Getuigenbewijs in strafzaken Mr. P.M. van Russen Groen Wladimiroff & Waling NV Jan van Nassaustraat 113 2596 BS Den Haag p.vanrussengroen@wlaws.com

Unus testis nullus testis De bewezenverklaring mag niet uitsluitend berusten op de verklaring van de verdachte of op de verklaring van één getuige Betreft de gehele ten laste legging

Onmiddellijkheidsbeginsel Uitgangspunt wetgever in 1926: Onmiddellijkheid HR 20 december 1926, NJ 1927, 85: Testimonium de auditu Ook schriftelijk

Door de ‘de auditu’ rechtspraak is het zwaartepunt van het strafproces verschoven van het onderzoek ter terechtzitting naar het voorbereidend onderzoek Echter: tegenbeweging EHRM

Getuigen horen: door opsporingsambtenaar door rechter-commissaris i.k.v. GVO i.k.v. mini-instructie door zittingsrechter door notaris of op kantoor advocaat

Getuigenverhoren door opsporingsambtenaren Raadsman niet aanwezig Tenzij verhoor plaats vindt op last RC (artikel 177 Sv). Getuigen horen bij voorkeur bij RC of op zitting

Horen getuige door RC in het kader van GVO Op verzoek van verdachte (208 lid 1 Sv) Indien de RC dat wenselijk vindt (210 lid 1 Sv) Op vordering OvJ (210 lid 1 Sv)

Bij afwijzing door RC Bezwaarmogelijkheid voor verdediging (208 lid 3 Sv) Beroepsmogelijkheid voor OvJ (446 Sv)

Aanwezig bij RC-verhoor OvJ Raadsman Verdachte indien RC dat in het belang van het onderzoek noodzakelijk acht

Horen getuige in het kader van een mini-instructie Idem als bij GVO Verschillen: alleen op verzoek verdediging geen bezwaarmogelijkheid bij afwijzende beslissing RC

Horen getuige ter zitting Verzoek tot oproeping van getuigen tenminste 10 dagen vóór eerste zitting aan OvJ (art. 263) Meebrengen getuige Verzoeken ter zitting

Het oproepen van de getuige door de OvJ kan achterwege blijven indien: Onaannemelijk dat getuige zal verschijnen Er gevaar voor de gezondheid of het welzijn van de getuige bestaat Verdedigingsbelang niet geschaad

Verdedigingsbelang NJ 1993, 631: Alleen dan kan worden gezegd dat de verdachte niet in zijn verdediging wordt geschaad, indien de vraagpunten in redelijkheid niet van belang kunnen zijn voor enige in zijn strafzaak te nemen beslissing dan wel redelijkerwijs moet worden uitgesloten dat die getuige of deskundige iets over die punten zou kunnen verklaren.

NJ 1998, 464: Indien de verklaring van een getuige kan bijdragen aan de waardering van de betrouwbaarheid en de bruikbaarheid van de bij politie afgelegde verklaring, bestaat een duidelijk verdedigingsbelang.

Verdedigingsbelang In eerste aanleg: Verzoek tot oproeping van getuigen tenminste 10 dagen vóór eerste zitting (art. 263 lid 2 jo. 264 en art. 288 Sv) Meegebrachte of ter zitting verschenen getuigen (art. 287 lid 2 Sv) Verzoek na schorsing en opnieuw aanvangen onderzoek ttz Rb. ivm. gewijzigde samenstelling, indien: nog niet eerder opgeroepen of gehoorde getuigen, waar ook nog niet op eerdere zitting een beslissing over is genomen.

Verdedigingsbelang Hoger beroep: TENZIJ Indien door of namens verdachte uiterlijk binnen 14 dagen na het instellen van hoger beroep in schriftuur houdende grieven, getuige wordt opgegeven (art. 414 lid 2 en 418 lid 3 Sv) TENZIJ Getuigen reeds eerder door RC of ttz eerste aanleg in procedure op tegenspraak (art. 410 lid 3 en 418 lid 2 Sv)

In alle andere situaties: noodzaakcriterium

Noodzaakcriterium Wettelijke maatstaf is of de rechter de noodzaak is gebleken om de getuige te (doen) horen (315 Sv)

Straatsburgse visie Art. 6 EVRM: geeft verdachte recht op het (doen) ondervragen van getuigen à charge en à décharge

EHRM heeft er geen bezwaar tegen dat pv’s van RC of politie bevattende een verklaring van getuige rechtstreeks voor bewijs worden gebruikt, mits ondervragingsrecht verdediging maar wordt gerespecteerd (sinds Unterpertinger, NJ 1988,745) Ondervragingsrecht dient ter beoordeling van de “reliability and credibility” van de getuigen.

Tot ondervraging moet “adequate and proper opportunity” worden geboden (alleen verschijnen is niet voldoende: Unterpertinger, NJ 1988, 745 en Lucà, NJ 2002,101)

Uitoefening ondervragingsrecht moet “practical and effective” zijn, justitiële autoriteiten behoren behulpzaam te zijn.

Ondervragingsrecht is niet absoluut, er kan inbreuk op worden gemaakt, maar die moet wel worden gecompenseerd door counterbalancing procedures en/of ander bewijs dat een oordeel over betrouwbaarheid van betwiste verklaring ondersteunt.

Straatsburgse ondergrens Lucà, EHRM NJ 2002,101 indien een veroordeling alleen of in beslissende mate is gebaseerd op verklaring van getuige die de verdediging, ondanks verzoek daartoe, in geen enkel stadium van de procedure heeft kunnen ondervragen, dan sprake van schending art. 6 EVRM.

Counterbalancing procedures Zijn nodig: indien getuigen onvindbaar of overleden zijn indien gelet op de belangen/rechten van getuigen (minderjarige, bedreigde of afgeschermde getuigen) rechtstreekse ondervraging ttz niet wenselijk is.

Steunbewijs (HR NJ 1999,827) De betrokkenheid van verdachte bij het hem tenlaste gelegde feit moet in voldoende mate worden bevestigd door ander bewijsmateriaal dat betrekking heeft op die onderdelen van de hem belastende verklaring die de verdachte betwist.

Communicerende Vaten Naarmate de inhoud van de getuigenverklaring minder steun vindt in andere bewijsmiddelen worden door het EHRM strengere eisen gesteld aan de inhoud van de counterbalancing procedure en omgekeerd.

EHRM 5 april 2005, NJ 2005, 551 (Scheper) Slachtoffers/getuigen konden niet worden ondervraagd. Toch geen schending want: Justitiële autoriteiten zijn niet nalatig geweest De politieverklaringen werden bevestigd door ander (steun)bewijs In deze zaak: minimaal steunbewijs!

Voorbeelden counterbalances Horen door RC Delegatie aan zittingsrechter of raadsheer (art. 316 en 420 Sv) Horen door politie i.a.v. verdediging Het horen onder vermomming/stemvervorming Het horen via (tele)communicatiemiddelen Het horen achter gesloten deuren (art. 269 Sv)

Het horen buiten aanwezigheid van de verdachte (art. 297, lid 2 Sv) Bedreigde getuigenregeling (art. 226a –226f Sv)

Als getuige niet meer kan worden gehoord: horen van andere getuigen (bv. verbalisanten) of deskundigen die iets kunnen verklaren over de betrouwbaarheid van betwiste getuigenverklaring afspelen (audio) visuele opname van eerder verhoor

Initiatief van de verdediging Cardot, EHRM 19/3/1991, NJ 1993, 709: wel betwist nooit verzocht om getuigen: geen uitputting nationale rechtsmiddelen. S.N. vs. Zweden (Syllabus), EHRM 2/7/2002, NJ 2003, 671: verdediging ging akkoord met opgelegde handicaps politieverhoor (r.o. 49).

Oproeping is niet nodig Als verdediging niet om het verhoor van de getuige heeft verzocht. Als verdachte op enig moment de gelegenheid heeft gehad de getuige te ondervragen De verklaring wordt gesteund door veel ander bewijs De betrokkenheid van de verdachte uit ander bewijs blijkt

Recente ontwikkelingen Inwerkingtreding Wet inzake getuigen aan wie toezeggingen zijn gedaan wetsontwerp afgeschermde getuigen (29.743)

Wet toezeggingen aan getuigen in strafzaken De officier van justitie kan een afspraak maken met een verdachte om in ruil voor strafvermindering een verklaring af te leggen (226g-j Sv) De afspraak wordt getoetst door de rechter commissaris De officier van justitie vordert op de zitting strafvermindering (44a Sr)

Alleen mogelijk voor feiten waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten De rechter kan de gevorderde strafvermindering toepassen (44a Sr) Ook met een veroordeelde kan de officier van justitie een afspraak maken in ruil voor een positief gratie advies (226k Sv)