Werkgroep Duurzame Wijken Wonen voor het Leven in Levende Kernen Trui Maes, UGent.CDO Transitiearena DuWoBo, Gent 3juni10

Thema: duurzame wijken Waarover gaat het? Proces: 2 werkgroepsessies Resultaten van deze werkgroep energie (4subs) leefmilieu (6subs) ruimtelijke ordening (5subs)

Streefbeeld scoop 2030: Waar willen we op middellange termijn naartoe? Duurzaam wonen voor het leven Kwaliteit, op maat, toegankelijk, betaalbaar, woonzeker Leefbare & duurzame woning + omgeving, alles nabij bereikbaar In levende kernen Divers, vitaal, mix in activiteiten, culturen, gemeenschap Aantrekkelijke wijken, milieukwaliteit, biodiversiteit, RK In een ruimtelijk verduurzaamd Vlaanderen Zorgvuldig gebruik van ruimte en milieuvoorraden Doordachte planning, vasthouden aan strategische lijnen Herdenken bestaande (≠ aansnijden nieuwe gebieden) DUURZAME WIJKEN voor/met eindgebruiker, bewoner!

Huidige toestand We zijn stilaan op weg: véél plannen, projecten op stapel, enkele gestart, andere wachten … We zien evolutie in het stellen van ambities Heel wat professionalisme ontwikkeld: Van 1 steunpunt naar 5 provinciale steunpunten Ecopolis (begeleiding, doewijzer, VBboek)  BIS ? NGO-adviesnetwerk (leidraad, adviezen, website) Monitor voor duza stadsprojecten Van E-peil naar D-peil: 1e stappen tools & GBC Leerdagen & Leren in Meervoud voor Cohousing …

Werkgroep Duza Wijken? Gegroeid uit de thema-werkgroepen wonen voor het leven in levende kernen, duza projecten voor levende wijken (NGO-advies) energie-neutrale wijken, demoprojecten Wie?  projectuitvoerders  adviseurs en vlaamse overheid  basisbeweging: “grassroots”  kennisinstellingen: onderwijs en onderzoekers 2 werksessies ca 35-40 deelnemers 23Nov09: knelpuntennota (TA 3dec09 !) 30Maart10: aanvulling en voorstellen

Voorstellen ENERGIE (1) Smart metering & grids: sociale correcties nodig ! Jaarlijkse opname vervangen door maandelijkse registratie: facturatie die overeenstemt met reële spreiding in verbruik (probleem vr sociaal zwakkeren, hoewel ze -onterecht- niet de 1e gebruikers zijn van RES & SmGr) Ook voor woningen met zonnepanelen: reëel verbruik registreren en terugdraaien vd meters mogelijk maken (Eproductie id zomer vs Everbruik id winter) Aangepaste tarieven i.c. eigen Eproductie, decentrale WKK: enkele meters op het net sparen distributie uit (winsten )! Onderzoek omtrent de levering v/e surplus aan derden (cfr Brussels Gewest, Solar Siedlung Freiburg e.a.)

Voorstellen ENERGIE (2) Bestaand patrimonium: oplossingen op maat ?! Monumentenzorg zoekt flexibele innovatieve oplossingen Bvb Gravensteen: vloer 5 cm verhogen vr vloerverwarming zou 10.000€/mnd besparen. En worden PV-cellen ook op daken van geklasseerde monumenten mogelijk? E-alternatieven op maat in ‘groen gas’-installaties (wallonië). Bvb BBK-renovatie Gent waar in arbeiderswon 19eE duza energie geen evidentie is: productie-eenheid op gas, afgescheiden vd afname, laat transport toe over langere afstand, niet i.c. stoom of warm water in District Heating systemen (met WKK)  Zoeken naar beste alternatief gezien de context !

Voorstellen ENERGIE (3) MOET er overal én permanent verlichting zijn? Nieuwe & innovatieve concepten & technieken voor E-zuinige openbare verlichting. Bvb demo-straat Philips in Lyon of het licht gradueel verminderen in Dunkerque LaGrandeLarge (mits garantie sociale veiligheid!) Mogen nieuwe (LED-)armaturen nu wel/niet gebruikt worden volgens de technische voorschriften die de nutsmaatschappijen hanteren; witte en zwarte lijst van armaturen wordt zeer/té traag aangepast en volgt niet de evolutie in technieken Vraag ‘waar en wanneer’ en de ‘sturing’ via sensoren wordt niet gesteld omwille zgn. eis voor de veiligheid  Moeilijk debat gezien belangrijke bron van inkomsten

Voorstellen ENERGIE (4) Andere knelpunten, IDEE-en & voorstellen? Er zijn proefprojecten nodig voor elektrische wagens: er wordt gewerkt aan een uniforme batterij, het is nu nog niet duidelijk welk systeem zal doorbreken. Er komen steeds nieuwe problemen, er wordt veel geëxperimenteerd, er duiken steeds nieuwe knelpunten op: er zou een ideeënbus moeten komen, een systematiek om permanent nieuwe knelpunten op te lossen en info over innovatie bijeeen te brengen …. Forum vr constante up-to-date én gesystematiseerd 

Context LEEFMILIEU ‘materialen’ (1a) Doel: min. milieu-impact dr minder/duza materialen : 1) correcte dimensionering, 2) uitwerken van een neutrale grondbalans en 3) hergebruik van bestaande structuren en materialen 4) daarna kiest men duza materialen met lage milieu-impact  Wel/niet afbraak: afweging tss beleidsdoelen inz. materialen en energie; voor EE wordt er vaker aangedrongen op afbraak en heropbouw van degelijk geïsoleerde gebouwen  telkens gevalspecifieke keuze met meer, volledige know how  Onvolledige kennis over materialen en bouwconcepten want aannames van betere milieuprestatie terwijl LCA-berekening niet correct is (Albon, Sufiquad)  nood a/e praktisch kader

Context LEEFMILIEU ‘materialen’ (1a) minimale milieu-impact via minder / duza materialen:  relatief grote fractie bouw- en sloopafval terug ingezet id bouw   vooral downcycling ! tot minder hoogwaardige toepassingen voor funderingen, wegen  veel minder vaak gerecycleerde materialen ingezet in gebouwconstructies afvalstromen vaak te onzuiver (niet selectief puin, slechte scheiding) voor goede recyclage, verwerking tot grondstof onduidelijkheid omtrent de overgang afval- grondstof zodat er gebrek is aan rechtszekerheid voor de toepassing recyclagematerialen (C2C) zonder BENOR-keuring B250: voorwaarde bij besturen, nutsbedrijven<> mag niet aldus EU incidenten met copro gekeurd puin (contaminatie !) <> terughoudendheid over breekpuin

Voorstellen LEEFMILIEU ‘materialen’ (1b) DAAROM: keuzes inzake gebruik van bouwmaterialen en bouwconcepten dient meer gestoeld op kennis inz tot. impact Hergebruik van gebouwen: opzetten van gevalspecifiek, praktisch bruikbaar afwegingskader voor wel/niet afbraak of hergebruik + stimuli ter promotie van juiste keuze Vlaanderen vragende partij voor materialengebruik o.b.v. LCA analyses, bvb EPD-systeem hanteren ism federaal productbeleid + promoten (subsidies, BSBC-instrumenten) Opvolgen wetenschappelijke kennis inz materialen en concepten + beleid aanpassen indien nodig Aanmoediging zuivere bouwafvalstromen via selectief slopen + verdere implementatie vd sloopinventaris.  Flankerende stimulerende maatregelen !!

Context LEEFMILIEU ‘huishoudafval’ (2a) Doel: afval minderen, selecteren en verwerken:  centrale (ondergrondse) verzamelplaatsen, met directe elektronische kostenregistratie ngl hoeveelheid afval  Intercommunales vaak terughoudend: ze eisen draaicirkels en brede wegen (6-7m, huis a/huis) terwijl brandweer eisen verlagen (4m en max. 60-70m) => geen besparing ih concept + verkeersmatigng, voorrang zacht weggebruik is moeilijker  groenverwerking: beleid zet in op compostering van houtsnippers en snoeihout voor parken en plantsoen (groot tekort a/compost als bodemverbeteraar)  wijk geen vrijheid om dit afval te gebruiken als biobrandstof voor E-productie in WKK

Voorstellen LEEFMILIEU ‘huishoudafval’ (2b) DAAROM: Omvang vh probleem inz afvalcollectie in kaart brengen Overleg opstarten met InterComm om eisen bij te sturen, afstemming in wisselwerking met brandweer eisen Promoten en stimuli voor collectieve afvalverzameling en -ophaling Contextspecifiek de keuze vrij laten op wijkniveau inz groencompostering vs biobrandstof (WKK): verantwoorde keuze in lokaal hergebruik

Context ‘omgevingskwaliteit’ (3a) Doel: verbetering leef- en omgevingskwaliteit Geluid:  hinder van nabij gelegen verkeersas krijgt vaak ‘makkelijk’ technische oplossing in geluidswerende muren  beter zijn natuurlijke elementen, buffers en taluds = behoud van natuurlijke elementen + ‘lokaal’ grondverzet Lucht:  kwaliteitsgegevens niet steeds in rekening gebracht bij opstart van een project, bij opmaak van dé ruimtelijke structuurplannen e.d.   juiste vragen op juist moment ! … Ex ante: Hoe de leef- en omgevingskwaliteit in kaart brengen vóór de locatiekeuze van een project Vervolgens: Hoe houden we hier rekening mee of welke beslissing of maatregelen moeten we nemen ?

Voorstel ‘omgevingskwaliteit’ (3b) Leef- en omgevingskwaliteit is lokaal, gebiedspecifiek DAAROM: … Stap1 Nood aan concretisering en bespreekbaar maken (≠ invulling en interpretaties) Stap2 Meetbaar maken en evalueren: ontwikkelen van een meet- en evaluatiemethode bvb Pact 2020 en ontwerp MINA4 (voorstel van selectie indicatoren) Stap3 Gerichter het probleem aanpakken, maar zeker problemen voorkomen bij nieuwe wijkontwikkeling

Context ‘natuur’ (4a) Doel: integreren en heropwaarderen van natuurwaarden in de bebouwde omgeving t.b.v. biodiversiteit en meer groene ruimte  natuurwaarden en verbeteringsmogelijkheden in wijkontwikkeling weinig in kaart gebracht; uitz via MER !  concreet invullen van groene ruimte via participatie van omwonenden of toekomstige bewoners = sociale meerwaarde, MAAR:  vaak volledig als recreatieve zone vormgegeven, met beperkte meerwaarde voor natuur, hoewel beide verzoenbaar !

Voorstellen ‘natuur’ (4b) Daarom: projectuitvoerders sensibiliseren voor integratie van natuurwaarden, gemeenten via o.m. SO   informeren over Algemeen streekeigen en inheemse beplanting Implementeren of herstel van KLE o.a. knotbomen, poelen en hagen (ze bieden oa meer biodiversiteit,…)  Projecten rond bvb vogels, insecten opzetten Gemeentes en wegbeheerders aanzetten tot milieuverantwoord berm/grasbeheer Tuineigenaars aanzetten tot streekeigen/ecologische tuin GreenPoints opstellen en elk project voldoet aan min. 10 punten (bvb Vastra Hamnen in Malmö)  Medeverantwoordelijkheid alle actoren (investeerder, ontwerper, architect t.e.m. bewoners)

Context LEEFMILIEU ‘water’ (5a) streven naar gesloten kringlopen, waterhergebruik , … evenwicht in het watersysteem en biodiversiteit !  “in elk woonproject is de (ondergrondse) tank verplicht voor wateropvang t.b.v. hergebruik”  wijkconcept vr ecologisch waterbeheer & natuurwaarden: opvang in grachten & poelen, naast vertraagde afvoer (daken) en infiltratie, én watergebruik via pompsysteem …   buffertank verplichten !? Hemelwater eerst afvoeren naar dat reservoir maakt het onmogelijk om het open watersysteem te voeden (onder maaiveld, niveauverschillen e.d.)  Combinatie van watertoets en gewestelijke / prov. SBK verordening (Vl.Brabant) leidt tot minder voordelige keuzes bij strikte toepassing vd regel (≠ ambtenaar)

Voorstellen LEEFMILIEU ‘water’ (5b) Daarom: inpassing van woonprojecten (RO) in de visie vh integraal waterbeheer (IWB) ? Nagaan of de wetgeving van de watertoets (en ook SBK verordeningen) voldoende creativiteit toelaat voor een innovatief en/of ecologisch waterconcept op de site Signaalkaarten per waterbekken zijn in opmaak ! Vóór men beslist een site in te vullen of te transformeren, vooral in rurale en rurbane context (!), stelt zich de vraag “is het gebied wel geschikt als woon- of bouwzone?” Kadervoorschriften vr herontwikkeling van lager gelegen stedelijk gebied, omgeving kaaien en waterkanten (verhoging maaiveld !), wijken met overwegend harde opp.  Openheid voor een debat tussen RO en IWB

LEEFMILIEU ~ duza wijken ‘proces’ (6a) Knelpunten Ideeën  Voorstellen Milieuthema’s vaak te laat opgenomen (ná de basiskeuzes); enkel plaats voor (vaak duurdere) technische oplossingen of compensatiemaatregelen. Stimuleren om duza - en milieuthema’s in zeer vroeg projectstadium te integreren: 50% steun uit SO voor Ecopolis-begeleiding en NGO-advies Levende Wijken  expertise promoten en verder ondersteunen Geen milieuambities in lokale plannen: focus in structuurplannen, RUPs vooral op bestemming en stijl; ontwikkelaars en bouwheren volledig vrij in ambities; e.a. tools niet gekend in Vlaanderen! Mogelijkheden in kaart brengen om milieuambities in lokaal woonbeleid en/of regels in te bedden  prov. Steunpunten informeren de besturen; ook integreren in SO ?

LEEFMILIEU ~ duza wijken ‘proces’ (6b) Knelpunten Ideeën  Voorstellen Uitvoerders van wijken ervaren wetgeving als complex voor duurzame/milieugerichte projecten. Knelpuntennota bevestigt dit ... Project met hoog duza & innovatie gehalte krijgt ‘experimentstatuut’, in regelgevingluwe zone (free wheel zone)  kandidaat-gemeente? Gaan bestuursnivo’s & adviesinstanties allen mee? Duurzaam wonen en bouwen wordt soms nog als een vaag begrip ervaren. Duidelijkheid creëren om tot een betere communicatie en promotie te kunnen komen Duza concept ‘meetbaar’ maken  trekkersrol Vlaamse overheid vr een ‘local green building council’;  voorbereiding vr oprichting van ‘Belgian Sustainable Building Council’ en DAR zal betoelagen

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (1a) Bijsturing /herziening RSV: strategisch kader !  Bijsturing in addendum = verder uithollen van RSV, men knaagt a/d doelstellingen en strijdt om ha/ruimte  Herziening RSV: startnota mei09 vertrekt van scenario’s en toekomstbeelden 2020-2050 ! Zeer valabel, ‘pistes’ tot integrale visieontwikkeling (≠ trends in verlengde v/huidige toestand, weg v/klassieke ‘ruimtebalans’, concrete dichtheid)  TA als forum staat open vr breed debat over onderliggende duza waarden vanuit een concrete probleemstelling: draagvlak vanaf de start van gebruikers & professionelen  Vertaling naar betrokken lokale besturen v/werkstrategie met juiste expertise bij herziening lokale structuurplannen !

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (1b) SP kader vr Strat.R.projecten: aanpak & wegwijzers!  Aanbevelingen maart10 vanuit SP2SP-onderzoek (SBO IWT)  Juiste issues integreren in volgorde: locatie v/projecten koppelen a/bereikbaarheid, (lagen in) omgevingscontext (draagkracht), basisnoden & toekomstwaarden (draagvlak)! En cyclisch proces met feedback naar oorspronkelijk doel  Rol van het ontwerpend onderzoek als basis voor ambities en voorschriften t.b.v. bestuur, diensten, ontwikkelaars, bouwheren  te onderschrijven in PPP-overeenkomst  Stimuli voor begeleiding door experts in duza RO & Ecopolis-strategie (zie Vl.steun voor strategische projecten)  Openbreken: Leren denken doorheen de schaalnivo’s !!!!

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (2a) DRO : vooruitzien op duza  DRO eerder ‘reparatie’ decreet, samenbrengen v/ rondzend- brieven & uitvoeringsbesluiten (politieke belangenafweging): wankel, ondoordacht, onoverzichtelijk, botsend & weinig opening tot integrerende benadering (vs leefmilieu e.a.)  Kan er over sectoren heen open gedebatteerd worden: “hoe in RO vooruitgezien op duza?” inz principes, welke vs via welke instrumenten, wanneer welke afweging (MOBER, MER, ea impactanalyse)  TA als forum van gebruikers & professionelen, leren uit VB in Vlaanderen en buitenland, opzoeken juiste tools (werksessies)  Proeftuin in free wheel zone als ‘experiment’!

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (2b) GPB : sociaal objectief werkbaar maken !  GPB is er eindelijk na +40jr = verdienste ! Objectieven zijn waardevol, te koesteren  Maar een gedrocht voor de uitvoering en wordt al herzien  Watch out het lobbywerk. Gemeenten moeten wachten … en hebben maar beperkte speelruimte  Nood aan goede en brede informatie: wie neemt die rol op?.  Nood aan een strategisch actieplan om lokaal het sociaal objectief te realiseren, achterpoortjes te vermijden  rol voor lokale woonactoren, VMSW met genoeg flexibiliteit en inventiviteit  Proeftuin voor participatie in cohousing als ‘experiment’

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (3a) Verordening als lokaal instrument herwaarderen  Bouw- en verkavelingsverordeningen = goede tools, om subthema’s globaal en integrerend te benaderen, ZEKER ifv CO2-neutrale steden en gemeenten !  Niet-gebiedsgebonden = soepel, flexibel, accurater en kan een ballast aan vs in RUP voorkomen  Miskend als tool, en vandaag een batterij van regels naast andere regels (brandweer, nutsbedrijven, etc…)  Goede voorbeelden in kaart (VV Evergem, Kortrijk, Woonverordening Leuven, …)  basis voor “wat wel/niet?” over de sectoren heen (a) op lokaal strategisch niveau voor eerste ‘worp’ en vervolgens (b) in samenspraak met beleidsdomeinen op Vlaams niveau

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (3b) Thematische ARUP’s  Vroegere APA = nu het Gem.Structuurplan geworden! Een GNOP is dan een uitwerking van deze strategische lijnen …  GRS = strategische lijnen op MLT en geen actieplan!  Naar vb van London Guidance Plan’s opteren voor thematische RUP’s (woonplan, bedrijvenplan, recreatieplan, speelruimteplan, … )  debat over alle relevante domeinen voor een thema = een afwegingskader en biedt handleiding om projectprogramma’s “IF,THEN” contextueel in te vullen (bvb speelruimte afhankelijk van dichtheden, afstanden, uitrusting, … OF dichtheid afhankelijk van bereikbaarheid en draagvlak)  Goede VB van RUP-ambitienota’s (gebieds- of thematisch): kennisuitwisseling op Vlaams nivo

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (4) Instrumenten voor duza RO in RUP’s en wijken  Goede afwegingsinstrumenten voor deelthema’s = SER, MOBER, watertoets, bodemtoets, MER, veiligheidstoets, marktstudies, hoogbouw studies, … nu ook de Monitor !  Bos & bomen: batterij aan tools die eigenlijk te laat in het proces worden ingezet en soms willekeur (+/- MER voor RUP)  Nood aan goede, maar vroegere screening  klopt de stedelijke afbakening in alle GRUPs, Atlas Woonuitbreiding?  MER verplichten als globaal ‘afwegingskader’ voor elk RUP + stimuleren voor wijkprojecten (> 2ha cfr Wallonië) met uitspraken over alle leefmilieuaspecten  zeer strategische randvoorwaarden in de vs vertalen

Voorstellen RUIMTELIJKE ORDENING (5) Bestaande wijken en patrimonium: dé uitdaging !  Goede voorbeelden in wijkrenovatie: GENT evolueert van ‘Zuurstof voor de BrugsePoort’ over ‘Bruggen naar Rabot’ en nu ‘Ledeberg Leeft’ = stapsgewijs ‘leren en aanpakken’!  Prov.Steunpunten & lokale energieagentschappen e.a.  Bestaand patrimonium: wat doen we ermee? Selectieve afbraak & heropbouw, concepten +/- herzien?  Na-oorlogse verkavelingen met oversized woningen: wat doen we ermee? Energetisch aanpakken (PV’s zonder EE hier onverantwoord!) ? Inbreiding (cfr Vancouver)? Leefbaarheid omwille van afstand, autogericht, gebrek aan voorzieningen …?

Tot slot Dit is het materiaal voor de aangepaste nota van de werkgroep duza wijken … ! Met dank aan de deelnemers voor hun input in de werksessies ! Dank voor je aandacht !