Uitdagingen voor Justitie Universiteit Derde Leeftijd Leuven vzw 12 oktober 2013

Blik op Justitie vanuit de Hoge Raad voor de Justitie

Taken van de Raad Opgericht in 2000 (Octopushervorming 1998) Selectie, benoeming en bevordering van magistraten (openbaar ministerie en zetel, tem Hof van Cassatie: niet Grondwettelijk Hof en Raad van State) Directieven voor de opleiding van magistraten Controle op de werking van de rechterlijke organisatie Audit Bijzonder onderzoek Klachtenbehandeling Advies over de werking van de RO

Samenstelling en organisatie 44 leden Dubbele pariteit: ½ NL, 1/2de magistraat Magistraten verkozen door peers; niet-magistraten (advocaten, professoren en anderen) voorgedragen door senaat 4 koppige leiding (gekozen door de 44) en Algemene Vergadering 4 commissies Benoemings- en aanwijzingscommissie (Nl/Fr) Advies- en onderzoekscommissie (Nl/Fr)

1. Het recht en de rechterlijke organisatie onder druk?

1.1. Het recht onder druk? Doel van het recht: Reguleert het ‘samen leven’ (normatief systeem) Voorkomen dat het sociale weefsel wordt ontrafeld door angst voor de ander Sociale vrede en rust; brengt orde; voorspelbaarheid Niet gericht om problemen in al hun complexiteit op te lossen of om aan alle individuele noden te voldoen Wetten > noodzakelijke verhoudingen Relatie tussen burgers, burgers-overheid, machten Collectieve belang primeert Ideaal: rechter spreekt recht = laatste woord “zodat partijen verder kunnen” samenleven

MAAR: huidige samenleving is sterk veranderd Wetenschappelijke en technologische (r)evolutie Grote verscheidenheid en complexiteit van intermenselijke relaties We kunnen ons leven naar ‘eigen smaak’ vormgeven Keuzemogelijkheden > gevoel van maakbaarheid Meer mogelijkheden maar ook meer risico’s en bedreigingen Mondig, ‘van alles meteen op de hoogte’ Nood aan controleerbaarheid

Explosie van en rechtsprekende instanties Explosie van wetten in alle rechtstakken en op verschillende wetgevende niveau’s Internationaal Europees (bv. Salduz) Federaal Gewesten (bv. milieu, ruimtelijke ordening, onderwijs) Explosie van en rechtsprekende instanties Internationaal (Internationaal Strafhof in Den Haag) Europees (Hof voor de Rechten van de Mens, Straatsburg; Europees Hof, Luxemburg Federaal (Raad voor Vreemdelingenbetwistingen) Gewesten (Raad voor examenbetwistingen; Hoge Raad voor het Handhavingsbeleid)

Beiden nog versterkt door profileringsdrang van politici Zelfs professionelen vinden hun weg in de wetgeving niet meer nog los van de vele interne tegenstrijdigheden, laat staan de burger! --> Nood aan fundamentele hervorming (kreet is meer dan 30 jaar oud; verschillende pogingen mislukten tot hiertoe; nu nieuw project herziening strafwet en strafprocedure)

1.2. De rechterlijke organisatie onder druk? Men komt meer in contact met justitie Meer berichtgeving over werking van justitie Justitie onderhevig aan normen van burgers om functioneren van organisatie en producten te evalueren Snelheid, communicatie, klantgerichtheid, inspraak, transparantie & beschikbaarheid Oorspronkelijk rechtssysteem niet gebouwd om zo te functioneren Trage besluitvorming & gebrekkige communicatie voornaamste klachten

proportioneel teveel magistraten per aantal inwoners, en de output die we genereren. Denemarken 6.9 magistraten per 100.000 inwoners, Frankrijk 9.1, Italië 10.2, Zweden 11.3, Luxemburg 13.2 en België 15.3. (België besteedt jaarlijks 572 miljoen euro aan wedden voor zijn magistraten en gerechtspersoneel, Nederland maar 510 miljoen voor een land met 50% meer inwoners, met grotere geografische spreiding en met een outputratio die dubbel zo hoog Nood aan rationalisering (standaardisatie en digitalisering) van de werkprocessen

“Laatste woord” van rechter is niet langer “laatste woord” “Laatste woord” van rechter is niet langer “laatste woord” Men legt zich minder gemakkelijk neer bij een beslissing die niet spoort met de eigen analyse van het conflict (niet betaling van boetes ….)

 Nood aan een fundamentele hervorming? Coherent met doelstelling die het recht in onze huidige maatschappij moet vervullen? Rekening houden met nieuwe eisen van burgers?

1.3. Hervormingsplannen van de regering Actueel budget: Het justitiebudget steeg van 750 miljoen euro in 1993 over 1,35 miljard in 2005 naar 1,82 miljard in 2012 maar ontkomt niet veel langer aan verdere besparingen Meer autonomie in het beheer van de RO door de magistratuur en het ondersteunende personeel Van centraal (oiv Franse bewind in 18de eeuw) naar decentraal? Flexibiliseren van personeelsstatuut (o.m mobiliteit – onafhankelijkheid Vereenvoudigen en schaalvergroting (provincie als niveau)

PRINCIPES OK MAAR IN OPERATIONALISERING VEEL TOEGEVINGEN ALLERHANDE DIE HYPOTHEEK OP DE REALISATIE VAN DE DOELSTELLINGEN KAN VORMEN (bv. arbeidsrechtbanken, toch zeer sterk centraal georganiseerd beheer via colleges van zetel en openbaar ministerie; verschil tussen samenstelling colleges en de korpschefs die in leiding zijn ….

2. Procedurele rechtvaardigheid en congruentie: tijdelijk kussen tegen verdere verzuring

Procedurele rechtvaardigheid (T. Tyler) “faire procedure als stootkussen” Aandacht voor factoren die bijdragen tot de beoordeling van een proces als fair, leiden ertoe dat mensen vonnissen accepteren ook al ligt het niet in de lijn van het eigenbelang 4 factoren: Betrokkenheid/participatie Geloofwaardigheid van autoriteiten Neutraliteit Respectvolle behandeling die de persoon in zijn waarde laat Rechtvaardigheid van een beslissing van een authoriteitsfiguur evalueren: niet enkel rekening houden met de uitkomst van de beslissing, maar ook hoe zij het proces ervaren hebben.

Betrokkenheid/participatie = het krijgen van inspraak in het zoeken naar oplossingen voor problemen partijen moeten worden gehoord hun visie op de zaak uitdrukken overtuigd zijn dat dit ook effectief in overweging zal worden genomen

Gepercipieerde geloofwaardigheid van autoriteiten = inschatting van motieven van verantwoordelijke autoriteit Afgeleid uit: Welwillendheid Zorgzaamheid Bekommernis voor belangen en noden van de partijen Overwegen van argumenten door partijen aangebracht

Neutraliteit Onpartijdige regels (!) Uniforme procedures Objectieve, op feiten gebaseerde beslissing Persoonlijke waarden van beslisser mogen geen rol spelen Rechter moet dus over zijn interpretaties reflecteren en aftoetsen bij collega’s

Waardige en respectvolle behandeling Elementaire beleefdheidsvormen Makkelijkst te realiseren informatie Vaak kleine dingen: bv. wachttijd na aanmelding

Factoren van PJ zijn geen objectieve elementen Hangt af van de perceptie! Zelfs als uitkomst negatief is, kunnen mensen zich fair behandeld voelen PJ biedt een ‘cushion of support’ tegen negatieve uitkomsten Sterk gevoel van PJ Meer tevredenheid Meer vertrouwen in de legitimiteit van autoriteiten Voorwaarde is wel gevoel van gemeenschap

“Congruentie als voorwaarde voor communicatie” Niet-defensieve houding Zicht op eigen sterkte en zwaktes & het aanvaarden ervan Belang van intervisie, supervisie en bijscholing Transparante communicatie (geen façade voorhouden) Vertrouwen in justitie

Dank voor uw aandacht en vragen