Drugs, Alcohol and Medicine (cf. http://www.druid-project.com/)

Gedrag & Beleid : observatorium 3/ BELEIDSINFORMATIE EN - ADVIES Via Federale Commissie voor de Verkeersveiligheid (www.fcvv.be) – KB 17 mei 2002 (BS 17 juli 2002) BIVV = voorzitter Vastleggen indicatoren Vastleggen van kwantitatieve doelstellingen Voorstellen van te nemen maatregelen Vastleggen van de nodige middelen Interministerieel Comité voor de Verkeersveiligheid – KB 17 mei 2002 (BS 17 juli 2002) Coördinatie van de te nemen maatregelen

Afdeling CARA Rijgeschiktheidsevaluatie van personen met een functiestoornis Aanbevelingen & voertuigaanpassingen Informatie Personen met een functiestoornis Specifieke doelgroep: dokters Opleiding Hulp voor voertuigaanpassingen 14

Afdeling Herstelonderzoeken De afdeling is door de Minister van Mobiliteit erkend voor het uitvoeren van deze onderzoeken. Wat? Herstelonderzoeken zijn rijgeschiktheidsonderzoeken die bestaan uit medische en/of psychologische onderzoeken om na te gaan of je lichamelijke conditie, je gedrag aangaande alcohol- of druggebruik en je attitudes in het verkeer verenigbaar zijn met het veilig besturen van een motorvoertuig.    Voor wie? Herstelonderzoeken dienen afgelegd te worden door elke persoon die wordt veroordeeld tot een verval van het recht tot sturen waarbij de rechter medische en/of psychologische onderzoeken oplegt als voorwaarde om het rijbewijs terug te krijgen. 15

BIVV: Activiteiten VOERTUIG Inhoud: Voorbereiding en opvolging reglementering homologatie en technische eisen (B – EU – int) Homologatieproeven Controle apparatuur autokeuring Homologatie & verificatie ademtest & ademanalyse toestellen Afdeling BIVV: Technische afdeling

Technische Afdeling Operationele Activiteiten Laboratorium Alcometrie Laboratorium Helmen Laboratorium Controle Apparatuur voor Voertuiginspectie Laboratorium Mechanica Initiële en periodieke keuringen van koelwagens Studie en Advies Wetgeving, reglementering en normen (veelal Europees) Studieprojecten m.b.t. voertuigtechniek

BIVV: Activiteiten WEG & OMGEVING Inhoud: Aanbevelingen & richtlijnen inzake herinrichting (vnl bebouwde kom) Advies aan wegbeheerders (Gewesten – provincies – gemeenten) voor concrete projecten Afdeling BIVV: Mobiliteit en infrastructuur

Afdelingen Mobiliteit en infrastructuur Inspectie van bestaande wegen Uitvoeren van verkeersveiligheidsaudits Onderzoek, studies, raadgevingen en publicaties om de wegbeheerders te ondersteunen in het verbeteren van de weginfrastructuur

Communicatie en verkeersveiligheid De sensibilisatiecampagnes van het BIVV

Communicatie inzake verkeersveiligheid België: veiligheidscampagnes sinds 1966 1970: OESO-werkgroep >> handleiding opzetten & evalueren campagnes

Communicatie inzake verkeersveiligheid – doelstellingen Informeren (nieuwe wetgeving, gevaren,…) Aanzetten tot gedragsverandering Niet het enige middel! Combinatie van communicatie, infrastructuur, wetgeving en handhaving bepaalt succes op lange termijn

Opzetten van een VV-campagne 6 fasen: 1. Aan de slag Situatieanalyse Campagne en evaluatie ontwerpen Voormeting en campagne uitvoeren Evaluatie vervolledigen en conclusies formuleren Eindrapportage

PITSTOP-campagne Wat? Waar? Partners Thema: slaperigheid België en Griekenland Partners UTh (Griekenland) BIVV (België)

1. Aan de slag Campagne baseren op statistieken en onderzoek Thema: duidelijk afgelijnd en ondubbelzinnig België: geen registratie vermoeidheid bij ongevallen Internationaal: groeiend besef, vermoeidheid speelt rol in 10-20% van alle ongevallen

1. Aan de slag Meer informatie nodig  enquête Face-to-face, 615 autobestuurders, België Risicoperceptie: vermoeidheid = 4e belangrijkste ongevalsfactor (na snelheid, alcohol, drugs) Zelfgerapporteerd gedrag: 1/3 rijdt slaperig (min. 1x/jaar) - vooral mannen, 18-34 jarigen, beroepschauffeurs, hogere sociale klassen Populaire remedies: frisse lucht, muziek, korte pauze, koffie 1/3 kent geen enkele remedie

2. Situatieanalyse Probleem omschrijven Literatuuronderzoek (ERSO, SWOV,…) Vermoeidheid beïnvloedt rijgedrag Half-automatisch mentaal proces Compensatiestrategieën zijn onvoldoende om risico uit te schakelen Vermoeidheid komt frequent voor >50% privébestuurders rijdt min. 1x/jaar vermoeid Jongeren en beroepschauffeurs lopen verhoogd risico Vermoeidheid verhoogt ongevalsrisico 17u wakker = 0,5 promille alcohol Maatregel voor bestuurders 15 minuten slapen (“powernap”)

2. Situatieanalyse Literatuuronderzoek - gedragsmodellen (UTh) Bestuurders weten wanneer ze slaperig worden, toch blijft de meerderheid rijden Factoren die dit gedrag verklaren: Onvoldoende kennis van risico’s Onderschatting van overgang tussen vermoeidheid en slaap > risicoperceptie Geen persoonlijke ervaring met gevolgen > risicoperceptie Tekenen van vermoeidheid negeren > risicobereidheid Druk om bestemming te bereiken > motivering Geen pakkans of strafkans

2. Situatieanalyse Specifieke doelgroep afbakenen Autobestuurders, 18-25 jaar, hoofdzakelijk mannen Verhoogd risico omwille van leefstijl (ERSO) Gevoeliger voor negatieve effecten van vermoeidheid (ERSO + UK Dept for Transport) Doelpubliek varieert naargelang thema van de campagne en/of gedrag dat men wilt wijzigen !Probeer altijd zoveel mogelijk personen te bereiken! (Soms nodig om met tussengroepen te werken)

2. Situatieanalyse Onderzoek: gedragspredictoren voor doelgroep (kwalitatieve pilot, 20 autobestuurders 18-25 jaar) Algemene risico-inschatting goed Persoonlijk risico soms lager ingeschat Kennis toegepast voor lange trajecten, niet voor korte ritten of gekende reisweg Meeste problemen in vroege ochtend, na nachtje uit Belangrijkste motivatie: zo spoedig mogelijk naar huis om te slapen (emotioneel + sociaal beïnvloed) Sociale drempel  wegnemen om gewenst gedrag te vergemakkelijken

2. Situatieanalyse Campagnestrategie baseren op gedragsbeïnvloedingstheorie Protection Motivation Theory (PMT) Motivatie voor veilig gedrag ingegeven door inschatting dreiging en oplossing dreiging

3. Campagneontwerp Strategieën Inschatting van dreiging beïnvloeden Overtuigingen ivm persoonlijke kwetsbaarheid beïnvloeden Haalbaarheid oplossing vergroten Gepercipieerde efficiëntie van oplossing verbeteren door informatie over correcte remedie Gepercipieerde “kosten” van oplossing verminderen door sociale drempel weg te nemen

3. Campagneontwerp Specifieke doelstelling formuleren Kennis Kennis effectieve oplossing (“powernap”) verhogen Overtuigingen Effectiviteit andere oplossingen verminderen Belang “zo snel mogelijk thuis raken” verminderen Belang van mening vrienden en verwanten verminderen Persoonlijke risico-inschatting verhogen

3. Campagneontwerp Specifieke doelstelling formuleren Gedragsintenties Intenties “powernap” verhogen Intenties andere remedies verminderen Zelfgerapporteerd gedrag “powernap” verhogen

3. Campagneontwerp Eenduidige, geloofwaardige en duidelijke boodschap formuleren Centrale boodschap: “even dutten is de beste remedie tegen slaperigheid achter het stuur” Klimaat scheppen dat de ontvankelijkheid van de beoogde doelgroep verhoogd Ervoor zorgen dat de doelgroep er voordeel uit haalt Juiste gedrag = gedrag voorgesteld door campagne

3. Campagneontwerp Een boodschap moet er als volgt uitzien: specifiek en unidimensioneel kort en duidelijk overtuigend geloofwaardig makkelijk te begrijpen de aandacht trekkend concreet realistisch

3. Campagneontwerp Timing Creatief concept ism communicatiebureau medio november – medio december 2008 Duur afhankelijk van thema, budget, effect Creatief concept ism communicatiebureau PITSTOP  “even pitten” + “energie bijtanken”

3. Campagneontwerp Campagne-elementen radiospots (jongerenzenders, weekendnachten), 3 weken online campagne: website met informatie + online game gadget: PITSTOP-pakket posters via BIVV-netwerk (jeugdhuizen,...) informatiefolder PITSTOP-deurhangers Acties op terrein: “sleep-ins” + uitdelen “PITSTOP-pakketten” Affiches,TV, Radio, geschreven pers, Bioscoop, Folders, brochures, Affichettes, zelfklevers, Films, video’s, dia’s, Internet

3. Campagneontwerp Mediaplan in functie van de doelgroep, rekening houdend met het budget Above-the-line versus below-the-line Dure media (televisie, radio) zijn op zich niet efficiënter dan goedkope media (folders, mailings, sociale netwerksites)

3. Campagneontwerp

3. Evaluatieontwerp Rigoureus evalueren Formatieve evaluatie Kwalitatieve pretest van campagnemateriaal Procesevaluatie Objectieve blootstelling (aantal verspreide berichten) Subjectieve blootstelling (aantal ontvangen berichten binnen doelgroep) Effectevaluatie (outcome evaluation) Kennis (> response efficiency) Overtuigingen (> response efficiency, response costs, severity, vulnerability) Gedragsintenties (> protection motivation) Zelfverklaard gedrag

3. Evaluatieontwerp Methode Steekproef voor/nameting (online enquête, quasi-experimenteel design met vergelijkingsgroep) Steekproef Totale populatie (autobestuurders, 18+): 1.203 Bestuurders 18-25: 598 49% mannen (N=589), 51% vrouwen (N=614)

4. Voormeting en campagne Campagne monitoren Eventueel tijdens de campagne nog bijsturen Boodschap Visual Duur …

5. Resultaten en conclusies Blootstelling (exposure) 1750 radiospots 20.000 folders 15.000 posters 15.000 deurhangers 10.000 Pitstop-pakketten Website: ca. 25.000 unieke bezoekers – ca. 5.500 Pitstop- pakketten verdeeld 14 acties op het terrein – ca. 4.500 Pitstop-pakketten verdeeld Herinnering (recall) 33% herinnert zich minstens 1 element (18-25, N=598) radiospot: 60% - website: 14% - pitstop-pakket: 12%

5. Resultaten en conclusies Appreciatie Campagnebeeld (N=340) Origineel: 65% In het oog springend: 63% Aantrekkelijk: 61% Campagneboodschap (N=340) Zeer duidelijk: 83% Geloofwaardig: 82% Informatief: 78% Realistisch: 69%

5. Resultaten en conclusies Kennis Beste remedie = pitstop (18-25, N=598) Overtuigingen Andere remedies (18-25, N=598) VOOR NA Pitstop 22% 30% VOOR NA Korte pauze 21% 24% Raampje openen 18% Met passagiers praten 15% 12% Radio 13% 11% Koffie 5%

5. Resultaten en conclusies Overtuigingen (18-25, N=598) VOOR NA Thuis raken is belangrijkst 56% 55% Vrienden/familie verwachten dat ik pitstop neem 59% 58% Ik neem een pitstop zelfs als vrienden/familie dat afkeuren 47% 50% Veilige parkeerplaats zou me kunnen overtuigen pitstop te nemen 68% 72%

5. Resultaten en conclusies Overtuigingen / Risico-inschatting (18-25, N=598) VOOR NA Vermoeidheid verhoogt ongevalsrisico 70% 73% Ik loop minder risico dan anderen 32% 27% Ik rij beter dan anderen, zelfs als ik moe ben 24%

5. Resultaten en conclusies Gedragsintenties (18-25, N=598) Volgende keer als ik me moe voel… VOOR NA Korte pauze 27% 24% Pitstop 21% Raam openen / radio aan / praten met passagiers 36% 32%

5. Resultaten en conclusies Zelfgerapporteerd gedrag (18-25, N=598) Ik heb de afgelopen maand een pitstop genomen… VOOR NA Ja 10% Neen 39% 37% Niet van toepassing wegens niet vermoeid 51% 53%

5. Resultaten en conclusies Hoge herinneringsscore (vooral radio) Hoge appreciatiescores Toename Kennis over effectieve remedie Gedeeltelijke afname Overtuigingen over effectiviteit andere remedies Gevoel van persoonlijke onkwetsbaarheid Gedragsintenties ivm andere remedies Niet gewijzigd Overtuigingen ivm persoonlijke motivatie en sociale drempel Gedragsintenties ivm pitstop Zelfgerapporteerd gedrag ivm pitstop Belangrijkste drempel: onveiligheidsgevoel op parkings

6. Eindrapportage Resultaten en conclusies bekendmaken Lessen voor toekomstige campagnes Focussen op persoonlijke motivatie / sociale drempels Focussen op veilige plaatsen voor pitstop

Tone-of-voice van de BIVV-campagnes ¹ angstinductie = wel: Inspelen op verantwoordelijkheidszin Humor Positief Niet gewelddadig Niet moraliserend Voorbeelden van campagnes (evolutie en aanpak): Veiligheidsgordel Snelheid Eindejaarscampagnes (rijden onder invloed)

Tone-of-voice van de BIVV-campagnes Angst: onmiddellijk effect veranderen van mening, niet gedrag effect verdwijnt sneller dan bij andere types van boodschappen herhaling gewenning afname van schrik te traumatiserend: boodschap wordt verworpen en wordt volledig ondoeltreffend

Tone-of-voice van de BIVV-campagnes Moraliserend: geen goede resultaten beter de bestuurder of weggebruiker op zijn verantwoordelijkheid te wijzen Humor beter gememoriseerd op lange termijn meest efficiënt om alle vooroordelen ivm de auto weg te werken Zachte aanpak humor, emotie, identificatie en sociale afkeuring van het negatieve gedrag toon is positief

Tone-of-voice: angst / shockeffect Campagne Think! – Cameraphone 2005

Campagne laat je niet verassen door de motorrijders Tone-of-voice: humor Campagne laat je niet verassen door de motorrijders 6 april 2009

Tone-of-voice: zachte aanpak Campagne Voetgangers respecteren is jezelf respecteren 7 april 2008 Identificatie, focus op positief gedrag

Tone-of-voice: zachte aanpak Campagne Thomas, 6 jaar. Voor altijd 21 september 2004 Inspelen op emotie

Evolutie tone-of-voice sensibilisatiecampgnes BIVV GORDEL SNELHEID BOB Jaren ‘70 – ’80 Jaren ’90 Jaren 2000

Verkeerstoezicht Voorlichting “an sich”-> weinig dwingend beïnvloedingsinstrument Voorlichting + verscherpte politiecontrole -> verkeersgedrag wordt sneller beïnvloed Campagnes dienen versterkt te worden door toezicht! Doeltreffendheid = subjectieve + objectieve pakkans

Digestief Campagne Think! Moment of doubt - 2007

Campagne Irresponsable(s)au volant, responsable(s) pour la vie Digestief Campagne Irresponsable(s)au volant, responsable(s) pour la vie Politie Namen - 2006

Killer on the backseat - 1998 Digestief Campagne Think! Killer on the backseat - 1998

Campagne Axion & Kanaal 2 Digestief Campagne Axion & Kanaal 2 Heaven can wait - 2004

Debat Vragen? Opmerkingen? Suggesties?

Meer info Floris.Merckx@bivv.be 02/244.15.01 Myriam.Adriaensen@bivv.be 02/244.15.95 info betreffende communicatie en campagnes: werner.dedobbeleer@bivv.be pieter.deneve@bivv.be