Alarmfase rood? Arie Gelderblom SEOR BV Mei 2007

Inhoud •Situatieschets arbeidsmarkt voedingsindustrie •Prognoses arbeidsmarkt en knelpunten (onderzoek maakindustrie voor SIC) •Scholing als oplossing •Onderinvestering in scholing? •Effectiviteit beleidsinstrumenten

VoedingT.o.v. industrie als geheel Aandeel vrouwenRuim 30%Hoger Technische functies Bijna 50%(Iets) lager Lager opgeleiden40%Hoger Ouderen (50-plus)20%(Iets) lager Karakteristieken arbeidsmarkt voedingsindustrie, 2004

Ontwikkeling werkgelegenheid

Prognose werkgelegenheid en jaarlijkse wervingsbehoefte voedingsindustrie

Prognose jaarlijkse wervingsbehoefte als aandeel werkgelegenheid

Jaarlijkse uitstroom ( ) VoedingT.o.v. industrie als geheel Andere industriële sector 6%Lager Overige sectoren60%Hoger Uitkeringen12%Vergelijkbaar Pensioenen5%Lager Geen inkomen17%Hoger Totaal100%

Prognoses ROA knelpunten naar onderwijssoort RichtingNiveau VMBOMBOHBOWO Landbouw0+00 Techniek++ + Economie0+00 Verzorging/ medisch ++++

Belang van scholing ivm knelpunten •Carrièreperspectief werkt bindend •Vergroten doorstroom •Faciliteren instroom aan onderkant en via zij- instroom •Productiviteitsverhoging (“onderhoud”) •Noodzaak in verband met veranderende omgeving (ouderen)

Bedrijfsopleidingen Nederland Uitgaven bedrijven Nederland 3 miljard euro (1999, CBS), inclusief kosten gederfde arbeidstijd Deelname , naar vooropleiding Lager31% Middelbaar40% Hoger48%

Duale opleidingen en cursussen naar sectoren Deelname naar sector ( ) Cursusdeelname (gemiddeld=100) Duaal (gemiddeld=100) Handel70250 Industrie80115 Transport10040 Zorg en welzijn Zakelijke dienstverlening10540 Overheid12015 Bouw130200

Aandeel BBL binnen MBO (NL)

Aandeel BBL binnen MBO (levensmiddelenindustrie)

Rendement onderwijs en scholing StakeholderBate(n)Empirische bevestiging WerknemerHoger (netto) inkomen, grotere baankans + (vooral als kwalificerend; ook na correctie intelligentie). Effect op interne mobiliteit, veel minder op externe BedrijfHogere productiviteit + (zowel gevonden op individueel niveau als bedrijfsniveau) Overzichten (OECD; WRR) OverheidHoger BNP, meer groei, (onzekerheid grootte effect)

Onderinvestering in scholing StakeholderMarktimperfecties Werknemer- “Scholingsangst” (bijv. ex-drop- outs) - Hoog bedrag (geen lening) - Onzekerheid geschikte cursus - Onzekerheid over baten - Pay off period (ouderen)

Onderinvestering in scholing 2 StakeholderMarktimperfecties Werkgever- Verloop geschoold personeel (maar: niet zo belangrijk) - Onzekerheid over werkgelegenheidsontwikkeling - Onzekerheid nut en effecten - Onzekerheid geschikte opleiding - Geen gericht scholingsbeleid - Vervangingsprobleem

Beleidsopties richting werknemers InstrumentEffectiviteitAndere opmerkingen Fiscale faciliteiten BeperktEenvoudig uitvoerbaar VouchersRedelijk (maar weinig studies) - Toespitsing op specifieke groepen - Ingewikkelde uitvoeringspraktijk PORRedelijk (maar weinig studies) Toespitsing op specifieke groepen - Ingewikkelde uitvoeringspraktijk EVCWeinig bekend- Mogelijke druk op lonen knelpunt voor werkgevers CampagnesWeinig bekend, maar lijkt laag (technisch onderwijs)

Beleidsopties richting bedrijven InstrumentEffectiviteitAndere opmerkingen Fiscale faciliteiten BeperktEenvoudig uitvoerbaar O&O-fondsenWeinig onderzoekKleine bedrijven ervaren heffing als “belasting” SubsidiesRedelijk (als gekoppeld aan voorwaarden) Administratieve rompslomp “Awards” (Investor in People) Redelijk (UK)

Conclusies •Prognose: slechts licht dalende werkgelegenheid •Forse wervingsbehoefte blijft op peil •Verwachte tekorten toekomstige arbeidsmarkt bij vooral technische functies •Scholings als “oplossing” •(Desondanks) onderinvestering in scholing door werknemers en bedrijven (marktimperfecties) •Beleidsinstrumenten: bescheiden verwachtingen + “zoekende” (onduidelijkheid)

(Nieuw) onderzoek SEOR •Wervingsbehoefte, stromen maakindustrie: •Rendement: media.seor.nl/publications/menselijk-kapitaal-en-het-proces- van-creatieve-des.pdf •Onderzoek belang scholing voor knelpunten industriële bedrijven met Nederlandse data •Inventarisatie “good practices” van sectorale en regionale projecten personeelsvoorziening en scholing in maakindustrie