Re-integratie in de samenleving van ex-gedetineerden Rudy Machiels (VUB) Slotdebat BZN gevangenisactie Brussel, 16 februari 2012

1. Overzicht Succesvolle re-integratie Uitdagingen wat staat hen te wachten? Verhalen ex-gedetineerden

2. Succesvolle re-integratie Evolutie – klemtonen in onderzoek Focus op “bescherming van de samenleving” Uitdagingen: Huisvesting, tewerkstelling, middelengebruik Maar: onbedoelde & onzichtbare gevolgen? (Travis, 1980) Focus op “full citizenship” (rechten) Citizenship benadering – burgerschap – rechten (Uggen et al., 2002) Focus op “identity” (quality of life) (Narrative) Identity approach – waarom en hoe werkt desistance – luisteren naar getuigenissen (Maruna, 2001)

3. Uitdagingen Uitgangspunten - vooronderstelling Veroordeling Strafblad Verblijf in gevangenis Impact op 3 domeinen: Burgerlijk Socio-economisch Familie & relationeel

4. Burgerlijke gevolgen ROL = actieve burger Veroordeling leidt tot “politieke onbekwaamheid”, wat neerkomt op uitsluiting of opschorting van het stemrecht, zonder dat de rechter dit hoeft uit te spreken Criminele straf: levenslange uitsluiting Correctionele straf: maximaal 12 jaar Geïnterneerden: geschorst tot definitieve invrijheidstelling

5. Socio-economische gevolgen ROL = productieve burger Obstakels: in hoofde ex-gedetineerde Geslacht – Leeftijd – Nationaliteit (cf. profiel) Wettelijke beperkingen Opleidingsgraad Werkervaring Financiële problemen (impact schulden) Gezondheidsproblemen (stigma, demotivatie, zelfbeeld) Attitude Sociaal kapitaal (types, lenen, mobilisatie) Uittreksel strafregister & zelfcensuur Strategieën en stigma management (zoeken en disclosure)

5. Socio-economische gevolgen Obstakels: in hoofde potentiële werkgever Welwillendheid van werkgevers (-75%, HIVA) Vereiste vaardigheden Aansprakelijkheidsvrees (incl. reputatie) Omgang met mensen Type en omstandigheid van het misdrijf (hiërarchie) Stigma (morele afwijzing & besmetting)

5. Socio-economische gevolgen Mogelijke uitsluiting in “sociale sector”, opvoeding, kinderen, beveiliging, verpleging, thuiszorg, werken met kwetsbare groepen (ouderen of mensen met een beperking) Mogelijke uitsluiting zelfstandige beroepen: taxichauffeur, onthaalouder, … Wage penalty (Western et al., 2001): 10 tot 30% minder loon in vergelijking met collega’s zonder detentieverleden. Minder doorgroeimogelijkheden Beperking economische mobiliteit “stickiness at the bottom of the earnings ladder”

6. Relationele gevolgen ROL= verantwoordelijke burger Zorg dragen voor familie, partner, ouders en kinderen Aantal kinderen dat een ‘opgesloten’ ouder heeft of gehad heeft? Mannelijke ex-gedetineerden: groot aantal alleenstaand… Hoe een relatie starten? Een Amerikaans onderzoek (Dallao,1997) gaat ervan uit dat slechts vijftien procent van de getrouwde koppels een relatie blijft handhaven gedurende de periode van detentie. Een jaar na de vrijlating vermoedt men dat van deze vijftien procent slechts drie tot vijf procent overblijft. Wat is mijn “nieuwe” plaats?

7. Identiteit Zoektocht naar wie - wat ben ik… Sense of belonging – Connectedness - Recovery from the past (cf. trauma) – tolereren versus accepteren Role exit (Ebaugh, 1988) “the process of disengagement from a role that is central to one’s self-identity and the reestablishment of an identity in a new role that takes into account one’s ex-role” Roldiscontinuïteit & identity transformation (Uggen et al., 2002)

7. Identiteit Positive illusions (Dhami et al. 2006) 524 resp. – succesvolle re-integratie? Tewerkstelling: 70 – 60% Huisvesting: 82 – 72% Recidive: 30 – 29% Heropsluiting: 26 – 28% Onrealistisch optimisme Impact op voorbereiding en re-integratie

7. Identiteit Sex & drugs (Butler et al., 2010) Australisch onderzoek, N>1000 ex-gedetineerden (Queensland) 75% sex binnen de 2 dagen 55% met vaste partner Geen vaste partner: meer dan 50% gebruikt geen condoom Risicogedrag: 1° week: 60% drugs, 75% alcohol Australia: ongestoord bezoek enkel in 2 districten (ACT en Victoria)

7. Identiteit Zelfmoord & overdosis Onderzoek in Australië, VS, GB en Finland (Kariminia, Pratt, Shaw, Piper, Appleby, Joukamaa, 1998, 2003, 2006, 2007) Verhoogde kans op zelfmoord en overdosis England and Wales: 10x hoger dan algemene bevolking Finland: 3x hoger Australië: 90.000 gedetineerden (periode 1988-2002) Leeftijd opsluiting : 40% jonger dan 25 jaar Zelfmoord na vrijlating: 85% (M) en 94% (V) Gemiddelde leeftijd zelfmoord: 33 jaar Cruciale periode: eerste maand(en) 21% tijdens de eerste maand, 51% tijdens de eerste 4 maanden

7. Identiteit “Stropers worden boswachters”? Ervaring als meerwaarde “Society should begin to use the experience, knowledge, insight, and expertise of transformed ex-offenders to do the work that members of the community and those in positions of authority are not equipped to do” Ervaring als meerwaarde “The desisting self-narrative frequently involves reworking a delinquent history into a source of wisdom to be drawn from while acting as a drug counselor, youth worker, community volunteer, or mutual-help group member”

8. Oplossingen? Volledig aanbod en toegankelijkheid hulp- en dienstverlening, alsook proactief handelen (strafeinde versus VI) Voorbereiding terugkeer: samen met (resterende) relevante derden Stigma: rol overheden – samenleving - initiatieven – beeldvorming – media… (good practices) Capaciteiten – label “burger”? Geen label! Nederland: uitreksel strafregister – selectieve toepassing Frankrijk: “re-integratiecontract” – closure ritueel? CRIS (Criminals Returning Into Society) Accuraat informatiesysteem: evidence-based policy