Milieu-aansprakelijkheid en milieuverzekering bij openbare werken: rol van opdrachtgever en aannemer Bert Daneels 17 november 2010

Inhoud Milieurisico’s 3 Milieurisico’s onvoldoende verzekerd - tekortkomingen klassieke verzekeringspolissen 14 Oplossingen in milieupolis 21 Expertise Vanbreda 33

Milieurisico’s

Betrokken partijen: schadeveroorzaker of schadelijder Bodembeheerorgansatie Bodemsaneringsdeskundigen Uitgravers Transporteurs Tussentijdse opslagplaatsen Grondreinigingcentra

(Milieu)schades Reeds bestaande & nieuwe Bodemverontreiniging Oppervlaktewaterverontreiniging Grondwaterverontreiniging (bronwater) Schade aan biodiversiteit Planten- en diersoorten en hun habitat (“het milieu”) – Vlaams Milieuschadedecreet Geurhinder Geluidshinder Lichamelijke schade Materiële schade Immateriële schade Bedrijfsstilstand, bedrijfsverlies, winstverlies, verlies van cliënteel, … (nav milieuincident of tijdens saneringswerken) Budgetoverschrijding Luchtverontreiniging Reeds bestaande & nieuwe Gekende & nog niet gekende Accidentele & graduele On-site & off-site

Milieurisico’s (1) Falen van materiaal, installaties, machines, … Niet functioneren van pompen, waterzuiveringsinstallaties, monitorsystemen Stroomonderbreking Roestvorming Zware regenval, overstroming, bliksem, … Manipulatie, transport en opslag van vervuilde grond Manipulatie Graven, Transport (incl. laden en lossen) Opslag (tijdelijk of definitief) Gebruik en opslag van gevaarlijke producten, afvalstoffen Gebruik van chemicaliën, solventen, … Opslagtanks Lekken, corrosie (roest), breuken, … Overvulling van tanks Containers, vaten, … Foutieve stapeling van producten Vervuild bluswater na brand, explosie, … Vervuild bluswater in bodem (grond / grondwater) Asbestverspreiding

Milieurisico’s (2) Reiniging van tanks, leidingen, machines & andere onderhoudswerken (verven, lassen, olie verversen, garagewerkplaats, carwash, …) Menselijke fout, vergissing, nalatigheid, … Opzettelijke daden van werknemers, staking Vandalisme of sabotage door derden Zware regenval, overstroming, … Geluidshinder door transport (werfverkeer), machines, pompen, compressoren, … Geurhinder !!!! Eenmalig incident of continue hinder Asbest & lood Giftige schimmels Licht-radioactieve stoffen: Meettoestellen

Milieurisico’s - aannemingswerken / bouwwerken (1) Graafwerken – bouwwerken - bemalingen - … Grondwaterstanddaling Wijziging van grondwaterstroming Verdichting, vernatting, verdroging, inklinking, eutrofiëring, structuurverstoring Aantrekken van reeds bestaande naburige bodem of grondwaterverontreiniging Opgepompt (reeds verontreinigd) water van bouwwerf wordt rechtstreeks in waterloop geloosd

Milieurisico’s - aannemingswerken / bouwwerken (2) Mogelijke aansprakelijkheid van bouwheer/opdrachtgever voor verontreiniging veroorzaakt door (onder)aannemers Gebrek aan toezicht, controle op werken van (onder)aannemers Foutieve, slechte keuze van (onder)aannemers Financieel onvermogen / faillissement van (onder)aannemers Ontoereikende verzekeringspolissen van (onder)aannemers Fout van (onder)aannemers is niet aan te tonen / of niet aan te tonen wie van de (onder)aannemers fout heeft begaan of verontreiniging heeft veroorzaakt

Milieurisico’s - bodemsaneringsdeskundige Mogelijke aansprakelijkheid van bodemsaneringsdeskundige Schending code goede praktijk Niet representatieve mengmonsters Verkeerde analyse van mengmonsters Inhoud van technisch verslag: Identificatie grond Identificatie eigenaar Identificatie bemonstering Analysemethode Analyseresultaten

Milieurisico’s - andere aandachtspunten Omgevingsfactoren (potentiële schadelijders) Naburige bedrijven Natuurgebieden Bevaarbare waterloop Aan- en verkoop van (potentieel vervuilde) gronden

Oorzaken van milieurampen Bron: ACS 2008 Bron: ACS 2008

Toename van milieurisico’s en aansprakelijkheid Steeds méér, strengere en vaak wijzigende nationale en internationale wetgeving Europese Richtlijnen (vb. schade aan de biodiversiteit) Nationale - lokale wetgeving Steeds meer bestekken & gunningen vereisen (ruime) waarborg voor milieuschade Corporate governance (deugdelijk bestuur) “Claims” gevoelige maatschappij Toenemend publiek “milieu”bewustzijn Meer (media)belangstelling voor milieu – biodiversiteit Optreden van milieuorganisaties

Milieurisico’s onvoldoende verzekerd Tekortkomingen klassieke verzekeringspolissen

Burgerrechtelijke Aansprakelijkheid (BA) polis Pluspunten Minpunten Schade Dekking voor schade aan derden Géén dekking voor eigen schade (kosten van grond- of grondwatersanering, noch voor eigen bedrijfsstilstand). Verontreiniging is - in principe - het grootst op uw eigen site. Schade aan biodiversiteit / Géén dekking voor schade aan biodiversiteit. (complementair – compensatoir herstel) Verontreiniging Dekking voor plotse en accidentele verontreiniging Géén dekking voor graduele (geleidelijke) verontreiniging (roestvorming, lekkende tank, normale bedrijfsactiviteiten (= het gewone zuiveren), afvalwaterlozing, uitstoot, …) Géén dekking voor historische pollutie Objectieve aansprakelijkheid Véél milieuwetgeving = objectieve (foutloze) aansprakelijkheid. Niet gedekt in BA polis. Bij verstrenging van wetgeving Geen automatische dekking in BA polis. Sublimiet Opletten voor lage sublimieten voor pollutie

ABR-polis Pluspunten Minpunten Verontreiniging Dekking voor plotse en accidentele verontreiniging Géén dekking voor graduele (geleidelijke) verontreiniging Voorbeeld: roestvorming, lekkende tank, normale bedrijfsactiviteiten (= het gewone zuiveren), afvalwaterlozing, uitstoot, … Géén dekking voor historische pollutie Schade Dekking voor schade aan derden Géén dekking voor eigen schade Voorbeeld: kosten van grond- of grondwater- sanering, noch voor eigen bedrijfsstilstand. Verontreiniging is - in principe - het grootst op uw eigen site.

Brandpolis Pluspunten Minpunten Verzekerd risico Indien verzekerd risico  dekking Voorbeeld: brand, explosie Indien géén verzekerd risico  géén dekking Voorbeeld: vergeten afsluitkraan dicht te draaien Verzekerd voorwerp Bedrijfsgebouw, koop- waar en machines zijn verzekerde voorwerpen Grond is géén verzekerd voorwerp.  bodem- en oppervlakte- of grondwaterverontreiniging is niet gedekt Opruimings-kosten Opruiming van puin (stenen, dakplaten) Geldt niet voor grond- of grondwatersanering Schade aan derden / - Uitsluiting voor schade aan derden die te maken heeft met pollutie Uitsluiting in waarborg ‘verhaal van derden’ voor schade aan bodem, lucht en oppervlakte- en grondwater Schade aan biodiversiteit - Uitsluiting goederen die aan niemand toebehoren (vb. waterlopen, grondwater, …)

Alle schade veroorzaakt door een verkeersrisico is gedekt BA Auto Pluspunten Minpunten Verkeers-risico Alle schade veroorzaakt door een verkeersrisico is gedekt Quid schade aan biodiversiteit? Rechtspraak afwachten. Uitbatings-risico / Géén dekking --> zie minpunten BA-polis

Bestuurdersaansprakelijkheidspolis (D&O) Pluspunten Minpunten Schade / Uitsluiting voor lichamelijke en materiële schade (saneringskosten) Verdedigings-kosten Soms wel dekking voor verdedigingskosten (advocatenkosten) Opletten voor lage sublimieten

Leemtes in klassieke verzekeringspolissen BA Brand Milieu On-site saneringskosten Off-site saneringskosten plots & accidenteel gradueel Lichamelijke, materiële en immateriële schade aan derden (on-site & off-site) Schade aan de biodiversiteit (conform Europese Richtlijn Milieuschade) Bedrijfsstilstand / bedrijfsverlies van uw eigen bedrijf (tijdens saneringswerken) Aansprakelijkheid naar aanleiding van transport / vervoerde goederen / afval (on site) Aansprakelijkheid naar aanleiding van transport / vervoerde goederen / afval (off-site) Historische pollutie

Oplossingen in milieuverzekering

Milieuverzekering op maat Contractors pollution liability (CPL): activiteiten bij derden (aannemingswerken & dienstverlening) Beroepsaansprakelijkheid (E&O): studie - advies – consultancy Pollution legal liability (PLL): eigen sites of een combinatie van

Project x - aansprakelijkheid 1/12/2012 Verkoop terrein 1/08/2010 Aankoop terrein 1/04/2011 1/04/2012 aannemingswerken 1 tussen aankoop en verkoop 2 na verkoop Aansprakelijkheid

Project x – risico’s en oplossing 1/08/2010 Aankoop terrein 1/12/2012 Verkoop terrein 1/04/2011 1/04/2012 aannemingswerken 1 tussen aankoop en verkoop 2 na verkoop Aansprakelijkheid Ontdekking van reeds bestaande verontreiniging (bv. terrein niet of onvoldoende gesaneerd) Lichamelijke & materiële schade aan derden (+ bedrijfsverlies) Verergering of verplaatsing van bestaande bodemverontreiniging Nieuwe bodemverontreiniging Lichamelijke & materiële schade aan derden (+ bedrijfsverlies) Risico’s “PLL na verkoop-polis” (Pollution legal liability) Oplossing “CPL-polis” (Contractors Pollution Liability) E&O (Beroepsaansprakelijkheid)

Wie sluit verzekeringscontract af? (1) Verzekeringsnemer = bouwheer / opdrachtgever Bouwheer/ opdrachtgever sluit polis af voor alle betrokken partijen Betrokken partijen: Bouwheer / opdrachtgever (hoofd)aannemers Onderaannemers Studiebureau’s Architecten Ingenieurs In het algemeen alle andere deelnemers aan de verzekerde werken, voor hun activiteiten op of m.b.t. het bouwterrein Voordelen: Voor vele (kleinere) (onder)aannemers / contractanten is het niet vanzelfsprekend om een betaalbare en adequate aansprakelijkheidsverzekering te vinden (met adequate verzekerde waarborgsommen) Bouwheer / opdrachtgever heeft weinig controle over financiële situatie van (onder)aannemers

Wie sluit verzekeringscontract af? (2) Verzekeringsnemer = (hoofd)aannemers (Hoofd)aannemer sluit zelf een polis af Aandachtspunten: Clausule afstand van verhaal ten gunste van opdrachtgever Melding van verzekeraar aan opdrachtgever wanneer polis (hoofd)aannemer wordt opgezegd

Verzekeringsnemer - verzekerden Bouwheer/ opdrachtgever OF (hoofd)aannemer Verzekerden: Verzekeringsnemer Alle organen, vennoten, bestuurders, wettelijke vertegenwoordigers, leidinggevende aangestelden Alle personeelsleden Alle interimarissen, zelfstandigen, onderaannemers Alle fysieke of rechtspersonen die wettelijk de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de verzekeringsnemer in het gedrang kunnen brengen Bijkomende verzekerden Dochteronderneming van Verzekeringsnemer

Verzekeringswaarborgen (1) Dekking voor alle activiteiten - aannemingswerken – levering van goederen en diensten Plotselinge en accidentele & onzekere en geleidelijke (graduele) pollutie veroorzaakt door uw (aannemings)werken en/of door geleverde goederen en diensten aan derden Op doorlopende basis (maar kan ook per project) Op basis van loss occurrence ( claims made) Dekking voor alle saneringskosten Automatische dekking voor schade aan biodiversiteit Dekking voor schade naar aanleiding van transport (incl. laden en lossen) Dekking voor lichamelijke en materiële schade (incl. bedrijfsstilstand, bedrijfsverlies) & zuiver immateriële schade (bedrijfsverlies, bouwvertraging, vertraging van inbedrijfstelling, …) Contractuele aansprakelijkheid mee opnemen in polis Lichamelijke, materiële en immateriële schade aan derden Beroepsaansprakelijkheid Studie – advies – consultancy - … Milieucoördinator - …

Verzekeringswaarborgen (2) Accidentele (plotse, onzekere) & graduele (geleidelijke) pollutie Nieuwe verontreiniging & reeds bestaande verontreiniging Saneringskosten Bedrijfsintern (on-site)  wettelijke aansprakelijkheid Bedrijfsextern (off site)  burgerrechtelijke aansprakelijkheid

Verzekeringswaarborgen (3) Dekking voor schade aan de biodiversiteit (“het milieu”) Schade aan planten- en diersoorten Avifauna, piscifauna, vissen, amfibieën, reptielen, insecten (libel), zoogdieren, … Schade aan hun habitat Natuur-en reservaatgebieden, Natura 2000-gebieden & ecologisch waardevol gebied Vogelrichtlijngebied Ramsar-gebied Habitatrichtlijngebied VEN-gebied Conform Europese Richtlijn – Vlaams Milieuschadedecreet of andere gelijkaardige wetgeving, decreten of ordonnanties (primaire – complementaire en compensatoire herstelmaatregelen)

Verzekeringswaarborgen (4) Verdedigingskosten & expertisekosten Reddingskosten Dekking voor uw fout én foutloze (objectieve) aansprakelijkheid Dekking voor verandering / verstrenging in wetgeving Uitbreiding contractuele aansprakelijkheid: Contractuele overeenkomsten met opdrachtgever Concessie-overeenkomsten Leasing-overeenkomsten

Expertise Vanbreda Risk & Benefits

Expertise Vanbreda Risk & Benefits Méér dan 15 jaar toonaangevend onafhankelijk milieumakelaar en consultant voor het beheer van uw milieurisico’s Consultant Analyse van site-specifieke factoren (van alle sites), specifieke milieurisico’s (risk mapping) Benchmarking (waarborgbedragen, vrijstellingen, premie) Doorgedreven studie en vergelijking van polisinhoud (waarborgen, uitbreidingen, absoluut minimum aan uitsluitingen) Studie van aanverwante polissen zoals BA Uitbating, brand (check dubbele dekkingen of hiaten) Objectief advies Makelaar Onderhandeling met verzekeraars – tegen de beste premies Intensieve begeleiding vóór en tijdens afsluiten van polis & perfecte opvolging van beheer tijdens polisduur Ondersteuning, begeleiding en probleemoplossing bij (dreigende) schade door competente schadebeheerders

Uw milieuspecialist bij Vanbreda Risk & Benefits Bert Daneels Product Manager Environmental liability - Financial Lines Bert.daneels@vanbreda.be 0032 3 217 54 13