SUCCESSIEPLANNING VOOR ZORGBEHOEVENDEN SIMILES 26 MAART 2014 Notaris Maarten Duytschaever Voetbalstraat 1 - Gentbrugge www.notarisduytschaever.be

PROBLEMATIEK Zorgbehoevende vraagt aangepaste maatregelen inzake de erfenisplanning. Het wettelijke kader schiet soms tekort. Twee soorten erfopvolging Erven volgens de wettelijke regeling Erven volgens testament: mogelijkheden om de nalatenschap te regelen volgens de persoonlijke wensen = wettelijke devolutie = testamentaire erfopvolging

Hoe duur is erven in ons land ? DE SUCCESSIETARIEVEN Hoe duur is erven in ons land ? Bij erfenisregelingen moeten we in ieder geval rekening houden met de erfenisrechten die moeten betaald worden. Sommige regelingen van erfenisplanning zijn soms niet realiseerbaar, wegens te duur en dan moeten we naar andere oplossingen zoeken,

SCHIJVEN Tarief in rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen samenwonenden (splitsing roerend en onroerend – per persoon) 0,01 EUR tot 50.000 EUR 50.000 EUR tot 250.000 EUR daarboven 3 % 9 % 27 % SCHIJVEN Tussen broeders en zusters (per persoon) Tussen anderen (totale massa) VZW, stichtingen, … 0,01 EUR tot 75.000 EUR 75.000 EUR tot 125.000 EUR daarboven 30 % 55 % 65 % 45 % 8,5 %

Vermindering van successierechten voor gehandicapten Tarief in rechte lijn, tussen echtgenoten en tussen samenwonenden (splitsing roerend en onroerend – per persoon) Vermindering van successierechten voor gehandicapten Vrijstelling: 3000 € x coefficient (afh. leeftijd) vb. iemand van 32 jaar die erf heeft een vrijstelling van 3.000 € x 16 = op 48.000 € vrijstelling Tussen broeders en zusters (per persoon) Tussen anderen (totale massa) Vermindering van successierechten voor gehandicapten 1000 € x coefficient In vb. op 16.000 € vrijstelling 1.000 € x coefficient

Afschaffing van “verdriettaks” op Vlaamse gezinswoning

2. Samenwonende “partner” (wettelijk of feitelijk) WIE GENIET VAN DE VRIJSTELLING ? 1. Langstlevende echtgeno(o)t(e) 2. Samenwonende “partner” (wettelijk of feitelijk) Bijkomende voorwaarden voor samenwoners Feitelijke: 3 jaar samenwoning vereist Wettelijke en feitelijke: bloedverwant in rechte lijn (en fiscaal gelijkgestelde) uitgesloten (vb. ouder en kind dat samenwonen)

In goede en kwade dagen … Planning via HUWELIJKSCONTRACT  

Samenstelling van de “NALATENSCHAP” in elk van de huwelijksstelsels

U bent gehuwd: wie erft wat ? Langstlevende echtgenoot: VRUCHTGEBRUIK op de ganse “nalatenschap” De kinderen: de BLOTE EIGENDOM op de ganse nalatenschap Indien geen kinderen dan erft de langstlevende echtgenoot: De gemeenschap (in het WS) in VOLLE EIGENDOM De eigen goederen: in VRUCHTGEBRUIK

Vruchtgebruik – blote eigendom belangrijke begrippen Vruchtgebruik: = vrucht + gebruik - woning: ganse leven gebruiken en er het genot van hebben (= verhuren) - gelden: recht op de intresten Blote eigendom: de eigendom definitief bezitten, zonder het genot ervan te hebben Maar: zekerheid: bij + Vg wordt je volle eigenaar (= wachteigendom) en vanaf dan geniet jij de vruchten.

Spanningen VG – BE VG en BE hebben elk rechten op zelfde goed Woning: vb ouders willen hun eigendom verkopen => zorgenkind wil geen toestemming geven; => zorgenkind is niet bekwaam: wettelijke vertegenwoordiger + juridische procedures Geld/beleggingen: vb. zorgenkind eist zijn/haar deel van het geld op, Vb. ouders willen effectenportefeuille herbeleggen

Oplossing het langst-leeft-al-beding of verblijvingsbeding = huwen onder het WETTELIJK STELSEL en clausule voorzien in HUCO; Alle goederen afhangend van het GV komen in VE toe aan de LLE, die er volledige vrij over kan beschikken (zonder enige verantwoording t.a.v. kinderen, zorgkinderen of hun wettelijke vertegenwoordiger)

langst-leeft-al-beding Voordeel: - LLE = baas over huwgemeenschap; - geen verantwoording aan de kinderen; - kan eigendom verkopen wanneer hij wil – kan gelden besteden hoe die wil, Nadeel: Successierechten vallen hoger uit: hoe meer je laat erven door eenzelfde persoon -> hoe hoger de ER zijn Ook de erfenisrechten bij + LLE zullen voor de kinderen hoger liggen (evt. opl. schenking)

langst-leeft-al-beding Hoe opmaken - notaris 1. Nog niet gehuwd: -> notaris Huwen onder het WS invoegen in HUCO Ong. 300,00 € 2. Reeds gehuwd (al dan niet met HUCO) Wijz HUCO Ong. 600,00 € Mensen gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen, zouden kunnen overwegen om hun HUCO te wijzigen naar WS (zie later)

Keuzebeding De “bestseller” in de hedendaagse notariële praktijk Wat ? Een soort “Chinees menu” LLE kiest NA het overlijden vrij welke goederen hij / zijn naar zich toetrekt uit de gemeenschap (in volle eigendom dan wel slechts in vruchtgebruik) = m.a.w. erfrecht “à la carte”

Keuzebeding (vervolg) Keuze zal afhangen van: Behoeften inzake levensstandaard & financiële noden / prioriteiten van LLE/kinderen/zorgkinderen Al dan niet behoefte aan vrij beschikking over erfgoederen (zijn “goesting doen”) Relatie met de kinderen/zorgkinderen (is die goed of slecht ?) het fiscale plaatje (hoe groter het vermogen -> hoe meer er aan successieplanning moet worden gedacht – progressiviteit tarieven)

Planning in stelsels van SCHEIDING van goederen Overschakelen naar WS -> via notariele wijziging huco Toevoeging van een beperkte gemeenschap (“TIGV”) – vb. voor de gezinswoning Techniek van de gifte tussen echtgenoten -> doel: zo veel mogelijk geven aan de langstlevende echtgenoot; -> maar: rekening houden met reserve van de kinderen: Beding van aanwas of tontine: => registratierechten !

Ongehuwd samenwonen: erft mijn partner ? Geen trouwboek … … geen erfrecht ?

Erfrecht van de ongehuwde partner Wettelijke samenwoning / feitelijke samenwoning Wettelijk samenwonen = verklaring van wettelijke samenwoning FEITELIJK SAMENWONEND Geen automatisch erfrecht voor feitelijke samenwoner => men erft in de wettelijke erfopvolging niets van de eerstoverleden partner Hoe erfrecht organiseren ? => testament => begunstiging bij levensverzekering => tontine / beding van aanwas

WETTELIJK SAMENWONEND Vruchtgebruik op woning + huisraad Maar: Geen beschermd reservatair erfrecht: de wettelijk samenwonende partner kan ontervend testament opmaken Niet zo zeker: einde wettelijke samenwoning - eenzijdig = einde automatisch erfrecht

SUCCESSIEPLANNING VIA TESTAMENT

Wettelijke reserve & Beschikbaar deel   Geen absolute vrijheid bij opmaak van testamenten ! Bepaalde erfgenamen zijn wettelijk beschermd : de “reservatairen” Men beschikt slechts vrij over het “beschikbaar deel” Wie zijn de reservatairen ? 1. De kinderen 2. De ouders 3. De langstlevende echtgeno(o)t(e)

De Reserve van de kinderen 1 kind reserve: ½ BD: ½ 2 kinderen reserve: 2/3 BD: 1/3 3 kinderen reserve: ¾ BD: ¼ 4 kind of meer: reserve: ¾ BD: ¼ Wanneer een kind vooroverlijdt: plaatsvervulling -> reservedeel van dat kind gaat naar de afstammelingen van dit kind

De Reserve van de kinderen vb. ik heb 2 kinderen en ik wil mijn zorgkind zo veel mogelijk bevoordelen: -> elk kind heeft recht op 1/3e deel -> beschikbaar deel = 1/3e à zorgkind Nalatenschap: 1/3 aan ene kind / 2/3de aan zorgkind

De Reserve van de kinderen vb. ik heb 3 kinderen en ik wil mijn 2 niet-zorgkinderen zo veel mogelijk bevoordelen: -> elk kind heeft recht op 1/4e deel -> beschikbaar deel = 1/4e (à 2 kinderen) Nalatenschap: 1/4 aan zorgkind / ¾ aan de 2 andere (elk 3/8e)

De Reserve van de ouders Veronderstel: je hebt geen kinderen en je wil alles geven aan een goed doel/aan een kwetsbaar persoon – kan dat ? 1 ouder reserve: ¼ BD: ¾ 2 ouders reserve: ½ BD: ½ Uitz. Alles kan wel naar LLE/WSP

De Reserve van langstlevende echtgeno(o)t(e) Veronderstel: je hebt een echtgenoot en een kind, en je wil alles geven aan jouw kind LLE reserve: ½ VG Met minimum het VG op de gezinswoning en de huisraad

Wie heeft geen reserve Uw broers of zussen Uw neven of nichten je ouders zijn overleden, je hebt geen kinderen en geen echtgenoot: -> testament: alles kan gaan naar een vreemde of een goed doel

Jouw erfenis regelen WAT MET ERFDEEL VAN DE ZORGBEHOEVENDE

INPERKEN VAN HET ERFDEEL VAN HET ZORGENKIND/PARTNER Via testament ervoor zorgen dat er zo weinig mogelijk toekomt aan een bepaald iemand. Vb. een kind heeft veel zorgen veroorzaakt, je hebt al voor schulden van het kind moeten opdraaien, en je wil dat zo veel mogelijk gaat naar de andere kinderen => testament (notariëel) => maar: steeds: wettelijke reserve => je kan je kind nooit volledig onterven

UITBREIDEN VAN HET ERFDEEL VAN HET ZORGENKIND Doel: ervoor zorgen dat er meer geld ter beschikking is voor het zorgkind, zodat het meer financiele zekerheid heeft. Vb. een kind kan goed geld beheren, maar heeft een fysische of psychische handicap waardoor het nooit zal kunnen werken of beperkt zal verdienen. => testament => maar: steeds: wettelijke reserve van de anderen: kinderen – jouw partner

DERDE BEVOORDELEN MET LAST TE ZORGEN VOOR DE ZORGBEHOEVENDE Doel: ervoor zorgen dat er meer geld ter beschikking is voor een derde (vb broer/zus), die daarmee moet zorgen voor zorgbehoevende (= last) => notarieel testament Nadeel: financiële moeilijkheden van de begunstigde (SE kunnen ganse vermogen aanspreken) Geen zekerheid dat de opdracht aanvaard wordt (<-> schenking)

WAARBORGEN INSTALLEREN Doel: geen bevoor- of benadeling – wel ervoor zorgen dat hetgeen het zorgkind/de zorgpartner erft/krijgt goed beheerd wordt. (VOORLOPIG) BEWIND UITKERING VAN PERIODIEKE RENTE BEWINDCLAUSULE APARTE JURIDISCHE STRUCTUUR

1.VOORLOPIG BEWIND = goede oplossing om op termijn het vermogen van diegene die moet worden verzorgd, te beschermen, = waarborg dat het aandeel in de nalatenschap niet zomaar kan worden verbruikt, = beheer gebeurt door de voorlopige bewindvoerder onder controle van de vrederechter. PAS NA OVERLIJDEN => verzoek tot aanstelling van voorlopig bewindvoerder na overlijden kan worden opgenomen in een testament + aanduiding van persoon van de bewindvoerder Nadelen: psychologisch zwaar: inmenging van een derde (vb advocaat) en de rechter -> men kan niet meer doen wat men zelf wil + bezoldiging van de voorlopig bewindvoerder

VOORLOPIG BEWIND Nadeel: Psychologisch zwaar: je kunt niet meer doen met vermogen van zorgbehoevende zoals je zelf wil: rechterlijke controle + beheer van een derde-vreemde (vb. advocaat) - vertrouwenspersoon Werkingskosten verbonden aan het voorlopig bewind Nadelen: psychologisch zwaar: inmenging van een derde (vb advocaat) en de rechter -> men kan niet meer doen wat men zelf wil + bezoldiging van de voorlopig bewindvoerder

2. PERIODIEKE RENTE - bedoeling = kapitaal niet onmiddellijk overmaken aan zorgkind = in testament vastleggen dat het aandeel in de nalatenschap van de zorgbehoevende wordt omgezet in een periodieke rente (vb. lijfrente gedurende leven van de zorgbehoevende of lijfrente voor een beperktere termijn/maandelijkse aanvulling op basisinkomen) Ok – wanneer zorgbehoevende een bekwame persoon is en na overlijden hiermee instemt => vastleggen in notariële overeenkomst Best met bankinstelling/verzekeringsmaatschappij Maar: geen verplichting voor zorgbehoevende om hiermee in te stemmen

3. BEWINDSCLAUSULE = in schenking een derde aanduiden belast met het beheer van het geld van de zorgbehoevende. Vb. 30.000 € schenken met voorwaarde: op gemeenschappelijke rekening met x (vb. uw broer) – en geld kan niet worden gebruikt zonder akkoord van x. Begiftigde is bekwaam en aanvaardt de schenking -> schenking is geldig, Schenking moet gebeuren bij notariele akte Zelfde techniek bij testament -> wordt betwist (belasting erfdeel) Vraag is namelijk of het erfdeel van de zorgbehoevende niet te zwaar wordt belast op die manier – de zorgbehoevende heeft de mogelijkheid om de bewindsclausule te betwisten

4. APARTE JURIDISCHE STRUCTUUR = het erfdeel van de zorgbehoevende onderbrengen in een stichting/fonds: vermogen wordt beheerd door de stichting/fonds in belang van zorgbehoevende - maatschap/private stichting (beheerd door naaste verwanten van zorgbehoevende): administratieve rompslomp - kostelijk – grotere vermogens - bestaande stichtingen: => de Fondation Docteur Portray; => de Koning Boudewijnstichting (paar honderden fondsen) (minder administratie – geen oprichtingskosten)

www.fondationdocteurportray.org www.kbs-frb.be

RESTLEGAAT = bepalen wat met jouw nalatenschap zal gebeuren in tweede instantie, na overlijden van de eerste erfgenaam (= legaat met doorgeefplicht) Wat ? 1. bij jouw +: deel nalatenschap -> zorgbehoevende (= eerste begunstigde) 2. bij + zorgbehoevende -> verwachter (= begunstigde in 2e lijn)

RESTLEGAAT Hoe ? via notarieel testament Toepassing ? - datgene wat overschiet -> persoon die voor de zorgbehoevende heeft gezorgd (=incentive/beloning) vb. broer/zus die gezorgd heeft voor kind ! Vreemde: hoge erfenisrechten - datgene wat overschiet -> instelling waar het kind wordt verzorgd/instelling

RESTLEGAAT – LEGAAT MET DOORGEEFPLICHT Beperking: zorgbehoevende kan beschikken over de goederen uit de nalatenschap zoals hij/zij dat wil (wel verbod tot schenkingen) Combinatie met installatie van voorlopige bewindvoering

MAATWERK = raadpleeg je notaris = complex = vraagt tijd

Notaris Maarten Duytschaever Voetbalstraat 1 - Gentbrugge Dank voor Uw aandacht Meer info bij Uw notaris www.notaris.be Notaris Maarten Duytschaever Voetbalstraat 1 - Gentbrugge www.notarisduytschaever.be

Vermindering successierechten Een gehandicapt iemand wordt gedefinieerd op de volgende manier : 1° diegene van wie, ongeacht de leeftijd, is vastgesteld dat ingevolge feiten overkomen en vastgesteld vóór de leeftijd van 65 jaar : - ofwel zijn lichamelijke of geestelijke toestand zijn verdienvermogen heeft verminderd tot één derde of minder van wat een valide persoon door een of ander beroep op de algemene arbeidsmarkt kan verdienen ; - ofwel zijn gezondheidstoestand een volledig gebrek aan, of een vermindering van zelfredzaamheid van ten minste 9 punten tot gevolg heeft, gemeten volgens de handleiding en de medisch-sociale schaal van toepassing in het kader van de wetgeving met betrekking tot de tegemoetkomingen aan gehandicapten ; - ofwel na de periode van primaire ongeschiktheid, bepaald in artikel 87 van de wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen gecoördineerd op 14 juli 1994, zijn verdienvermogen is verminderd tot een derde of minder, zoals bepaald in artikel 100 van dezelfde gecoördineerde wet ; - ofwel hij, ingevolge een administratieve of gerechtelijke beslissing, tot ten minste 66 pct. blijvend lichamelijk of geestelijk gehandicapt of arbeidsongeschikt is verklaard ; 2° het kind dat tot ten minste 66 pct. is getroffen door ontoereikende of verminderde lichamelijke of geestelijke geschiktheid wegens één of meer aandoeningen. Een gehandicapte persoon kan in Vlaanderen dan genieten van een vrijstelling van de successierechten  De grootte van deze vrijstelling wordt bepaald in functie van : - de leeftijd van de gehandicapte en - de graad van verwantschap met de overledene. Deze vrijstelling is een zogenaamde ‘voetvrijstelling’ wat betekent dat ze eerst op de laagste schijven wordt aangerekend.   De volgende tabel (deze kennen we ook om het vruchtgebruik te berekenen inzak het wetboek successierechten)  is hierbij van belang (zie verder): Jaar Leeftijd vruchtgebruiker 18 voor iemand die 20 jaar is of minde 17 voor iemand oven 20 tot 30 jaren oud 16 voor iemand boven 30 tot 40 jaren oud 14 voor iemand boven 40 tot 50 jaren oud 13 voor iemand boven 50 tot 55 jaren oud 11 voor iemand boven 55 tot 60 jaren oud 9,5 voor iemand boven 60 tot 65 jaren oud 8 voor iemand boven 65 tot 70 jaren oud 6 voor iemand boven 70 tot 75 jaren oud 4 voor iemand boven 75 tot 80 jaren oud 2 voor iemand ouder dan 80 jaren oud - De gehandicapte erft van iemand volgens de tarieven in de rechte lijn  De vrijstelling wordt berekend door 3.000 euro te vermenigvuldigen met de coëfficiënt die met zijn leeftijd overeenstemt conform de hierboven vermelde tabel. Bv  een gehandicapte persoon is 43 jaar en erft van zijn moeder : 3.000 x 14 = 42.000 euro vrijstelling. Het bedrag van de vrijstelling wordt zoals reeds vermeld (voetvrijstelling) eerst aangerekend op de laagste schijven en vervolgens op zijn netto-erfdeel in de onroerende massa. Het wordt pas aangerekend op zijn netto-erfdeel in de roerende massa als het erfdeel in de onroerende massa door de vrijstelling tot nul wordt herleid. - De gehandicapte erfgenaam erft niet volgens de tarieven in de rechte lijn Dan wordt de vrijstelling berekend door een bedrag van 1.000 euro te vermenigvuldigen met de corresponderde coëfficiënt van zijn leeftijd. Bv een gehandicapte persoon van 43 jaar die erft van zijn tante : 1.000 x 14 = 14.000 euro vrijstelling. Toepassing Luk erft van zijn vader (dus in rechte lijn).  Luk is gehandicapt (confom de wettelijk definitie) en is op het moment van het overlijden van vader 43 jaar. De nalatenschap bestaat uit - Roerende goederen :  100.000 euro - Onroerende goederen :  200.000 euro Successierechten : Roerende goederen :  6.000 euro Onroerende goederen : 15.000 euro  - vrijstelling 3% op 42.000 euro (= 14 x 3000 euro) = 1.260 euro Totaal = 19.740 euro Kortom een korting van 1.260 euro.  In de aangifte successierechten kan men de volgende vermelding opnemen : “Hierbij (cfr bijlage) bevestigen we dat … een handicap heeft van 66% (invaliditeitsnr …).  Dit om de  vrijstelling successierechten van art 54 W.Succ te kunnen genieten begroot door een bedrag van … (3.000 of 1.000 euro) te vermenigvuldigen met het met haar/zijn leeftijd overeenstemmend cijfer in artikel 21, V, van het Wetboek der Successierechten”.

VOORLOPIG BEWIND MACHTIGING VREDERECHTER - wanneer de voorlopige bewindvoerder een vergoeding wenst voor zijn beheer of - om de beschermde persoon te vertegenwoordigen als eiser in bepaalde gerechtelijke procedures - om de roerende en onroerende goederen van de beschermde persoon te vervreemden - om leningen aan te gaan en hypotheken toe te staan alsook om toestemming te geven tot het doorhalen van een hypothecaire inschrijving, met of zonder kwijting, en van de overschrijving van een bevel tot uitvoerend beslag zonder betaling; - om een nalatenschap, een algemeen legaat of een legaat onder algemene titel te verwerpen of te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving kan geschieden; - om een schenking, of een legaat onder bijzondere titel aanvaarden; -om een pachtovereenkomst of een handelshuurovereenkomst te sluiten alsook een handelshuurovereenkomst te hernieuwen en een huurovereenkomst voor een duur van meer dan negen jaar te sluiten; - om een dading aan te gaan; - om een onroerend goed aan te kopen.