Module taal Bijeenkomst 2: TVO en directe instructiemodel Leergang omgangskunde in praktijkonderwijs en leerwegondersteunend onderwijs Module taal Bijeenkomst 2: TVO en directe instructiemodel

Programma bijeenkomst 2 Terugkomen op huiswerkopdrachten Thema voor vandaag: taalgericht vakonderwijs (TVO) Waarom TVO? Pijlers van TVO: context, taalsteun, interactie De TVO-pijlers geïllustreerd Het directe instructiemodel Het IOP voor leerlingen Opdrachten © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Taalgericht vakonderwijs

Taalgericht vakonderwijs (TVO) Wat is het? Talige drempels verlagen of slechten, zodat leerlingen: Het vak kunnen begrijpen De kennis van het vak tot zich kunnen nemen De kennis kunnen verwerken

Waarom TVO? Processen binnen vaklessen: neerwaartse spiraal? Ze kunnen niet lezen > minder laten lezen, simpeler teksten Ze kunnen moeizaam spreken en schrijven > minder laten spreken en schrijven Ze kunnen geen verbanden leggen > terugvallen op feitenkennis Groepswerk is lastig: klassikale uitleg Ordeproblemen, demotivatie

Voorbeeld: wat zijn enzymen? Antwoorden: Stoffen die scheikundige versnellen zonder daarbij zelf verbruikt te worden. Scheikundige prosessen die versnellen zonder daarbij zelf verbruikt te worden. Die zitten in het speeksel en in sommige sappen ze nemen zetmeel, eiwitten, koolhydraten en vetten op. kleine bacteriën. Scheikunde stoffen die processen versnellen zonder daar bij te verbruiken. Dit zijn leerlingenantwoorden!! Vandaar de fouten… © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Schoolboekteksten (algemeen) Talig Vaak hoge informatiedichtheid Gaat uit van algemene kennis van de wereld Vaktermen Gaat uit van behaalde basisvaardigheden (doelen basisonderwijs)

Opwaartse spiraal Uitgaan van inhoudelijke interesse Hoge verwachtingen Zorgen voor begrijpelijk taalaanbod, gelegenheid tot praten en schrijven (leren in interactie) en feedback op vorm en inhoud In wezen: hernieuwde aandacht voor de rol van taal bij leren

Taalgericht vakonderwijs Taal, leren en denken zijn niet los van elkaar te zien. Ook bij exacte vakken speelt taal een belangrijke rol, bv. instructietaal en vaktaal. Bij taalgericht vakonderwijs worden vak- en taaldoelen simultaan ontwikkeld met behulp van: context, interactie en taalsteun.

Hoe ‘doe’ je TVO? ‘Gewoon’ goed lesgeven  basaal Bewust van leervormen  variëren Activerende didactiek  leerlingen actief bezig Taalsteun geven  leerlingen over talige drempels helpen Hoe doe je dat dan nu? Wat jullie allemaal doen en wat je moet doen is: goed lesgeven. Waarschijnlijk variëren jullie ook al wel in leervormen (klassikaal, zelfstandig werken, video’s etc) Ook echt je lln aan het werk zetten en dat je ze activeert. Maar wat waarschijnlijk wel nieuw is is de taalsteun geven aan lln. Daar gaan we het ook over hebben. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

De pijlers van TVO INTERACTIE Pratend en schrijvend leren TAALSTEUN Hulp bij begrijpen en produceren van (vak-) taal. Feedback op je taalgebruik CONTEXT Leren vanuit voorkennis, met alle zintuigen, vol aanknopingspunten

Context De schoolwereld in de eigen wereld plaatsen en waarborgen dat er een basis is waarop de nieuwe kennis kan landen Context, interactie en taalsteun Context Context is het netwerk van begrippen, situaties, kennis en ervaringen van de leerling, waarin de nieuwe leerstof een plaats moet krijgen. De context geeft de aanknopingspunten om de nieuwe stof te koppelen aan de aanwezige kennis van de wereld. Door context aan te brengen of te activeren, wordt voorkomen dat de lesstof loshangende, schoolse kennis wordt. Bij context aanbrengen gaat het om het activeren van alledaagse en vakspecifieke voorkennis. In de lesfabriek zitten daarom opdrachten om die voorkennis van leerlingen boven water te krijgen. Daarnaast gaat het om de maatschappelijke context van de nieuwe leerstof: hoe komen leerlingen de leerstof tegen buiten school? Door bijvoorbeeld gebruik te maken van media (video- en audiofragmenten) en een grote variatie aan tekstsoorten, kan de wereld de klas in komen. De Lesfabriek biedt de mogelijkheid om mediafragmenten en teksten in de opdrachten op te nemen. MVT: bij focus op teksten in methode: of in NL of in doeltaal zelfde tips gebruiken  voorkennis verzamelen. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Voorbeeld 1 van context bieden Maak een woordweb waarbij je per deelfacet vragen stelt aan iedereen en antwoorden gerubriceerd in het web op het bord schrijft. Denk aan menstruatiefilmpje © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Voorbeeld 2 van context bieden Bekend Wat ik al weet van het thema... Benieuwd Wat ik nog wil weten... Welke vragen ik nog heb.. Bewaard Wat ik heb geleerd... Noem het thema en laat leerlingen bij de start kolom 1, na de intro kolom 2 en afsluitend kolom 3 invullen.

Voorbeeld 3 van context bieden Maak het thema zichtbaar en/of tastbaar door een voorwerp mee te nemen, illustraties te tonen, een tekening te maken etc..

Context concreet Opdracht in duo’s: Bekijk het document ‘TVO en tips voor context, interactie en taalsteun’. Neem een les/thema (van deze week) in gedachten en bedenk concrete uitwerkingen van context scheppen m.b.v. een of meerdere tips. Presenteer aan een ander duo jullie uitwerkingen en vice versa.

Taalsteun Leerlingen concrete handvatten geven om taal te begrijpen en te produceren waardoor ze (vak)kennis verwerven en verwerken Bijlage: suggesties voor taalsteun © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Taalsteun, hoe? Verkennend lezen toepassen Schematische weergave maken, tijdbalk, diagram Leerlingen laten navertellen Synoniemen vragen Laten schematiseren, analyseren, verbanden leggen* Goede zinnen herhalen Leerlingen verbeteren door te herformuleren Over verbanden leggen: verbanden leggen is vaak erg moeilijk voor leerlingen, zeker in schriftelijk taalgebruik. Richten op context en voorbeelden juist ook in mondeling taalgebruik uit het praktijkonderwijs. Veelal worden daar in schoolboekteksten verbindingswoorden juist weggelaten. Dat helpt echter niet: woord wordt weggelaten en nu moet de leerlingen impliciet het verband leggen. Ook geen steun meer van tekstsoort in sommige gevallen; het gaat een beetje door elkaar lopen zoals in onderstaande tekst uit PRO, Nederlands basis, werkboek 4, blz 22   Misschien kijken: welke aanpassingen zijn gedaan. Niek wil graag een hond hebben. Maar hij weet nog niet welk ras hij wil. Hij zoekt op internet naar informatie over honden. Niek zoekt via een zoekmachine, Hij vindt de informatie op www.hondenras.com Daar staat veel informatie over honden © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Expliciete taaldoelen: algemeen Geschiedenis: een verandering in de tijd beschrijven, met aandacht voor chronologische verbanden. Aardrijkskunde: een procesverandering beschrijven (bijv. erosie), met aandacht voor oorzaak-gevolg relaties. Scheikunde: schriftelijk verslag doen van een uitgevoerde proef (proces…product). Enz.. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Voorbeeld 1 van taalsteun Thema Doel van de les Onderdelen van de les Kernbegrippen van de les Instructies en aanwijzingen Zeg én noteer op het bord de lesopzet met o.a.: Het thema van de dag Het doel van de les De lesonderdelen Bladzijden van het boek/de boeken

Voorbeeld 2 van taalsteun Geef complexe verbale informatie (ook) schematisch weer Naam van deel Plaats Kenmerken Functie Metselspecie Tussen de stenen Stroperig Mengverhouding 1/3 Geeft stevigheid aan een muur Voegspecie In de voegen tussen de gemetselde stenen Droog 1/6 Maakt de muur vlakker

Voorbeeld 3 van taalsteun Verkennend lezen Wat is de titel? Wat staat er op het plaatje? Welke woorden zijn cursief/onderstreept? Help leerlingen door een tekst door deze eerst verkennend te behandelen met vragen

Taalsteun concreet Opdracht in duo’s: Bekijk het document ‘TVO en tips voor context, interactie en taalsteun’. Neem een les van deze week in gedachten of kijk in het lesboek van de leerling en bedenk concrete uitwerkingen van taalsteun m.b.v. een of meerdere tips. Presenteer aan een ander duo jullie uitwerkingen en vice versa. Bijlage suggesties voor taalsteun © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Interactie Wat is interactie? Docent Leerling Mede leerling

Piramide leerrendement: we leren… 10% van wat we lezen 20% van wat we horen 30% van wat we zien 50% van wat we zien en horen 70% van waar je over gediscussieerd hebt 80% van wat we persoonlijk ervaren hebben 95% van wat we uitleggen aan anderen Bron: David Sousa, How the brain learns Hoe leer je nu eigenlijk? Dan is dit de piramide die aangeeft hoe het rendement van het leren is opgebouwd. 95% van het rendement zou komen als leerlingen uitleggen aan anderen. Laat hen concluderen: wat doen zij nu? (antwoord is bij de 10 en 20%). We moeten nu zien te komen aan de onderkant van de piramide. De lln moeten moe zijn aan het einde van de les, niet de docent die vaak het meeste werk verricht. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Voorbeeld 1 van interactie Voer een ‘echt’ gesprek met leerlingen over de stof (geen vraag-antwoordgesprekje). Stel procesvragen (hoe weet je dat, hoe heb je dat opgezocht etc.?).

Voorbeeld 2 van interactie Laat eerst leerlingen op vragen/antwoorden van elkaar reageren voordat jij zelf reageert. Betrek leerlingen bij beoordelingen, laat ze zelf vragen bedenken etc..

Voorbeeld 3 van interactie Gebruik werkvormen als memory, denken-delen- uitwisselen e.d.. Gebruik een afwisseling en opeenvolging in ‘iets erover lezen, de informatie in schema zetten, er een stukje over schrijven, er iets over presenteren etc.’.

Interactie concreet Opdracht in duo’s: Bekijk het document ‘TVO en tips voor context, interactie en taalsteun’. Neem een les van deze week in gedachten en bedenk concrete uitwerkingen van interactie m.b.v. een of meerdere tips. Presenteer aan een ander duo jullie uitwerkingen en vice versa. Bijlage: suggesties voor interactie © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Interactief onderwijs in pro/lwoo

Waarom interactief onderwijs in pro/lwoo? Taalzwakke leerlingen kunnen actief meedoen met de les. Leerlingen krijgen de kans de taal en het vak te ontwikkelen. Leerlingen leren van elkaar: verschillen worden benut. Leerlingen werken aan de ontwikkeling van hun mondelinge vaardigheden (zie PaPe en Referentieniveaus).

Ervaringen en opdracht Welke ervaringen hebben jullie met samenwerkend leren/interactieve werkvormen? Placemat-opdracht (zie dia 39): Als een interactieve werkvorm helemaal goed gaat, wat zie je dan? Placemat betekent dat 4 personen ieder op een kant van een placemat (flap) hun antwoord invullen en daarna het met elkaar eens moeten worden over 1 gezamenlijk antwoord in het midden van de flap. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Voorwaarden voor samenwerkend leren GIPS = gelijkheid in aandeel individuele verantwoordelijkheid positieve afhankelijkheid simultaan actief Fasen: Nadenken (individueel) Delen (in duo of groepje van 4) Uitwisselen (in groepje van 4 of plenair) © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Complete instructie bij SL Wat ga je doen? (blz., hoofdstuk, paragraaf ) Hoe ga je het doen? (concreet leerlinggedrag) Hoe lang krijg je ervoor? (in minuten) Welke hulp mag je gebruiken? (woordenboek, internet, buurman) Wat ga je doen als je klaar bent? (concreet, bv. opdracht 20) Wat doen we met de opbrengst? (we kijken alles na/ik bespreek alleen de lastigste opdrachten/je geeft een presentatie)

Denken - Delen - Uitwisselen 1. De leerkracht geeft een opdracht/stelt een vraag 2. Individuele bedenktijd 3. Overleg in tweetallen 4. Klassikaal uitwisselen

Om - de - beurt 1. Vormen van tweetallen 2. De leerkracht stelt een vraag met meerdere antwoordmogelijkheden 3. Tweetallen geven om de beurt een antwoord Vragen met meerdere antwoordmogelijkheden © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Rotonde 1. De leerkracht geeft een opdracht 2. Rotonde: om de beurt iets zeggen of schrijven 3. Klassikale uitwisseling Stellen van vragen of geven van korte opdrachten © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Duo’s 1. Individueel werken 2. De helper controleert 3.,4.,5. De duo’s wisselen van rol 6. Nabespreking Controleren huiswerk of individueel gemaakte opdrachten © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Waaier Opdracht: antwoorden op kaarten schrijven 2. Tweetallen vormen en uitwisselen/opdracht uitvoeren 3. Nieuwe tweetallen 4. Nabespreking

Placemat 1. Placemat tekenen 2. Ieder schrijft bevindingen op in eigen vak 3. Discussie 4. Invullen van gemeenschappelijke rechthoek 5. Klassikale uitwisseling Bepalen van de essentie van een tekst (samenvatting maken), hoofdstuk of film. Stellingen: lln komen tot een gezamenlijk standpunt. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

De TVO-pijlers geïllustreerd Kijk naar het videofragment ‘Heeft een kwal botten?’. Een groep kijkt aan de hand van de kijkwijzer context hoe deze docent aan context werkt. Een groep kijkt aan de hand van de kijkwijzer interactie hoe deze docent aan interactie werkt. Een groep kijkt aan de hand van de kijkwijzer taalsteun hoe deze docent aan taalsteun werkt. Noteer individueel op het vervolgblad de concrete observaties en tips. Wissel de observaties en tips uit in je leerteam en kom tot een gezamenlijke lijst . We bespreken vervolgens de tips plenair . Film te downloaden van: http://scriptfactory.nl/portfolio/heeft-een-kwal-botten/ P.6/7, 8/9 en 10/11 van de Kijkwijzer TVO . Te downloaden, zie literatuurlijst © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Opdracht: hoe kan een taalgerichte les eruitzien? Bekijk een aantal lesbrieven van diverse vakken in tweetallen. Wat valt je op? Kijk specifiek naar Taaldoel/vakdoel Context Interactie Taalsteun Te downloaden, zie literatuurlijst © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Opdracht: hoe doe jij het nu? Vul het zelfreflectieformulier ‘Kijkwijzer TVO p. 12-20’ in Bespreek in je leerteam: Wat doe je al? Waar kun je dat aan zien? Wat wil je nog graag leren? Voorbeelden uitwisselen P.13-19 Kijkwijzer TVO, te downloaden, zie literatuurlijst © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Het directe instructiemodel van Veenman Zeker PrO en LWOO-leerlingen hebben baat bij een duidelijke instructie door de leraar en zijn niet gebaat/in staat om zomaar zelfstandig te werken. Het DIM is een manier om deze leerlingen structuur en succeservaringen te bieden. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

zeven fasen Terugblik Ooriëntatie Uitleg Begeleide inoefening Zelfstandige verwerking Evaluatie Terugblik en vooruitblik 1 - 7.....feedback

1. Terugblik Bespreek het voorgaande werk Haal de benodigde voorkennis op en vat deze samen Actualiseer de voorkennis

2. Oriëntatie Presenteer het onderwerp van de les Relateer de les aan voorafgaande en komende lessen Relateer de les aan betekenisvolle situaties Bespreek het belang van de lesstof Geef een lesoverzicht Stel leerdoelen

3. Uitleg (1) Onderwijs in kleine stappen Gebruik heldere taal Geef concrete voorbeelden Laat leerlingen voorbeelden bedenken Maak gebruik van materialen en stappenplannen Dank hardop Demonstreer Van alle onderdelen zijn er drie heel belangrijk: hardop denken, demonstreren en voordoen © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

3. Uitleg (2) Doe voor Speel vragen van de leerlingen terug naar de groep Ga na of leerlingen de stof begrijpen Vermijd uitweidingen Vergroot stapsgewijs de moeilijkheidsgraad Geef een samenvatting aan het einde van de uitlegfase

4. Begeleide inoefening (1) Laat de leerlingen onder uw begeleiding oefenen Geef korte en duidelijke opdrachten Stel veel vragen Laat leerlingen aangeven hoe ze aan het antwoord gekomen zijn Zorg ervoor dat alle leerlingen betrokken blijven Begeleide inoefening wordt vaak vergeten. Als je instructie hebt gegeven, wil dat nog niet zeggen dat kinderen het geleerde toepassen. Dit is nodig, zodat ze daarna zelfstandig het kunnen toepassen bij de verwerking. © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

4. Begeleide inoefening (2) Ga door met oefenen tot de leerlingen de stof beheersen Stimuleer leerlingen om zelf oplossingen te zoeken Maak gebruik van materialen en stappenplannen Zorg voor een geleidelijk toename in moeilijkheidsgraad Verminder geleidelijk de ondersteuning

5. Zelfstandige verwerking Zorg ervoor dat de leerlingen direct (kunnen) beginnen Zorg ervoor dat de inhoud gelijk is aan de voorafgaande lesfase Laat de leerlingen weten dat hun werk nagekeken wordt Stimuleer de leerlingen om zelf op zoek te gaan naar oplossingen Vergroot de toepassingsmogelijkheden Laat leerlingen in tweetallen of groepjes werken Geef extra verwerkingsstof aan de goed presterenden Geef extra instructie aan de zwak presterenden

6. Evaluatie Laat leerlingen onder woorden brengen wat goed ging, wat niet goed ging en wat ze de volgende keer anders gaan doen Controleer of en hoe het lesdoel is bereikt Laat de leerlingen in tweetallen of groepjes het leerproces evalueren

7. Terugblik & vooruitblik Plaats de les in de context van een lessenreeks Geef aan waar de volgende les over zal gaan

1-7. feedback Geef vaak en regelmatig feedback Corrigeer fouten Geef procesfeedback Geef veel aanmoediging

Reflectie directe instructie Bekijk de checklist DIM en scoor je eigen les op de verschillende aspecten Noteer je leer-/verbeterpunten op het betreffende formulier Bespreek je leerwensen in je leerteam Checklist directe instructiemodel in literatuurlijst Formulier leerpunten directe instructie © CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Toelichting op lessenserie maken

Een van de eindopdrachten is het maken van een lessenserie Een van de eindopdrachten is het maken van een lessenserie* voor een (groepje) leerling(en) Toelichting op het maken van de lessenserie wordt nu gegeven door de docent * Zie overzicht opdrachten module taal

(Huiswerk)opdrachten Aan het werk in je leerteam Verdeling huiswerkopdrachten Afspraken over uitwisseling via website Planning uitwisseling

Afsluiting Denken – delen – uitwisselen (in duo’s/ viertallen): Wat heb je geleerd? Wat wist je al? Waar kun je meteen iets mee? Welke vragen heb je nog? Dringende vragen aan de docent