Publieke diensten van landbouw – De markt als vergoedingsmechanisme? Ir. Evy Mettepenningen Vakgroep Landbouweconomie Universiteit Gent

Deze presentatie is deels gebaseerd op inzichten verworven in het IWT project ‘Strategieën en instrumenten voor de vergoeding van publieke diensten van landbouw’, in samenwerking met ILVO Dank aan de andere leden van het onderzoeksteam: Dr. Peter Van Gossum, Dr. Joost Dessein & Prof. Guido Van Huylenbroeck

Overzicht Publieke diensten van landbouw Een markt voor publieke diensten De markt Mogelijke oplossingen buiten de markt Mogelijke oplossingen binnen de markt Voorbeelden uit de praktijk Hybride producten Gegarandeerde vraag creëren Marktprincipe aan de aanbodzijde: call for tender Conclusies en beleidsaanbevelingen

1. Publieke diensten van landbouw 4

Landbouw = multifunctioneel Wit Groen Geel Blauw Rood Verkoop & verwerking hoeveproducten Voedselzekerheid en -veiligheid Landschap Natuur Milieu (bvb. koolstofcaptatie bodem) Tewerkstelling Verhuur gronden en gebouwen Toerisme en recreatie Groene Zorg Regionale identiteit Erfgoed Bescherming overstromingen Verbeteren waterkwaliteit Energieproductie (windmolens, biobrandstoffen, …)

Wat zijn publieke goederen en diensten? uitsluitbaar niet-uitsluitbaar Private goederen Bvb. voedsel, vezels, energie, rurale accommodatie, educatie enz… Quasi collectieve goederen Bvb. water Club goederen Bvb. landschapspark Publieke goederen Bvb. openbaar landschap, biodiversiteit, zuivere lucht rivaal niet-rivaal

2. Een markt voor publieke diensten 7

2.1 De markt Aanbieders Vragers Publieke diensten Vergoeding landbouwers Vragers bevolking Publieke diensten Vergoeding

Vraag naar publieke diensten Stijgende vraag naar publieke diensten Maatschappelijke evoluties als oorzaak: Stijgende welvaart => hedonisme: meer genieten Meer vrije tijd om te recreëren op platteland Toenemende mobiliteit => meer mogelijkheden voor recreatie Meer belang gehecht aan welzijn, gezondheid Milieuproblemen, klimaatsverandering => meer belang aan natuur & milieu Toenemende druk op open ruimte door stijgende bevolking, industrie

Vraag naar publieke diensten Willingness To Pay (wil om te betalen) studies: Voor aanwezigheid landbouw in rurale gebieden: US= $7 → $252 (Poe, 1999) Australië: mensen willen prijs betalen om te voorkomen dat landbouwers agrarische sector verlaten (Bennett et al., 2004) WTP ↑ met meer multifunctionele systemen (Moon et al., 2005)

Vraag naar publieke diensten Op basis van eigen onderzoek in Meetjesland (MUSICAL-project, 2009)

Aanbod van publieke diensten Moeilijk te meten Agromilieumaatregelen: 44% landbouwers, 19% areaal cultuurgrond

Een perfecte markt Waarom volgt aanbod de vraag niet? Een efficiënte allocatie van goederen en diensten zal enkel plaats vinden bij een perfecte markt Redenen voor marktfalen: Spanning eigendomsrechten en sociale verwachtingen Markten die niet volledig competitief zijn Goederen zijn geen private goederen Er zijn externaliteiten aan het goed verbonden

Een markt voor publieke diensten? Moeilijk te organiseren Probleem free-riders door niet-uitsluitbaarheid Sommigen betalen ervoor en anderen profiteren mee => vragers willen niet meer betalen Indien geen vergoeding, incentive: aanbieders willen niet leveren => geen sociaal optimum

2.2 Mogelijke oplossingen buiten markt Overheid grijpt in: Verplichte productie publieke diensten door overheid (bvb. in Vlaanderen, mestwetgeving: indien nitraatresidu > 90kg/ha boete, voor elke kg N en P niet afgezet €1 boete) Vergoeding door de overheid bvb. subsidies voor agro-milieumaatregelen, beheersovereenkomsten Verschaffing publieke diensten door overheid Openbare aanbesteding (niet onder staatsteunregels, geen vragen in WTO-verband)

Beperkingen Wat met GLB na 2013? Druk WTO Subsidies gezien als verhuld protectionisme

2.3 Mogelijke oplossingen binnen markt Vergoeding/vragers verzekeren: Verzekering: dienst wordt geleverd als vastgelegd quorum bereikt wordt Samenwerking: potentiële begunstigden voegen hun middelen samen, enkel mogelijk wanneer transactiekosten voldoende laag zijn (oplosbaar via verenigingen) Geprivilegieerde groep: wanneer de vrager meer baten krijgt dan de dienst kost, zelfs als sommige niet betalen (free riders) Voorwaarde: sociale normen

Mogelijke oplossingen binnen markt Hybride producten: het publieke goed wordt indirect vermarkt via een privaat goed (directe link tussen beide noodzakelijk, bv. akkervogelbrood) Invoeren van een uitsluitingmechanisme, dus omvorming tot clubgoederen: bv het Nationaal park de Hoge Veluwe in Nederland

Private middelen voor publieke goederen Private steun kan komen van: Particulieren Bedrijven Organisaties/verenigingen, etc. Investeren in landschap (Braaksma & Bos, 2007) Indien woonomgevingskwaliteiten, toegankelijkheid verbeteren => eerder private vraag Voor natuur en landschap eerder publieke vraag Probleem: verkrijgen van continue, duurzame bijdragen, eenmalige bijdragen makkelijker (Kuhlman & de Graaff, 2009)

3. Voorbeelden uit de praktijk Differ substantially between methodologies: Different time scope (focussing on whole process and implementation stage) Different samples and sample sizes Specific AESs with one-year registration method, AESs in general with survey 20

3.1 Hybride producten Het publieke goed wordt indirect vermarkt via een privaat goed

Groen voor rood Uitzichtgarantie bij aankoop huis (Kort et al., 2008): Huizenbezitters kopen voor paar % van waarde huis gegarandeerd vrij uitzicht Geld in groenfonds Boeren betaald om landschap te onderhouden: knotwilgen snoeien, koeien in wei, …

Akkervogelbrood Door Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren Gedeponeerd merk Voor landbouwers die niet gebonden willen zijn aan overheid Testfase vanaf 12 april 2 landbouwers testen uit

Adopteer een… Kip, grutto, hoogstamboom, akkerrand, … Kostprijs: €30, €20, €50, €50 /jaar In ruil: eieren, korting op streekproducten, bloemen plukken, fruit oogsten, picknick organiseren in boomgaard, enz. Landbouwers vergoed voor kosten onderhoud (Kort et al., 2008)

Landschapsveiling Stuk weiland, oever, haag, poel, enz. geveild Koper wordt geen eigenaar, adopteert Beheer 10 jr gegarandeerd door landbouwers Bedrijven, particulieren en organisaties bieden Goed om draagvlak te creëren (Cappon & Leinfelder, 2010) Als bekend gemaakt wordt wie betaalt => draagt bij tot imago www.groenegoededoelen.nl

Plant je voort Vroeger: bomen voor koeien Voor € 10 boom langs of in weilanden, velden Op verzoek: … waarin koeien grazen Ook mogelijk certificaat als geschenk www.bomenvoorkoeien.nl

Koppeling met toerisme en recreatie Hoevetoerisme, recreatie, ev. ook educatie: Meer inkomsten indien aantrekkelijke omgeving Vergoeding voor natuur- en landschapsbeheer Singelgolf Golfbaan op grond meerdere landbouwers Landbouw en groen koppelen aan krachtige economische functie: golf (Kort et al., 2008) www.boerenbond.be

3.2 Gegarandeerde vraag creëren Middelen samen leggen Geprivilegieerde groep

Landschaps- of gebiedsfonds Lokaal fonds voor ontwikkeling natuur en landschap Private + eventueel publieke middelen Streekrekening Groene Woud (Kort et al., 2008): Bedrijven, overheden, particulieren storten op spaarrekening ASN Bank (3.5% rente) Bank stort 0.15% van kapitaalstortingen in fonds Eco² gebiedsfonds Gentse Kanaalzone Nood aan gebiedsvisie en draagvlak (Cappon & Leinfelder, 2010)

Geprivilegieerde groep Trappist Westvleteren Trappist Rochefort (Saint Remy) Vittel Samenwerking met landbouwers om betere waterkwaliteit te garanderen

3.3 Marktprincipe aan de aanbodzijde: call for tender Landbouwers maken plan op voor milieu-, natuur- of landschapsbeheer op bedrijf Stellen gewenste vergoeding voor Uit verschillende voorstellen kiest overheid beste voorstellen eruit prijs/kwaliteit Door competitieve marktwerking grotere efficiëntie Problemen: transactiekosten voor overheid en landbouwer, strategisch bieden Toegepast in VS, UK, Australië, Nederland

4. Conclusies en beleidsaanbevelingen Differ substantially between methodologies: Different time scope (focussing on whole process and implementation stage) Different samples and sample sizes Specific AESs with one-year registration method, AESs in general with survey 32

Conclusies en beleidsaanbevelingen Neo-klassieke economie: imperfecte markt voor publieke goederen Overheid komt vaak tussen (bvb. agromilieumaatregelen) Mogelijkheden om marktmechanisme te stimuleren Meer private inbreng Marktmechanisme aan aanbodzijde: call for tender Maar, aantal knelpunten te overwinnen Multifunctionality if: Joint production of commodity and non-commodity outputs Some non-commodities => public goods => missing markets

Conclusies en beleidsaanbevelingen Verandering brengen in sociale normen Communicatie (ook naar geprivilegieerde groepen) en onderwijs Inspelen op maatschappelijke evoluties Zijn mensen er klaar voor? Vgl. Nederland Verkrijgen van continue bijdragen moeilijk Overheidsinmenging noodzakelijk Gebiedsgericht ingrijpen overheid (EU beperking) Overheid ondersteunen om transactiekosten nieuwe markten verlagen

Bedankt voor de aandacht!

Bronnen Bennett, J., van Bueren, M. & Whitten, S. (2004) Estimating society's willingness to pay to maintain viable rural communities. Australian Journal of Agricultural and Resource Economics, 48(3), 487-512. Braaksma, P.J. & Bos, A.E. (2007) Investeren in het Nederlandse landschap. Opbrengst en geluk in euro’s. Den Haag: Ministerie van LNV. Cappon, R. & Leinfelder, H. (2010) Musical-project – Alternatieve financiering van het landschap, presentatie op symposium “Investeren in landschap … Het kan ook anders! Alternatieve financiering van landschapsontwikkeling”, 28 januari 2010, Gent. Kort, M., Schulz, M., et al. (2008) Gebiedseigeninstrumenten. Inventarisatie en conceptualisering, Berenschot. Kuhlman, T. & de Graaff, R. (2009) Financiering van landschap. Notitie bij enkele rapporten over het thema, Wageningen University and Research Center. Moon, W., Kuethe, T. H., Kraft, S. E. & Esseks, J. D. (2005) Public Preferences for Multifunctional Benefits of Agriculture: National Survey of Registered Voters. American Agricultural Economics Association Annual Meeting, Providence, Rhode Island. Poe, G. L. (1999) Maximizing the environmental benefits per dollar expended: an economic interpretation and review of agricultural benefits and costs. Society and Natural Resources, 12(6), pp. 571-598(28).