Nieuwe gezinsvormen en Sociale Zekerheid Joris Ghysels TIER

Vooraf: niet doemdenken! Over welke gezinsvormen hebben we het? Gezinnen met kleuters en peuters (doelpubliek kinderopvang) zijn meestal “originele koppels” Scheidingen trekken veel aandacht, maar “originele koppels” blijven dominant Kostwinnersgezinnen worden een minderheid, maar er komen meer alleenstaande ouders: leven met één inkomen blijft maatschappelijk relevant

Hoe moderniseren we de Sociale Zekerheid? Basisideeën Diensten in de plaats van uitkeringen (bv. Kinderopvang) Passen bij behoeften (geen uitkeringsafhankelijkheid) Nemen beslissingsvrijheid deels weg Hebben een paternalistische bonus (“arme kinderen hebben baat bij opvang”)

… modernisering (vervolg) Individualisering van de sociale zekerheid Activeren is het toverwoord Betaald werk integreert Betaald werk maakt individuen (in het bijzonder vrouwen) weerbaar

… modernisering (vervolg) Individualisering van de sociale zekerheid Activeren is het toverwoord Betaald werk integreert Betaald werk maakt individuen (in het bijzonder vrouwen) weerbaar MAAR Is volledige individualisering haalbaar? Is individualisering wenselijk?

A. Is individualisering haalbaar? De Belgische Sociale Zekerheid is geen individuele verzekering, maar bouwt op systematische solidariteit: Gelijkgestelde periodes. Voorbeeld: ouderschapsverlof Afgeleide rechten. Voorbeeld: pensioen voor overlevende partner De SZ is sterk gezinsgemoduleerd: Alleenstaanden krijgen vaak meer

Afbouwen van solidariteit vergt decennia: … haalbaar? Afbouwen van solidariteit vergt decennia: Gelijkgestelde periodes werken door in pensioen. Een levenslooprekening moet ieder voor zich opbouwen Afschaffen van gezinsmodulering veronderstelt dat iedereen het hogere bedrag voor individuen krijgt Erg duur (alternatief: welvaartsverlies)

B. Is individualisering wenselijk? Mensen houden van hun partner In elk waardenonderzoek geven mensen aan dat een goede partnerrelatie bovenaan hun verlanglijstje staat Na een (echt)scheiding blijven velen niet lang alleen Ouders (moeders) van jonge kinderen hebben veel tijd over voor hun kroost Deeltijdwerk en verlofstelsels zijn populair

Meeste Belgen zijn solidair met hun partner, delen hun leven … wenselijk? Meeste Belgen zijn solidair met hun partner, delen hun leven In de meeste Belgische gezinnen bestaat er geen gelijke taakverdeling Partners kiezen voor (tijdelijke?) ongelijke inkomens Beleid kan deze keuze respecteren Opletten voor gewoonte, macht en spijt Partnersolidariteit ondersteunen

Opletten voor gewoonte, macht & spijt Beleid zoekt altijd een balans tussen: Vrijheid (eigen keuze) Verantwoordelijkheid Individuen Zijn vaak kortzichtig, denken niet ver vooruit (bv. over hun pensioen) Zijn vaak te optimistisch (bv. over de duurzaamheid van hun relatie) Sociale Zekerheid is net hierom opgezet

Partnersolidariteit ondersteunen in de plaats van ondergraven Gezamenlijke pensioenopbouw Partners delen Alle pijlers, ook privé-pensioen Verlies aan inkomenssolidariteit verzekeren Echtscheiding is een nieuw sociaal risico Sociale Zekerheid dekt dit risico niet

Echtscheiding en sociale zekerheid nu Activeren stimuleert individuele vooruitziendheid, maar vrouwen volgen niet, rekenen op hun partner Vrouwen vallen na echtscheiding vaak meteen terug op de bijstand (OCMW-steun of DAVO) Bij andere sociale risico’s (bv. werkloosheid) is er een (tijdelijke) tussenstelsel met hogere uitkeringen

Sociale Echtscheidingsverzekering Waarom? Mensen onderschatten het risico (zouden zich zelf niet verzekeren) Private solidariteit faalt vaak (alimentatie is te laag en/of wordt niet betaald) Bijstand is zeer beperkt Zal welvaartsverlies (armoede bij alleenstaande moeders) inperken

Slotsom Niet morrelen in de marge, maar rechtstreekse oplossingen zoeken voor nieuwe fenomenen Individualiseren is een radicale oplossing, maar duur en ook niet wenselijk (sturend beleid) Alternatieven: Werkelijke gezinsvorm onderkennen Scheiding als nieuw sociaal risico verzekeren

Meer weten? Zie www.centrumvoorsociaalbeleid.be CSB-Berichten Bijvoorbeeld: 6/2009 Cantillon, Ghysels en De Wilde “De individualisering van de sociale zekerheid, tussen utopie en dwaling”