Sabina van den Hoek & Tom van Wel – ABC, 3 april 2013 Van herstelondersteuning tot herstelondermijning: wat is de rol van ABC? Sabina van den Hoek & Tom van Wel – ABC, 3 april 2013

Overzicht herstel herstelondermijning herstelondersteuning discussie in groepjes terugkoppeling

Herstel? Boevink et al. (2009): herstel is het vinden van een zinvol en bevredigend bestaan met of zonder de psychiatrische aandoening Toevoegen > afstemming beleid ABC

Fasen van herstel Gagne (2004) overrompeld zijn door worstelen met … leven met … leven voorbij …

Herstelproces Herstel is uitdrukkelijk anders dan genezen is een natuurlijke tendens van mensen (niet alleen met een bepaalde stoornis) ieder zijn eigen weg en tempo (geen rechte lijn) kun je nooit voorschrijven Herstellen doen mensen zelf (ook zonder hulp) Hulpverlening kan proberen aan te sluiten Herstelproces vaak een proces van vallen en opstaan ((vraagt flexibiliteit van de hulpverl die daarop aan moet sluiten)

Dimensies van herstel van de ziekte / aandoening van de persoonlijke identiteit maatschappelijk herstel Toevoegen > afstemming beleid ABC

Vraag Neem een nare/schokkende gebeurtenis uit uw leven in gedachten (niet over uw familielid op ABC). Benoem in steekwoorden: wat hielp u? wat hielp u niet?

herstelondermijnende reflexen (van eigen hulpverleners) herstelondersteuning door eigen hulpverleners

Herstelondermijnende reflexen [1] beter weten - reflex [2] verantwoordelijkheid ontnemen

waarom wordt iemand hulpverlener?

waarom wordt iemand hulpverlener? mensen willen helpen iets voor mensen willen betekenen op fysiek niveau adviseren: helpen hen op de goede weg te zetten heel nobel… behalve…

[1] beter weten - reflex als het moet gebeuren op de manier van de hulpverlener Onderliggend: de cliënt is onvoldoende in staat over zijn eigen wijze van herstel te oordelen de cliënt wordt klein gemaakt door deskundigen werkt zelfstigmatisering in de hand = herstelondermijnend

[1] beter weten - reflex (2) vb-1. ergernis over onrealistisch doel van een cliënt vb-2. teleurgesteld omdat hij stopt met medicijngebruik = hulpverlener weet beter dan de cliënt over het bereiken van herstel Grofweg 2 wegen: verzet of aanpassing door de cliënt

[2] verantwoordelijkheid ontnemen vb-1. hulpverlener voelt zich machteloos, hoofdpijn, stress etc. vb-2. in laatste werkweek: ‘ik hoef niets meer van cliënten’

Achtergrond / hypothese vraag: Wat gebeurt er in het dierenrijk als een soortgenoot zich afwijkend / gestoord / gek gedraagt? - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

moderne mens: 200.000 jaar

Automatisme een automatische, reflexmatige neiging waarbij de hogere hersenen geen invloed hebben op het ontstaan ervan i.t.t. beschaving (= het beschermen van zwakkeren in de samenleving) mensen met psychische aandoeningen behoren tot de meest gestigmatiseerde groep hulpverleners moeten dit gevaar onderkennen Mensen met psychische aandoeningen behoren tot de meest gestigmatiseerde personen in de samenleving en zijn vaak slachtoffer van uitstoting en agressie (De Vries e.a., 2011). Stigma verlaagt de status van personen waardoor anderen in de samenleving hen niet meer als volwaardig mens serieus nemen (Goffman, 1963). Wanneer een hulpverlener het herstelproces van een cliënt wil ondersteunen is het cruciaal dat hij die cliënt wél serieus neemt als volwaardig mens. Toch blijkt dit in de praktijk vaak anders uit te pakken: cliënten voelen zich vaak negatief bejegend door hulpverleners (Boevink, 2006; Murray & Steffen, 1999; Plooy & Van Weeghel, 2009). Dat lijkt in strijd met de goede bedoelingen die hulpverleners zeggen te hebben. Goede bedoelingen zijn echter niet genoeg en kunnen zelfs herstelondermijnend werken. Reflexen beschouwen wij als automatische reacties die in de evolutie de kans op overleving vergroten. Wanneer bijvoorbeeld een zoogdier zich afwijkend gedraagt en angst oproept, is de kans groot dat zijn soortgenoten hem verstoten of doden. Het beste is nog als de afwijkende soortgenoot aan de rand van de groep of samenleving wordt getolereerd. Ons inziens is dit een automatische neiging die niet alleen in het dierenrijk voorkomt maar evenzeer menselijk is. Wij vinden het essentieel om deze automatische, reflexmatige neiging onder ogen te zien en als een permanent gevaar te onderkennen. Dit geldt in het bijzonder voor hulpverleners: zij hebben immers veel contact met deze gestigmatiseerde personen. Ondanks dat mensen geen invloed hebben op het ontstaan van de reflex om afwijkende personen niet serieus te nemen als volwaardig mens, kunnen we deze reflex wel leren herkennen en er iets tegen ondernemen. In de geschiedenis van de mensheid is daar pas recentelijk een begin mee gemaakt. Het was nog maar rond 1800 dat de arts Philippe Pinel, de vader van de moderne psychiatrie, geesteszieken van hun ketenen verloste. In diezelfde periode betoogde in Nederland de arts Schroeder van der Kolk dat ‘krankzinnigen’ als zieken beschouwd moesten worden waarvoor behandeling nodig was, wat leidde tot hervorming van het gesticht. Revolutionair was dat hij alle lichamelijke straffen ten strengste verbood. Uitstoting staat lijnrecht tegenover beschaving. Beschaving impliceert dat de zwakkeren in de samenleving in bescherming worden genomen. Ons pleidooi is om mensen met psychische aandoeningen niet alleen in bescherming te nemen tegen schadelijke stigma’s maar hen bij het ondersteunen van hun herstelproces bovenal als volwaardig mens serieus te nemen. Dat gebeurt, zoals hierboven beschreven, niet vanzelf. Hoe kunnen hulpverleners onderkennen dat zij het herstelproces van hun cliënten reflexmatig ondermijnen en dit omzetten in herstelondersteuning? Wij beschrijven drie manieren om dit vorm te geven: (A) een continue, kritische beschouwing van het eigen handelen op basis van acht herstelondersteunende kenmerken; (B) het benutten van hevige emoties die hulpverleners kunnen hebben bij hun hulp aan cliënten; en (C) het toepassen van methodieken.

Naar herstelondersteuning herstelondermijning is weliswaar reflexmatig, maar je kunt er nog wel over nadenken 3 manieren om herstelondermijning tegen te gaan [a] continue, kritische beschouwing van onszelf onder begeleiding van de Herstel Ondersteunende Zorg-kenmerken [b] benutten van hevige emoties van hulpverleners [c] toepassen van methodieken

[a] continue, kritische beschouwing van onszelf obv HOZ-kenmerken Over de hulpverlener: hoop uitstralen is present (aandachtig aanwezig) bescheiden/terughoudend zijn professionele referentiekader inzetten aanmoedigen tot eigen (herstel)verhaal empowerment stimuleren ervaringsdeskundigheid ondersteuning door belangrijke anderen erkennen eigen regie en autonomie

[b] benutten van hevige emoties van hulpverleners Vb 1: iemand raakt dakloos vanwege overtreden van huisregels Niet altijd, maar wel vaak te benutten om achterliggende, herstelondermijnende opvattingen te achterhalen

[c] toepassen van methodieken Doel van methodiek: een lijn vasthouden die effectiever is dan gezonde verstand Bv: IRB, IPS, CGT, IMI enz. Methodiek maakt link met HOZ inzichtelijk en toetsbaar

Herstelondersteuning = win-win + beter voor de cliënten + een fijnere baan (immers: minder nare, heftige emoties; geen onmogelijke verantwoordelijkheden) Nadeel?

Samenvatting Herstelondermijning is reflexmatig en is van altijd en van iedereen Herstelondersteuning vereist continue aandacht voor stigmatiserende opvattingen, met name bij hulpverleners Drie manieren: [a] op HOZ-kenmerken je laten bevragen; feedback geven [b] heftige emoties analyseren [c] analyseren waarom methodieken niet worden toegepast

Groepjes Wat vindt u er van? herkent u dit op ABC? heeft u tips voor ABC? hoe zouden wij u beter kunnen benutten bij het herstel van cliënten?