1. Achtergrond: ontstaan crisis 2. Waarom ingrijpen? 3. Lente-akkoord 4. Hoe nu verder? Eurocrisis! 5. Keuzes D66 op 12 september Lente-akkoord & Verkiezingen Wouter Koolmees Inhoud

1.Bankwezen kwetsbaar in 2008 • Begon in de V.S.: ‘giftige hypotheken’ zorgen voor besmetting • Ook Europese banken geraakt: direct en indirect 2.Van financiële sector naar reële economie • Wantrouwen in de financiële sector: kredietverlening onder druk • Reële economie onderuit: grote krimp economie 2009 (-3,5%) 3.Overheidsfinanciën uit het lood: • Natuurlijk ook: bankwezen (Fortis/ABN, ING, SNS) • Maar vooral: tekorten op de begroting door slechte economie 1. Oorzaak: kredietcrisis 2008/2009

2009: overheidsfinanciën uit het lood

Tekorten: tijdelijk of structureel?

Tekorten: tijdelijk of structureel: 2

• Drie grote uitdagingen voor NL: 1.Hoge emu-tekorten in • Sinds 2009 al grote tekorten • EU-afspraken: in 2013 tekort < 3% bbp 2.Vergrijzing en ontgroening: • Uitgaven pensioenen en zorg: + 25% in • Tekorten op de arbeidsmarkt: extra AOW-ers in • Lagere structurele groei in NL 3.Macro-economische onevenwichtigheden: • Huizenmarkt! • Dit zijn structurele problemen, geen tijdelijke problemen! 2. Waarom ingrijpen?

Ad.1 tekorten sinds 2009 blijvend hoog

Ad.2 Vergrijzing en onhoudbare financën Source: CPB, 2010

Ad.3 Huizenmarkt in NL

1. Achtergrond: • Wilders liep weg uit Catshuis; regeringscrisis • NL onder vergrootglas financiële markten: 2. Maar ook: geen begroting 2013! • Verkiezingen na de zomer, vroegst sept 2012 • Formatie duurt altijd lang in Nederland: zeker nu! • Risico = geen begroting voor Vijf partijen verantwoordelijkheid voor begroting 2013 • Lente-, Kunduz, Vijfpartijen, Wandelgangen etc 3. Lente-akkoord: achtergrond

NL: uitzondering bij AAA

1. Terugdraaien bezuinigingen Rutte-Verhagen: • Griffierechten, Passend Onderwijs, PGB’s, etc 2. Hervormingen in gang zetten m.h.o.o. “uitdagingen” • AOW-leeftijd sneller omhoog • Ontslag/WW hervormen: betere arbeidsmarkt • Hypotheekrente: aanpak schuldenberg 3. Bezuinigen/lastenverzwaren voor begroting 2013 • Uitgaven: voornamelijk rijksoverheid en zorg • Lasten: BTW omhoog, bevriezing schijven, RKV 3. Lente-akkoord: inhoud

1. Uitwerking Lente-akkoord • Lente-akkoord wordt omgezet in wetgeving en begrotingen voor presentatie Prinsjesdag. 2. Prinsjesdag • Verkiezingen 12 september • Prinsjesdag: 18 september • Installatie nieuwe Tweede Kamer: 19 september 3. Formatie • Als snel nieuwe regering: wijzigingen mogelijk • Als formatie lang duurt: Lente-akkoord = begroting Lente-akkoord: vervolg

• “Schuldencrisis” houdt Europa in de greep • “Schuldencrisis” is combinatie van 3 crises 1. Bankencrisis: bankwezen in Europa kwetsbaar, hoge schulden 2. Crisis in de overheidsfinanciën: 3. ‘Crisis’ in concurrentiekracht en groeivermogen in Europa: • Kern: kan Europa zijn schulden nog wel betalen? 4. Toekomst: onzekerheid

Achtergrond schuldencrisis : ‘goedkoop geld’ leidt tot bubbels

• Overbruggingskredieten om vicieuze cirkel te doorbreken. • Liquiditeits- versus solvabiliteitsprobleem: lastig onderscheid • Alleen in ruil economische hervormingen en financiën op orde • Kosten voor overbruggingskredieten zijn lager dan einde € • Stel: garantie op alle schuld > 60% in eurozone: €2500 miljard. • Is garantie van €7.500 per Nederlander. Indien alleen echt kredietwaardige landen overblijven: € per Nederlander. • Kosten uiteenvallen per Nederlander: €3000-€4500 per jaar. • Maar risico’s voor belastingbetaler zijn natuurlijk groot. Schuldencrisis op korte termijn

• Heel terughoudend met dit soort berekeningen: • Doemscenario: beide kostenposten doen zich voor! • Maar kans is klein: landen kunnen best schuld dragen, niet alle schuld >60% moet afgedekt voor gehele eurozone. • Vergroting noodfonds noodzakelijk: • Verhoging naar €1000 tot €1500 miljard noodzakelijk om publieke en private schulden af te kunnen dekken. • In ruil: goede monitoring van voortgang in programma-landen. Schuldencrisis op korte termijn

Drie oplossingen voor de crises: 1. Oprichting Bankenunie: stoppen ‘gijzeling’ banken en landen • Sneller herkapitaliseren van banken: benutten tijd LTRO. • Oplossen TBTF: EU-toezicht, één resolutiefonds (dgs/afwikkeling). 2. Discipline en solidariteit in Europa: • Handhaven aangescherpte afspraken SGP: six pack/two pack • Oprichting permanent Europees noodfonds (‘eurobonds light’) 3. Agenda voor groei- en concurrentiekracht: • Preventief aanpakken macro-econ. onevenwichtigheden (bubbels) • Verdieping interne markt: diensten, energie, kennis & innovatie • Geen herhaling Lissabon-agenda: te vrijblijvend! Oplossingen middellange termijn

1.De uitdagingen voor Nederland zijn structureel, niet tijdelijk. • Nederlandse economie moet structureel hervormd worden om te kunnen aanpassen aan veranderende wereld. • Overheidsfinanciën moeten structureel op orde: mhoo vergrijzing. • Nederland heeft belang bij een sterk, veilig en stabiel Europa: structurele veranderingen noodzakelijk! 2.Politieke discussies tot 12 september: • Wel of Niet bezuinigen? D66 zegt hervormen én bezuinigen! • Voor of tegen Europa? D66 zegt JA tegen Europa! 5. Verkiezingen 12 september: inzet D66

Dank u wel!