Sociale media op de werkvloer Ann Witters Sara Cockx Antwerpen, 19 mei 2011 © Claeys & Engels 2011

© Claeys & Engels 2011

Overzicht Inleiding Gebruik van sociale media tijdens de werkuren Gebruik van sociale media buiten de werkuren Vragen en discussie © Claeys & Engels 2011

INLEIDING © Claeys & Engels 2011

Enkele cijfers… 38% van de Belgische werknemers (46% in Vlaanderen) gebruikt internet op het werk voor privédoeleinden “Virtueel absenteïsme”: 41% van de werknemers spenderen meer dan 3 uur/week van hun arbeidstijd aan het gebruik van internet voor privédoeleinden 13% hobbies 19% social media 25% internet bankieren 49% administratieve formaliteiten © Claeys & Engels 2011

Enkele cijfers... Gemiddeld spenderen werknemers 49 minuten aan het lezen van privé berichten in hun inbox 20% van de tijd gespendeerd aan internet op het werk, wordt gebruikt voor privédoeleinden Duitse studie: surfen voor privédoeleinden kost Duitse ondernemingen 50 miljard EUR / jaar (gespendeerde arbeidstijd) VS: schade aan ondernemingen door “computercriminaliteit”: 10 miljard EUR / jaar (virussen, diefstal van bedrijfsgegevens, fraude, niet-geautoriseerde toegang, illegale software, ...) © Claeys & Engels 2011

Mogelijke problemen op de werkvloer “Virtueel absenteïsme” Openbaarmaking van vertrouwelijke / gevoelige informatie Vb. “Zit nog steeds vast met Chinese investeerders. Reken niet op mij vanavond, …!” gepost door J. Martin, werknemer bij S., die enkele honderden Facebook “vrienden” heeft, waaronder collega’s © Claeys & Engels 2011

Mogelijke problemen op de werkvloer Imagoschade voor de onderneming Via sociale netwerken (Facebook, Twitter, …), blogs, discussieforums, websites voor het delen van filmpjes (YouTube, …), etc. Ongeveer 20% van de werk-gerelateerde “status updates” op Facebook zijn negatief Imagoschade Vb.: Domino’s pizza (VS) © Claeys & Engels 2011

© Claeys & Engels 2011

Juridische benadering – gebruik van social media: Privacy Vrijheid van meningsuiting Werkgeversgezag Loyauteit en vertrouwelijkheid © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van sociale media tijdens de werkuren © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1. Preventie en omgaan met misbruik Wat te doen wanneer u merkt dat een werknemer de hele dag op Facebook of Twitter zit in plaats van te werken? © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1. Preventie en omgaan met misbruik Een duidelijke policy voor het gebruik van internet / social media (e-mail,…) Juridische basis Eigendomsrecht Werkgeversgezag CAO nr. 81 betreffende de controle op de elektronische on-linecommunicatiegegevens: “Deze CAO heeft geen betrekking op de regels voor de toegang tot en/of het gebruik van de elektronische on-linecommunicatiemiddelen van de onderneming, welke regels het prerogatief van de werkgever zijn.” © Claeys & Engels 2011

Regels voor het gebruik van de media I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1. Preventie en omgaan met misbruik Toepassingsgebied: niet enkel internet (e-mail, telefoon, mobiele telefoon,...) Regels voor het gebruik van de media Verbieden van elk privégebruik? Een beperkte toegang toelaten: Andere computer Tijdens de pauzes Beperking van de duur en de frequentie (uitzonderlijke toegang en/of in noodgevallen) Beperking van het type van activiteiten op het internet (geen internet bankieren, vakantieplanning, …) Blokkeren van bepaalde types van websites (porno, geweld, …) © Claeys & Engels 2011

Meest geblokkeerde websites (Bron: Smart Business Strategies) I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1. Preventie en omgaan met misbruik Meest geblokkeerde websites (Bron: Smart Business Strategies) Erotiek 65% 2. Gokken 59% 3. Download sites 53% 4. Online games 46% 5. Geweld 45% 6. Facebook 43% 7. Twitter 39% 8. MySpace 36% 9. Videostreaming 35% 10. YouTube © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 1. Preventie en omgaan met misbruik Regels over de controle: doeleinden, frequentie, omstandigheden, opslag van gegevens, etc... Akkoord van de werknemer Sancties Welke vorm? arbeidsreglement interne policy tekenen voor akkoord/voor ontvangst presentatie in de onderneming, informatiesessies © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2. Controle van het internetgebruik Wat als u een werknemer ervan verdenkt dat hij constant aan het Twitteren is in plaats van te werken... Kan u de websites die hij bezoekt controleren? © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2. Controle van het internetgebruik Recht op privacy Artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens Artikel 22 van de Belgische Grondwet Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens (Richtlijn 95/46/EC) Controle van internetgebruik = verwerking van persoonsgegevens Wettelijke en uitdrukkelijk vermelde doeleinden, niet overdreven, informatie aan werknemers, veiligheidsmaatregelen, beperkte bewaring, ... Aangifte bij de Privacycommissie © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2. Controle van het internetgebruik Recht op privacy CAO nr. 81 betreffende de controle op de elektronische online communicatiegegevens: Beperkte lijst van toegelaten doelstellingen (uitdrukkelijk te vermelden) het voorkomen van ongeoorloofde of lasterlijke feiten bescherming van de belangen van de onderneming de veiligheid van de IT-netwerksystemen de naleving van de in de onderneming geldende gebruiksregels © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2. Controle van het internetgebruik Recht op privacy? CAO nr. 81: Procedure: In principe: indirecte controle: Directe controle in geval van doeleinden 1-3 Controle van algemene gegevens Bij onregelmatig-heden: werknemers informeren Geïndividualiseerde controle © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2. Controle van het internetgebruik Recht op privacy Wet van 13 juni 2005 betreffende elektronische communicatie Kennis nemen van en/of het gebruiken van communicatie informatie = verboden, tenzij toestemming van de partijen betrokken bij deze communicatie E-mail Internet? © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 2. Controle van het internetgebruik Ons advies: Een duidelijke policy over het gebruik van internet/social media en de controle ervan © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 3 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 3. Mogelijke actie: ontslag om dringende reden? Overmatig gebruik van internet voor private doeleinden kan een dringende reden uitmaken Voorbeeld: werkgever ontdekt dat werknemer op 15 dagen tijd 70 uur op beurswebsites heeft gespendeerd + persoonlijke bestanden heeft gemaakt (Arbrb. Brussel 6 september 2001) © Claeys & Engels 2011

Naleving van CAO n° 81 = belangrijk! I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 3. Mogelijke actie: ontslag om dringende reden? Naleving van CAO n° 81 = belangrijk! Geen dringende reden wegens geen duidelijke en voorafgaande richtlijnen (Arbrb. Brussel 19 maart 2004) © Claeys & Engels 2011

Voor 2003: Verwerping van alle onrechtmatig verkregen bewijs I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 4. Geldigheid van het bewijs Voor 2003: Verwerping van alle onrechtmatig verkregen bewijs Hof van Cassatie, 14 oktober 2003 (arrest “Antigoon”) Strafrechtelijke zaak Enkel verwerping van onwettig bewijs indien: recht op een eerlijk proces is bedreigd de betrouwbaarheid van het bewijs is aangetast een voorwaarde voorgeschreven op straffe van nietigheid is geschonden Bevestiging in 2004 and 2005 Burgerlijk recht / arbeidsrecht? Aanvankelijk passen arbeidsgerechten de Antigoon rechtspraak niet toe (dringende reden geweigerd in geval van onwettig bewijs)

Arbeidsrechtbanken en -hoven lijken te volgen I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 4. Geldigheid van bewijs Hof van Cassatie, 10 maart 2008: bevestiging van de Antigoon rechtspraak in een burgerrechtelijke zaak Arbeidsrechtbanken en -hoven lijken te volgen Arbrb. Gent 1 september 2008: onrechtmatig verkregen e-mails, die concurrentiële activiteiten van de werknemer aantonen Arbh. Antwerpen 2 september 2008: privé chat en e-mail tijdens de werkuren – IT-werknemer gebruikte afzonderlijke mail server – CAO 81 niet volledig nageleefd, maar bewijs aanvaard omdat: betrouwbaar, recht op een eerlijk proces was niet geschonden © Claeys & Engels 2011

Hof van Cassatie, 9 september 2008 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 4. Geldigheid van bewijs Hof van Cassatie, 9 september 2008 Strafrechtelijke zaak “Redelijke privacyverwachtingen” Zelden toegepast door de arbeidshoven en -rechtbanken US “redelijke privacyverwachtingen test” een persoon moet een werkelijk (subjectieve) verwachting van privacy hebben in een bepaalde situatie de maatschappij is bereid om deze (objectieve) verwachting als redelijk te erkennen EHRM © Claeys & Engels 2011

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 4 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 4. Geldigheid van bewijs Misbruik van het recht op privacy (Art. 17 EVRM, 1134 en 1382 Burgerlijk Wetboek) Conclusie Onrechtmatig verkregen bewijs kan toegelaten worden Belang van duidelijke regels Rechtspraak zal zeker nog evolueren Zoveel mogelijk CAO 81 naleven © Claeys & Engels 2011

Behoefte aan een intern professioneel sociaal netwerk? I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 5. Gebruik van sociale media in het belang van de onderneming? Behoefte aan een intern professioneel sociaal netwerk? Interne discussieplatforms, Facebook groepen van werknemers Informatie delen “Wie doet wat” (interne Facebook of LinkedIn) Efficiëntere rapportering, verbeteren van prestaties Voor grote, internationale bedrijven: Groepen van werknemers die dezelfde interesses delen Sociale coherentie, team building Beheren van internationale projecten: gemakkelijker om in contact te treden, efficiënter, kostenreductie Bv: IBM: BluePages – 600.000 werknemersprofielen

I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 5 I. Gebruik van social media tijdens de werkuren 5. Gebruik van sociale media in het belang van de onderneming? Innovatie Ruimte om vernieuwende ideëen te ontwikkelen Intern / extern Vb: “My Starbucks Idea” © Claeys & Engels 2011

II. Gebruik van sociale media tijdens de privétijd © Claeys & Engels 2011

II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 1 II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 1. Vrijheid van meningsuiting? © Claeys & Engels 2011

Realiteit: steeds meer werknemers II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 1. Vrijheid van meningsuiting Realiteit: steeds meer werknemers worden ontslagen om wat zij schrijven op sociale netwerksites US: coördinator middelbare school gedwongen om ontslag te nemen na boodschappen op Facebook La petite anglaise Kortenaken: lerares lagere school ontslagen omdat ze aan het chatten was met leerlingen op Netlog © Claeys & Engels 2011

Of worden zelfs ontslagen via een Facebook boodschap II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 1. Vrijheid van meningsuiting Of worden zelfs ontslagen via een Facebook boodschap © Claeys & Engels 2011

Grenzen aan de vrijheid van meningsuiting II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 1. Vrijheid van meningsuiting Grenzen aan de vrijheid van meningsuiting Art. 19 Grondwet Art. 443 Strafwetboek (laster, eerroof, ...) Art. 17 Wet betreffende de arbeidsovereenkomsten: verplichting tot loyaliteit en vertrouwelijkheid “Klassieke” rechtspraak Gerechtvaardigde kritiek is toegestaan. Kritiek mag niet beledigend of lasterlijk zijn (Arbh. Luik 16 december 2008) Het recht op kritiek kan misbruikt worden door haar formulering of publiciteit (Arbrb. Brussel 9 juli 1985) © Claeys & Engels 2011

Is Facebook een publiek medium? II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 1. Vrijheid van meningsuiting Is Facebook een publiek medium? Informatie wordt gedeeld tussen virtuele “vrienden” Maar: het “prikbord” (“wall”) is vaak beschikbaar voor “vrienden van vrienden” Rechtspraak: Facebook is niet publiek (Arbrb. Brussel 23 december 2009) “Informatie op een niet-beveiligd discussieforum [Facebook groep toegankelijk voor iedereen] is potentieel toegankelijk voor alle Internet gebruikers” (Arbh. Brussel 4 maart 2010) © Claeys & Engels 2011

Ongepaste opmerkingen op Facebook : dringende reden? II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 1. Vrijheid van meningsuiting Ongepaste opmerkingen op Facebook : dringende reden? (Arbh. Brussel 4 maart 2010) Agressieve taal van een werknemersvertegenwoordiger (die een ‘nickname’ gebruikt) tegen het management van de onderneming en kritiek op bepaalde collega’s Arbeidshof: open discussiegroep, potentieel toegankelijk voor iedereen, MAAR: De werknemer wist niet dat de groep “open” was Geen wens om de opmerkingen publiek te maken Context van conflicten met het management Opmerkingen waren “niet zo delicaat, eerder agressief en misten respect”, maar niet bedreigend of beledigend NIET aanvaard als dringende reden

Zaak vakbond CGT (Frankrijk) II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 2. Openbaarmaking van vertrouwelijke informatie Zaak vakbond CGT (Frankrijk) Publicatie op de vakbondswebsite van notulen van onderhandelingen met de vakbond > informatie over winst en lonen Standpunt vakbond: vrijheid van meningsuiting van de vakbond, niet beperkt door werknemersverplichtingen Cassatie (FR), 5 maart 2008: de vrijheid om informatie openbaar te maken aan het publiek op internet kan beperkt worden wanneer dit noodzakelijk is om openbaarmaking van vertrouwelijke informatie te vermijden die de rechten van derden zou schaden en in het bijzonder de legitieme belangen van de onderneming

II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 2 II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 2. Openbaarmaking van vertrouwelijke informatie via social media Zaak ACV / CSC (België) Online vabondswebsite, met het logo van de onderneming, publicatie van de notulen van de bijeenkomsten van de ondernemingsraad Vertrouwelijke informatie en zware kritiek op het management van de onderneming Verwarring: officiële website van de onderneming? Potentiële schade aan het imago van de onderneming Website werd vrijwillig afgesloten

II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 3 II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 3. Mogelijke acties/sancties? Ontslag om dringende reden Termijn van 3 werkdagen Noodzaak om de identiteit van de werknemer achter het Facebook profiel te controleren (horen van de werknemer) (Arbrb. Brussel 23 december 2009) Geldigheid van bewijs Gegrondheid van de dringende reden? Geval per geval Type van opmerkingen (beledigingen, gebrek aan respect, publieke aard, ...) Context en sociale sfeer Expliciet de naam van de werkgever vermelden Intentie om de onderneming te schaden

Vordering tot schadevergoeding II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 3. Mogelijke acties/sancties? Stakingsvordering Kortgeding Onmiddellijke staking van opmerkingen/schadelijke informatie Vordering tot schadevergoeding Publieke schade aan het imago of de reputatie van het merk/bedrijf Bewijs van fout – schade – oorzakelijk verband Moeilijk om de omvang van de schade te berekenen

II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 4 II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 4. Gebruik van informatie gevonden op het internet Recrutering: steeds meer rekruteerders zoeken op het internet informatie over de kandidaten Privacy vs redelijke privacyverwachtingen misbruik van het recht op privacy Informatie die relevant is voor de functie (CAO n° 38)

Arbeidsongeschiktheid II. Gebruik van social media tijdens de privétijd 4. Gebruik van informatie gevonden op het internet Arbeidsongeschiktheid Ontdekken op het internet dat de werknemer bezig is met andere activiteiten, onverenigbaar met zijn verklaarde gezondheidstoestand Ontslag om dringende reden omwille van feiten uit het privéleven Band met de arbeidsovereenkomst?

IV. Besluit Belang van duidelijke en transparante regels over het gebruik van internet en sociale media Gebruik van sociale media op de werkvloer: verbieden, beperken, ... maar waarom niet gebruiken op een positieve manier, in het belang van het bedrijf? Gevaar van sociale media voor het bedrijfsimago: belangrijk om de werknemers te informeren Ontslag Moet geval per geval beoordeeld worden Beperkte rechtspraak op dit moment – zeker op te volgen in de toekomst Fundamentele discussie: privacy – privacyverwachting – afstand © Claeys & Engels 2011

Bedankt voor uw aandacht! www.claeysengels.be ann.witters@claeysengels.be sara.cockx@claeysengels.be © Claeys & Engels 2011