BBE = SSS Samen Sneller Slimmer Samen met Ben Spiering en Willem Verbaan ruim twee jaar onderzoek gedaan naar innovatie in de bouw. In september boek met resultaten getiteld Samen Sneller Slimmer. Gevraagd om over de bevindingen daarvan hier iets te vertellen. Gevraagd om die bevindingen te verbinden met het onderwerp van vandaag, namelijk onderwijs op het gebied van ruimtelijke omgeving. BBE – Bachelor of Built Environment. Ik hoop dat ik aan die wens tegemoet kan komen. BBE = SSS Samen Sneller Slimmer Dr. Gertrud Blauwhof MBA Publicist en Lector Innoverend Ondernemen

Opbouw betoog Context BBE debat: enkele trends Rapport Verkenningscommissie HBO Techniek Curriculum Built Environment: handreikingen vanuit onderzoeksresultaten SSS en BBE: nieuwe thema’s en oude waarden Mijn betoog is als volgt opgebouwd. Om te beginnen wil ik enkele trends schetsen die de achtergrond vormen tegen welke het debat over onderwijs op het gebied van Built Environment zich afspeelt. Daarna wil ik ingaan op het rapport van de verkenningscommissie HBO techniek – uitgebracht in 2012 en ook bekend naar de naam van de voorzitter: de commissie van Pernis Dat rapport schets een generiek beeld van HBO Techniek opleidingen. Vanuit onze onderzoeksresultaten zal ik proberen die contouren aan te scherpen vanuit het perspectief van BBE.

Context BBE debat Crisis Aandacht voor duurzaamheid Budgetten onder druk Oude verdienmodel ruimtelijke omgeving failliet Overleven = onderscheiden = innoveren Aandacht voor duurzaamheid Minder CO2, minder afval Meer schone energie. Sluiten van ketens. Innovatie 3.0: open innovatie Internet: globalisering van kennisontwikkeling Nieuwe economieën Co-creatie & innoveren in ketens Enkele trends en achtergrondontwikkelingen. Om te beginnen de financieel-economische crisis. Alle budgetten op het gebied van bouw en ruimte staan zwaar onder druk. Zoals Ben Spiering u zo dadelijk zal vertellen, geldt voor Rijkswaterstaat in de komende jaren 3 x 30: 30% functioneler en goedkoper, en 30% duurzamer en 30% veiliger. Dat vraagt om innovatie. Anders lukt het niet. Het oude verdienmodel van de ruimtelijke ordening was gebaseerd op twee woorden: grondexploitatie en groei. Meer, meer, meer. Dat model is failliet. De woningmarkt stokt al jaren en in de zakelijke vastgoedmarkt is leegstand troef. De kernthema’s van vandaag zijn: renovatie en transformatie. Voor bouwbedrijven geldt: overleven is je onderscheiden van de rest. En dat betekent innoveren en vooral: sneller en goedkoper werken met behoud en verbetering van kwaliteit. Faster, cheaper, better – de titel van een boek van Michael Hammer uit de jaren 90. De bouw is qua ICT ontwikkeling traag – en dus is er nu heel veel winst te boeken. Aandacht voor duurzaamheid: minder CO2, minder afval, minder waarde hechtend aan eigen bezit. Nieuwe kernthema’s zijn duurzaamheid, het sluiten van ketens, de circulaire economie. Ook innovatieprocessen zijn veranderd. Het zwaartepunt van de wereld economie verschuift van west naar oost, internet heeft de wereld opengelegd, kennisproductie en utilisatie zijn geglobaliseerd. Het gaat niet langer om industriële R&D laboratoria, om patenten en eigendom van kennis. Het gaat om co-creatie en innoveren in ketens.

Context BBE debat 21e eeuw: informatie samenleving, informatie economie Klassieke ketens in de bouw (20e eeuw): Gefragmenteerd, veel schakels Veelvuldig ( 2D ) getekend Keten in 21e eeuw: één informatiedrager / 1x invoeren (BIM, GIS, GIM, SE, VDC, …) Herontwerp van ketens: kortere waardeketens, ketenintegratie ‘Slanke productie’ (lean manufacturing): weg met verspilling! ‘Onze ambitie was halvering van de bouwtijd, nul opleverpunten en een kostenreductie van 15 procent. Dat hebben we gehaald.’ Andere ontwikkeling is opkomst van informatiesamenleving en informatie economie. In boek leggen we de verbinding naar macro-economische ontwikkelingen. Nu niet op in gaan – voert te ver. Verschil tussen 20e eeuw en 21e eeuw: Verleden: ketens in bouwsector zeer gefragmenteerd, met heel veel schakels en partijen: architect, constructeur, installateur, adviespartijen, aannemers en onderaannemers. Ergens aan de staart: beheer en onderhoud – facility management, schoonmaak, etc.. Er werd ook heel veel getekend! 21e eeuw: ICT maakt het mogelijk om informatie één maal in te voeren en vervolgens in de gehele levenscyclus van een gebouw object of gebied te gebruiken. Dan praten we over BIM, GIS, GIM, SE, VDC – etc (afkortingen toelichten!!) Veel waardeketens in BE dateren uit de tijd van voor ICT. Mogelijkheid van herontwerpen van ketens: minder schakels met betere kwaliteit. Reden: herontwerp biedt ruimte aan lagere productiekosten en lagere transactiekosten. En doordat die kosten lager worden, stijgt de kwaliteit Nieuw fenomeen in de bouw: slanke productie. Concept afkomstig uit automobielindustrie, in het bijzonder Toyota. De kernvraag: hoe kan ik verspilling verminderen? Verspilling zit bijvoorbeeld in wachttijd, overproductie, te vroeg produceren, fouten maken, defecten, onnodige transport bewegingen, etc. etc.

Verkenningscommissie HBO Techniek “Technisch onderwijs is cruciaal voor economie en welvaart” Trends: vergrijzing en vergroening. Substitutie arbeidsintensieve functies door ingenieurs en techniek Ambitie 2025: 4 van de 10 HBO studenten zijn ingenieur Halfwaardetijd van kennis is enorm iedere 5 á 10 jaar bij- en omscholen Belang van generieke kennis “zonder generieke kennis kunnen ze de stap naar de technologie van morgen niet maken.. en komt het innovatief vermogen van de economie van Nederland in het gedrang!” Minder specialismen, bredere opleidingen Rapport van Verkenningscommissie HBO Techniek in 2011. Technisch onderwijs cruciaal voor economie en welvaart. Daar zit de motor van de economie! Trends komende jaren: vergrijzing en ontgroening. Meer uitstroom en minder instroom. Knelpunten in de economie, met name in arbeidsintensieve sectoren: zorg, onderwijs en bestuur. Oplossing: substitutie door ingenieurs en techniek Ambitie 2025: 4 van de 10 HBO studenten zijn ingenieurs. In 2011: 1 :1,17 Halfwaarde tijd van kennis enorm. Iedere 5 á 10 jaar bijscholen. Lukt alleen met voldoende kennis van generieke vakken. Ik citeer: Het pleidooi: minder specialismen en bredere opleidingen

Verkenningscommissie HBO Techniek Het profiel van de ingenieur van de toekomst: Breed georiënteerd Integrale benaderingswijze Oog voor interdisciplinaire context van maatschappelijke vraagstukken Mindset van een onderzoeker: nieuwsgierig, open Ondernemende houding Interculturele vaardigheden Lange termijn oriëntatie “een professional die beschikt over de mindset van een interdisciplinaire onderzoeker die door dwarsverbanden meerwaarde creëert.” Oplezen. Voorbeeld: je kunt wel een huis ontwerpen gebaseerd op het gebruik van duurzame energie, maar als je geen oog hebt voor de inrichting van het wegennet zou dat weleens niet kunnen werken.. Een groen huis op locatie X – maar wel twee uur file en CO2 uitstoot om het te bereiken..

Built Environment: handreikingen vanuit Samen Sneller Slimmer Naast fysiek bouwen aandacht voor virtueel bouwen “Waar het ons om ging was ons eigen werk beter doen. Sneller werken, niet steeds lijntjes tekenen maar virtueel bouwen, ontwerpwijzigingen doorvoeren zonder dingen te vergeten. [...] Daarna kwamen we erachter dat BIM ook te maken heeft met effectiviteit. Met BIM kunnen we continu controleren of we aan het programma van eisen voldoen.’ Aandacht voor informatiebeheer en –management ‘In DBFM-contracten staat dat de beschikbaarheidseisen per kwartier moeten kunnen worden aangetoond. Dat vergt een informatiesysteem dat bij aanvang van een project ingericht moet worden. Wat vanouds beleefd wordt als iets secundairs, namelijk informatie over het project, wordt corebusiness – daar hangen de betalingen vanaf en daar moet het hele bouwproces aan worden opgehangen.’ Wat is ons inziens van belang in het nieuwe curriculum BBE? Enkele handreikingen en citaten ter verduidelijking Oplezen..

Built Environment: handreikingen vanuit Samen Sneller Slimmer Met aandacht voor ‘zachte’ vaardigheden: communicatie, samenwerking, cultuur. ‘De tijd is rijp voor een ander ontwerpproces. De klassieke manier van werken is een vechtmodel – partijen worden geselecteerd op laagste prijs, iedereen knijpt elkaar uit en iedereen vecht voor zijn centen. Dat komt de kwaliteit niet ten goede. ‘Virtueel bouwen met een BIM begint met een andere manier van denken en een andere manier van werken. Het gaat om samenhang – dat wordt vaak vergeten.’ Met aandacht voor BIM voor beheer, TCO en duurzaamheid ‘Voor een contract van een dertig jaar omvattend ontwerp, realisatie, onderhoud en beheer zitten de kosten niet in de bouw maar in het onderhoud en beheer. “Bij integrale projecten gaat het erom dat bij het ontwerp rekening gehouden wordt met beheer en onderhoud.’ ‘Met 3D-werken kunnen we van meet af aan aandacht geven aan duurzaamheid en levensduurkosten. Duurzaamheid en energiegebruik worden steeds belangrijker – en daarmee installatietechniek. Dus: verbinding zoekend naar facility management en installatietechniek oplezen

Built Environment: handreikingen vanuit Samen Sneller Slimmer Denkend vanuit functioneel ontwerpen ‘Niemand spreekt over een FO – een functioneel ontwerp. Terwijl het daarom gaat: het functioneren van een systeem overeenkomstig de functionele eisen.’ Interdisciplinair, gericht op samenwerking en ‘reverse’ ontworpen Op het moment dat een opdrachtgever de beweging maakt naar functioneel specificeren en denkt vanuit toekomstig gebruik, worden de disciplines die klassiek aan het einde van de keten zitten, naar voren getrokken.’ Denkwijze: ‘reverse engineering’ – van achteren naar voren in de keten Met verbindingen tussen bouwkunde en civiel ‘Voor infrastructurele werken is GIS ongelooflijk belangrijk. Met BIM willen we de raakvlakken tussen kunstwerken en installaties bewaken en optimaliseren. Bij grote infrastructurele projecten wil je ook de raakvlakken met de omgeving naadloos organiseren – dan wordt GIS van belang. Oplezen Interdisciplinair etc: Naar voren getrokken: asset management en omgevingsdisciplines

Built Environment: handreikingen vanuit Samen Sneller Slimmer Met aandacht voor nieuwe verdienmodellen en functiecombinaties ‘Functiecombinaties: waarde creëren door water en wegen op elkaar te betrekken.’ In Bij Gouda kruist een weg een dijk die niet voldoet aan de normen van het hoogwaterbeschermingsprogramma. De weg is nu zo ontworpen dat deze over een lengte van een halve kilometer tevens functioneert als waterkering. De meerkosten zijn 800.000 euro: ongeveer 20 procent van de kosten om de dijk op de gebruikelijke wijze te versterken.’ ‘Het aantrekkelijke van drijvend bouwen is dat waarde gecreëerd kan worden zonder forse investeringen in bouwrijp maken.” Met aandacht voor co creatie en vraagsturing ‘Deze sector staat aan de vooravond van een complete turn-around. Een tijd waarin opensource-innovaties de boventoon zullen voeren. We komen uit een tijdperk waarin iedereen alles voor zichzelf hield. [...] Nu zetten wij de eerste stappen naar meer vraaggestuurd ondernemen: samen met de eindgebruiker in co creatie plannen ontwikkelen en innoveren’.

SSS en BBE: De nieuwe thema’s in BBE: Systems engineering, BIM, ‘lean management’ Ketensamenwerking en ketenintegratie Nieuwe verdienmodellen Risico gestuurd assetmanagement Nieuwe contract- en inkoopvormen (DBFMO, EMVI, BVP) LCC en duurzaamheid Vraagsturing en functioneel ontwerpen ‘Basics’ en ambacht blijven nodig (uitstroomprofielen) ‘Vakmanschap blijft nodig. De gedachte bij BIM is vaak dat het gaat om een IT-specialist of 3D-modelleur die mooie ingewikkelde dingen gaat doen. Dat werkt niet! Zonder inhoudelijke kennis van ontwerp, bouw- en beheerproces kan iemand bij een raakvlakkenanalyse niet bepalen of iets belangrijk is of niet.’ Verbinding onderwijs en onderzoek cruciaal! Wat kunnen de resultaten van SSE betekenen voor BBE? Een handreiking.. Oplezen nieuwe thema’s Basics en ambacht blijven nodig. Ik herinner u aan het pleidooi van de commissie van Pernis met betrekking tot generieke kennis – een citaat uit een van de interviews Tot slot is de verbinding tussen onderwijs en onderzoek cruciaal. Mee kunnen gaan in het tempo van vernieuwing in techniek en technologie, vereist een open en onderzoekende geest- ook die zult u in het curriculum moeten waarborgen. Commisie van Pernis heeft er voor gepleit. Wij sluiten ons aan. Ik dank u voor uw aandacht en wij denken graag mee over de manier waarop dat kan worden bewerkstelligd. Ik wens u een inspirerende dag!

De Haagse Hogeschool Centrum voor Lectoraten en Onderzoek Secretariaat: 070 445 8310 g.s.w.blauwhof@hhs.nl www.dehaagsehogeschool.nl