NOG MEER BEZETTINGEN! EN WEER DEZELFDE THEORIEËN? Naar aanleiding van Lammers, Vreemde overheersing, hoofdstukken 4, 5, 6 en 7 Wout Ultee Hedendaagse sociologische theorieën 10 januari 2008

DE EERSTE DRIE HOOFDSTUKKEN VAN LAMMERS’ BOEK DRAAINDEN OM EEN DRIELEDIGE VRAAG, DE EFFECTIVITEITVRAAG, DE EFFICIENCYVRAAG EN DE DRAGELIJKHEIDVRAAG: WAAROM WAS DE DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND VOOR DE BEZETTER SUCCESVOLLER EN VOOR DE INWONERS MINDER DRAGELIJK DAN DE DUITSE BEZETTING VAN BELGIË, DENEMARKEN, FRANKRIJK EN POLEN?

HOOFDSTUK 4 BEHELST EEN VERGELIJKING VAN DE DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND MET DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIË HET HOOFDSTUK BEVAT GEEN UITDRUKKELIJKE VRAAG AAN HET EIND (BLADZIJDE 169) WORDT WEL HET LOT VAN DE INWONERS VAN NEDERLAND VERGELEKEN MET DAT VAN DE INWONERS VAN NEDERLANDS-INDIË ALDUS VALT ALS VRAAG TE FORMULEREN: WAAROM WAS DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIË VOOR HET BEZETTE LAND MINDER DRAGELIJK DAN DE DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND?

HET ANTWOORD OP DEZE DRAGELIJKHEIDVRAAG GEBRUIKT DEZELFDE ALGEMENE HYPOTHESE ALS HET ANTWOORD OP DE EERSTE VRAAG (VERGELIJK BLADZIJDE 156) ENKEL NAAKTE MACHT VAN EEN BEZETTER LEIDT NIET TOT EEN DRAGELIJK LEVEN VOOR DE BEVOLKING VAN EEN BEZET LAND DEZE HYPOTHESE KLINKT ERG TAUTOLOGISCH DE VOLGENDE IS DAT NIET

HET ANTWOORD OP DE DRAGELIJKHEIDVRAAG GEBRUIKT DEZELFDE ALGEMENE HYPOTHESE ALS HET ANTWOORD OP DE EERSTE VRAAG (VERGELIJK BLADZIJDE 156) VORMEN VAN GEZAG ZOALS TRADITIONEEL, CHARISMATISCH EN RATIONEEL-LEGAAL EN RATIONEEL- FUNCTIONEEL GEZAG EN ANDERE MACHTMIDDELEN DAN NAAKT GEWELD ZOALS ECONOMISCHE LOKMIDDELEN HOGE AMBTENARENBANEN BANEN MAKEN EEN BEZETTING DRAGELIJKER

LAMMERS TOETST DEZE HYPOTHESE NIET IN ZIJN ‘ONDERZOEK’ MET BEHULP VAN SECUNDAIRE BRONNEN GAAT HIJ NA IN HOEVERRE AAN DE ‘TERUGVOORSPELDE’ AANVANGSVOORWAARDEN WORDT VOLDAAN, AANNEMEND DAT HET LOT VAN DE BEVOLKING VAN NEDERLANDS-INDIË MINDER DRAGELIJK WAS DAN DAT VAN DE BEVOLKING VAN NEDERLAND

MERK OP: DE SWAAN GEBRUIKTE IN ZORG EN DE STAAT GEEN PRIMAIRE BRONNEN EN OOK GEEN SECUNDAIRE BRONNEN, MAAR TERTIARE DE SWAAN DEED NAAR EIGEN ZEGGEN AAN QUARTERNAIRE ANALYSE OVERIGENS: HISTORICI SPREKEN MEESTAL OVER BRONNEN EN SOCIOLOGEN MEESTAL OVER DATA

DE JAPANNERS DOODDEN MEER INWONERS VAN NEDERLANDS-INDIË DAN DE DUITSERS INWONERS VAN NEDERLAND DOODDEN (BLADZIJDE 158) EN DAARMEE ZETTE DE JAPANNERS MEER NAAKTE MACHT IN DIE BEVINDING IS EEN BEETJE CIRCULAIR: DE DRAGELIJKHEID VAN HET LOT VAN DE INWONERS WERD AAN HETZELFDE AFGEMETEN

DOOR INSTRUCTIES VAN DE OVERWONNEN REGERING HADDEN DE DUITSERS IN NEDERLAND ENIG RATIONEEL-LEGAAL GEZAG DE JAPANNERS HADDEN DAT DOOR DEZELFDE INSTRUCTIES IN NEDERLAND- INDIË OOK (BLADZIJDE 159) MAAR DOOR DE INTERNERING VAN DE OVERWEGEND NEDERLANDSE AMBTENAREN IN NEDERLANDS-INDIË STELDE DIT RATIONEEL-LEGAAL GEZAG NIET VEEL VOOR

DE INHEEMSE INDISCHE ELITE HAD BIJ DE INDONESISCHE BEVOLKING TRADITIONEEL GEZAG MAAR DEZE VERLOOR DAT TIJDENS DE JAPANSE BEZETTING DOOR DE ONMIDDELLIJK VERSLECHTERENDE LEEFOMSTANDIGHEDEN (BLADZIJDE 161)

DE NIEUWE INDISCHE LEIDINGGEVENDEN WERDEN DOOR DE JAPANSE BEZETTERS GERECRUTEERD UIT DE NATIONALISTISCHE BEWEGING BINNEN NEDERLANDS-INDIË EN HADDEN DAARMEE CHARISMATISCH GEZAG (BLADZIJDE 162) DE NSB EN BIJVOORBEELD DOOR DE DUITSERS BENOEMDE BURGEMEESTERS HADDEN GEEN CHARISMATISCH GEZAG EN GEEN ENKELE ANDERE VORM GEZAG (BLADZIJDE 162)

TERWIJL DE DUITSERS IN NEDERLAND WEINIG AMBTENAREN ONTSLOEGEN EN ZO WEINIG LOKMIDDELEN KONDEN INZETTEN HADDEN DE JAPANNERS IN NEDERLAND-INDIË ALLE NEDERLANDSE AMBTENAREN (EN ALLE OVERIGE NEDERLANDERS) GEÏNTERNEERD WAARDOOR DE BEZETTER VEEL LOKMIDDELEN KON INZETTEN (BLADZIJDE 164)

UIT AL DEZE AANVANGSVOORWAARDEN VOLGT NIET DAT DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIË VOOR DE DOORSNEE BEVOLKING MINDER DRAGELIJK WAS DAN DE DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND ER MOET DAARTOE EEN GEWICHT WORDEN TOEGEKEND AAN DE VERSCHILLENDE VORMEN VAN MACHT EN GEZAG DAT DOET LAMMERS NAUWELIJKS EN DAT KAN EIGENLIJK OOK NIET

DE DUITSE BEZETTER VAN NEDERLAND ZONDERDE DE JODEN AF UIT DE BEVOLKING EN BRACHT DRIE VAN ELKE VIER JODEN OM DE JAPANSE BEZETTER VAN NEDERLANDS-INDIË ZONDERDE NEDERLANDERS AF UIT DE BEVOLKING WAARBIJ ÉÉN OP ELKE VIJF NEDERLANDERS OMKWAM DEZE AFZONDERING HAD PLAATS DOOR NAAKTE MACHT

DE ‘MACHTSMIDDELEN VAN DE ONDERDRUKTEN’ VRAAG VAN LAMMERS IN HOOFDSTUK 5 HADDEN DE MENSEN IN DE DUITSE WERK– EN VERNIETINGSKAMPEN EN JAPANSE INTERNERINGSKAMPEN, ONDANKS DEZE NAAKTE MACHT, NOG MACHTMIDDELEN OM HET LEVEN IETS DRAGELIJKER TE MAKEN EN ZICH TE VERZETTEN?

DE HYPTHESE LIJKT TE ZIJN, NET ALS BIJ DE SWAAN: HOEVEEL MACHT A OOK OVER B HEEFT, B HEEFT TOCH ALTIJD EEN BEPAALDE HOEVEELHEID MACHT OVER A HOE GERING DIE MACHT OOK IS

DE HYPOTHESE VAN LAMMERS TER BEANTWOORDING VAN ZIJN MACHTSMIDDELENVRAAG LUIDT: ORGANISATIE VAN GEÏNTERNEERDEN HEEFT, BIJ MEDEWERKING VAN DE LEIDING VAN DEZE ORGANISATIE MET DE BEZETTER, ALS GEVOLG DAT HET LOT VAN DE GEÏNTERNEERDEN DRAGELIJKER WORDT (BLADZIJDE 176)

DE HYPOTHESE VAN LAMMERS TER BEANTWOORDING VAN ZIJN MACHTSMIDDELENVRAAG VERVOLGD: DEZE LOTSVERBETERING BERUST OP RUIL, WAARBIJ VOOR DE PLAATSELIJKE BEZETTER EN KAMPLEIDERS DE INSPANNINGEN OM EEN BEPAALD DOEL TE BEREIKEN VERKLEIND WORDEN (BLADZIJDE 179 MET DE OPMERKING DAT MEER DAN TWEE PARTIJEN IN HET SPEL ZIJN)

IN DE REST VAN HET HOOFDSTUK GAAT LAMMERS AAN DE HAND VAN GRUWELBOEKEN OVER JAPANSE EN NEDERLANDSE KAMPEN NA WAT ER VAN DEZE HYPOTHESE KLOPT PROBEER LAMMERS’ TOETSING TE SYSTEMATISEREN NOEM DIE KAMPEN OP, TEL HET AANTAL, EN VERMELD DE UITKOMST PER KAMP!

EXTRA TOETSING VOLGENS LAMMERS BEDROEG HET AANTAL NEDERLANDSE JODEN DAT IN SOBIBOR IS VERGAST ALS PERCENTAGE VAN ALLE NEDERLANDSE JODEN DAT IN DE TREIN NAAR SOBIBOR GING MEER DAN NEGENTIG PROCENT (BLADZIJDE 190) HOEVEEL WAS DAT PERCENTAGE PRECIES? EN WAS ER VERZET IN SOBIBOR? VGL DE FILM SOBIBOR MET RUTGER HAUER

LAMMERS HEEFT DUS EEN HYPOTHESE OVER DE GEVOLGEN VAN MEDEWERKING OF COLLABORATIE DOOR EEN VAN- ONDEROP ORGANISATIE LAMMERS SPREEKT IN HOOFDSTUK 5 OOK OVER VERZET VAN ONDEROP WAT IS HIER DE VRAAG?

WANNEER VERZETTEN DE INWONERS VAN EEN BEZET LAND ZICH TEGEN HUN BEZETTERS? LAMMERS HEEFT MET DE VERZETVRAAG EEN VIERDE AFHANKELIJKE VARIABELE TE PAKKEN: NA EFFECTITEIT EN EFFICIENCY VAN EEN BEZETTING EN DRAGELIJKHEID VOOR DE OORSPRONKELIJKE BEVOLKING, NU VERZET VAN DIE BEVOLKING

HOE LUIDT DE HYPOTHESE WAARMEE DE VERZETVRAAG WORDT BEANTWOORD? ALS MINDER DRAGELIJK DAN MEER VERZET OF ANDERS? EN WAT KLOPT ER VAN DIE HYPOTHESE? IN ELK GEVAL VERWERPT LAMMERS WEER DE HYPOTHESE DAT ER MET BAJONETTEN ALLEEN NIET KAN WORDEN GEHEERST (BLADZIJDE 211)

KLAARBLIJKELIJK VINDT LAMMERS DE TOETSING VAN ZIJN HYPOTHESEN ZWAK HIJ GAAT MEER BEZETTINGEN ONDERZOEKEN DUITSLAND IS NIET HET ENIGE LAND DAT WEL EENS ANDERE LANDEN HEEFT BEZET IN HOOFDSTUK 6 BEHANDELT LAMMERS ZES BEZETTINGEN DIE DOOR NEDERLAND ZIJN UITGEVOERD, WAARONDER DIE VAN NEDERLANDS-INDIË

DE KRITIEK VAN HISTORICI EN JURISTEN DAT DE DOOR LAMMERS BESPROKEN GEVALLEN GEEN ‘BEZETTINGEN’ ZIJN WUIFT LAMMERS WEG MET DE OPMERKING DAT HET HEM OM GAAT OM VREEMDE OVERHEERSING DIE MET GEWELD GEPAARD GAAT

DE KRITIEK VAN JURISTEN EN HISTORICI VALT TE VERGELIJKEN MET DE KRITIEK VAN DE TURKSE REGERING NU DAT ER IN DE EERSTE WERELDOORLOG IN TURKIJE GEEN ‘GENOCIDE’ OP ARMENIËRS IS GEWEEST MAAR ER KWAMEN WEL 1,5 MILJOEN ARMENIËRS OM DEELS BIJ SLACHTPARTIJEN MET GEWEREN IN DORPEN EN DEELS OMDAT MENSEN ZONDER WATER EN VOEDSEL DE WOESTIJN IN WERDEN GEJAAGD

GELEIDELIJK AAN BLIJKT HOOFDSTUK 6 ECHTER NIET ZO ZEER EEN VERGELIJKING VAN DEZE BEZETTINGEN DOOR NEDERLAND TE BEHELZEN ALSWEL EEN VERGELIJKING VAN NEDERLANDSE BEZETTINGEN IN HET ALGEMEEN MET FRANSE BEZETTINGEN EN ENGELSE BEZETTINGEN DIE BEZETTINGEN WORDEN VERGELEKEN WAT BETREFT DE EXPLICIETE DOELEN VAN DE BEZETTING EN WAT BETREFT DE LEGITIEM GEACHTE BEZETTINGSMIDDELEN AAN DE VRAAG OVER EFFECTIVTEIT EN EFFICIENCY GAAN DUS TWEE ANDERE VRAGEN VOORAF: DE DOELENVRAAG EN DE MIDDELENVRAAG

DE VERGELIJKING VAN NEDERLANDSE BEZETTINGEN HEEFT NAMELIJK ALS UITKOMST DAT HET DOEL VAN DE NEDERLANDSE BEZETTINGEN VOORNAMELIJK HANDHAVING VAN DE OUDE ORDE IS DAT BIJ DIE BEZETTINGEN DE INZET VAN GEWELDMIDDELEN EN LOKMIDDELEN MINIMAAL IS EN DAT NEDERLAND ALS BEZETTER KIEST VOOR ORGANISEREN VAN ONDEROP ALS BEZETTINGSMIDDEL

DE NEDERLANDSE BEZETTINGEN LIJKEN OP ENGELSE BEZETTINGEN HET VERSCHIL IS DAT DE ENGELSEN MEER DISTANTIE HOUDEN EN DE NEDERLANDERS MEER GEÏNVOLVEERD RAKEN FRANSE BEZETTINGEN HEBBEN ALS DOEL DE CENTRALISATIE EN RATIONALISATIE VAN HET BEZETTE GEBIED EEN FRANSE BEZETTING GEBRUIKT VOOR DIT DOEL MEER, MAAR MATIG, NAAKTE MACHT TERWIJL ER VAN BOVENAF EEN ELITE WORDT GEKWEEKT EN DE BEZETTER GEÏNVOLVEERD BLIJFT (SCHEMA BLADZIJDE 229)

OP BLADZIJDE 257 KOMT LAMMERS MET EEN WEERLEGGING VAN EEN HYPOTHESE OP DE PROPPEN DE HYPOTHESE LUIDT: EEN BEZETTING MET ALS DOEL CENTRALISATIE EN ALS MIDDELEN MEER GEWELD EN DE KWEEK VAN EEN NIEUWE ELITE LEIDT TOT MEER VERZET BIJ DE INWONERS VAN EEN BEZET LAND DAN EEN BEZETTING MET ALS DOEL DE HANDHAVING VAN DE OUDE ORDE EN ALS MIDDEL WEINIG GEWELD EN ALS ANDER MIDDEL HET HANDHAVEN VAN HET GEZAG VAN DE OUDE ELITE

DEZE HYPOTHESE WORDT WEERLEGD OMDAT FRANSE BEZETTINGEN DOOR HET KWEKEN VAN EEN NIEUWE ELITE WEL GEZAG WISTEN TE VERWERVEN ULTEE’S HYPOTHESE: CENTRALISATIE LEIDDE TOT NIEUWE BANEN EN DAARMEE TOT MEER LOKMIDDELEN

IN HOOFDSTUK 6 VERGELIJKT LAMMERS OOK DE DEELNAMES DE LAATSTE DECENNIA VAN NEDERLANDSE TROEPEN AAN INTERNATIONALE ‘VREDESMISSIES’ DEZE WAREN VOLGENS HEM BETREKKELIJK SUCCESVOL WAAROM VREDESMISSIES BETREKKELIJK SUCCESVOL?

LAMMERS VERKLARING GRIJPT TERUG OP ZIJN OUDE HYPOTHESE DAT EEN BEZETTING MET GEZAG SUCCESVOLLER IS DAN ÉÉN ZONDER DE VREDESMISSIES WAREN SUCCESVOL OMDAT DEZE BEZETTINGEN WORDEN GELEGITIMEERD DOOR INTERNATIONALE INSTELLINGEN EN DAAROM EEN BEPAALD GEZAG BINNEN HET BEZETTE LAND ZOUDEN HEBBEN

DE AANWEZIGHEID VAN NEDERLANDSE TROEPEN BIJ SREBRENICA WAS ECHTER VERRE VAN SUCCESVOL HEEFT LAMMERS EEN VERKLARING VOOR DIT FALEN VAN TROEPEN DIE GEZAG ZOUDEN HEBBEN? HIJ OPPERT DIE VERKLARING NIET ZELF EEN LEZER MOET DIE VERKLARING ZELF UIT LAMMERS’ HYPOTHESEN AFLEIDEN

LAMMERS WIJST ER TELKENS OP DAT NAAKTE MACHT NIET TOT EEN SUCCESVOLLE BEZETTING LEIDT LIEVER GEZEGD TELKENS VERWERPT HIJ DE HYPOTHESE DAT EEN BEZETTING MET NAAKTE MACHT LUKT NIEUWE HYPOTHESE: EEN BEZETTING MET ZUIVERE MACHT MISLUKT MET ZUIVER GEZAG LUKT EEN BEZETTING SREBRENICA LEIDT TOT VERWERPING VAN DIE HYPOTHESE DAT IS HET THEORETISCH BELANG VAN HET GEVAL SREBRENICA

IN DE SLOTBESCHOUWING STELT LAMMERS ENKELE GEVALLEN VAN BEZETTING AAN DE ORDE WAARIN DE DUITSLAND EN WAARIN VERENIGDE STATEN VAN AMERIKA DE BEZETTER IS IN 2006 JAAR ZEI LAMMERS TE NIJMEGEN NOG MEER OVER DE AMERIKAANSE BEZETTINGSSTIJL DAT WIL ZEGGEN DE AMERIKAANSE OPVATTING OVER WELKE MIDDELEN JE ALS BEZETTER MOET INZETTEN OM JE DOELEN TE BEREIKEN EN WAT JE DOELEN ZIJN

DE AMERIKAANSE STIJL WAS GEEN BIJZONDER GEVAL MEER VAN DE ENGELSE STIJL MAAR WAS EEN APART TYPE GEWORDEN

VOLGENS LAMMERS IS DE DUITSE BEZETTINGSSTIJL ‘ALS JE ALS BEZETTER TEGENWERKING ONDERVINDT BIJ HET BEREIKEN VAN JE DOELEN, GEBRUIK DAN METEEN NAAKTE MACHT’ VOLGENS DIT BEGINSEL HANDELDEN DE DUITSE BEZETTERS LANG VOOR DE TWEEDE WERELDOORLOG EN TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG DE GRUWELEN VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG WORDEN DOOR LAMMERS DUS NIET OP HET NATIONAAL SOCIALISME TERUGGEVOERD MAAR OP DUITSLAND

VOLGENS LAMMERS IS DE AMERIKAANSE BEZETTINGSSTIJL ‘GEBRUIK OM ALS BEZETTER JE DOELEN TE BEREIKEN EERST LOKMIDDELEN MAAR SLA BIJ DE EERSTE DE BESTE TEGENWERKING METEEN MET GEWELDMIDDELEN TERUG EN VERLAAT HET LAND ALS JE DE GESTELDE DOELEN NIET BEREIKT’

DE ENGELSE BEZETTINGSSTIJL IS VOLGENS LAMMERS ‘ALS JE ALS BEZETTER BIJ HET BEREIKEN VAN JE DOELEN OP VERZET STUIT, GEBRUIK DAN ZO WEINIG MOGELIJK GEWELD, WANT DAT KWEEKT GEZAG EN ZORG ERVOOR DAT JE MANSCHAPPEN GEWELD NIET MISBRUIKEN, WANT DAT LEIDT TOT NOG MEER GEZAG’

WAT NU IN IRAK EN IN AFGHANISTAN? DEED RICE VOLGENS LAMMERS OP GOEDE WIJZE AAN VERGELIJKEND ONDERZOEK NAAR BEZETTINGEN?

EEN LEZER KAN ZICH BIJ DE BESTUDERING VAN LAMMERS’ VREEMDE OVERHEERSING AFVRAGEN OF LAMMERS GEEN APPELS MET PEREN AAN HET VERGELIJKEN IS DIT PUNT KAN HET BEST IN HET VAT WORDEN GEGOTEN ALS EEN KWESTIE OVER MINDER GOED EN BETER OMSCHREVEN VRAGEN IN ALLE VRAGEN VAN LAMMERS VALT EEN LAND EEN ANDER LAND BINNEN MAAR WAT WAS ER IN HET BINNENGEVALLEN LAND AAN DE HAND VOOR EEN ANDER LAND BINNEN VIEL? AAN DE HAND MET BETREKKING TOT HET GEWELDMONOPOLIE?

VOORDAT DUITSLAND IN 1940 NEDERLAND BINNEN VIEL WAS HET GEWELDMONOPOLIE IN HANDEN VAN DE NEDERLANDSE STAAT EN DAT MONOPOLIE WAS OP VELERLEI WIJZEN GELEGITIMEERD GEZAG

VOORDAT JAPAN IN 1941 NEDERLANDS-INDIË BINNEN VIEL WAS HET GEWELDMONOPOLIE ALDAAR NIET IN HANDEN VAN DE PLAATSELIJKE BEVOLKING MAAR IN HANDEN VAN EEN ANDERE VREEMDE MOGENDHEID, TE WETEN NEDERLAND IN ATJEH OP SUMATRA WERDEN DOOR DE NEDERLANDSE BEZETTERS NET VOOR 1900 NOG VEEL BAJONETTEN GEBRUIKT

VOORDAT DE VERENIGDE STATEN IN 2003 IRAK BINNENVIELEN WAS HET GEWELDMONOPOLIE DAAR IN HANDEN VAN EEN DICTATOR DIE TOT EEN KLEINE GODSDIENSTIGE MINDERHEID BEHOORDE EN DE NEGENTIG PROCENT GODSDIENSTIGE MEERDERHEID ER MET BAJONETTEN ONDERHIELD

DE VERENIGDE STATEN WERDEN DOOR DEZE MEERDERHEID NIET OMARMD OMDAT DE AMERIKAANSE BEZETTING AANVANKELIJK ALS DOEL DE VESTIGING VAN DEMOCRATIE HAD EN LATER DE VERMIJDING VAN BURGEROORLOG TUSSEN DE MINDERHEID EN DE MEERDERHEID TERWIJL DE BEVRIJDE MEERDERHEID ALS DOEL EEN GODSDIENSTIGE STAAT HEEFT EN WELLICHT UITMOORDING VAN DE MINDERHEID

LAMMERS’ VRAGEN OVER BEZETTINGEN ZIJN VRAGEN OVER VERANDERINGEN IN EEN LAND DE ‘EINDTOESTAND’ IS STEEDS HET ZELFDE MAAR DE ‘BEGINTOESTAND’ NIET DAT BEMOEILIJKT HET FORMULEREN VAN HYPOTHESEN EVENALS HET TOETSEN VAN HYPOTHESEN

DAT MAAKT HET TREKKEN VAN VERGELIJKINGEN TOT EEN HACHELIJKE ZAAK VERGELIJK DE SWAAN ZORG EN DE STAAT EN DE VRAAGSTELLING ALDAAR: WEL EEN OMSCHRIJVING VAN HET EINDPUNT VAN DE VERANDERING, GEEN OMSCHRIJVING VAN DE BEGINTOESTAND