VIRTUOSITEIT: EEN VISIE OP ONDERWIJS EN DE OPLEIDING VAN LERAREN Gert Biesta University of Luxembourg niets is in het onderwijs in zichzelf wenselijk; het hangt altijd af van wat men wil bereiken ↓ soms flexibel, soms star; soms gesloten, soms open; soms ‘student-led’, soms ‘teacher-led’; soms helderheid, soms onhelderheid dit vraagt om een oordeel een leertheorie is (nog) geen onderwijstheorie de school: not a place for learning but a place for teaching and being taught GENT 6 FEBRUARY 2013 -- ARTEVELDE

EEN THEORIE VAN ONDERWIJS EN ONDERWIJZEN OVERZICHT MIJN ACHTERGROND HET THEMA HET BELEID DE CONTEXT EEN THEORIE VAN ONDERWIJS EN ONDERWIJZEN OORDELEN, OORDELEN, OORDELEN – WAAROM? DE OPLEIDING VAN LERAREN DE VORMING VAN VIRTUOSITEIT COMPETENTIES? TER AFSLUITING GENT 6 FEBRUARY 2013 -- ARTEVELDE

IETS OVER MIJN ACHTERGROND 10 jaar docent natuurkunde in het gezondheidszorgonderwijs studie pedagogiek & studie filosofie 1990-1999 docent pedagogiek (Groningen, Leiden, Utrecht) 1999-2007 Professor of Education University of Exeter, Engeland [een problematische onderwijscultuur] lerarenopleiding beroepsonderwijs 2007-2012 Professor of Education University of Stirling, Schotland nascholing van leraren → ‘chartered teacher’ 2013- Professor of Educational Theory and Policy, University of Luxembourg 2002 Pedagogisch Bekeken 2006 Beyond Learning 2010 Good Education in an Age of Measurement 2012 Goed Onderwijs en de Cultuur van het Meten 2011 Learning Democracy in School and Society 2013 The Beautiful Risk of Education

optie 1: toekomstvoorspellingen HET THEMA ↓ “de leraar anno 2020” optie 1: toekomstvoorspellingen (die altijd meer zeggen over het heden dan de toekomst) optie 2: Wat is wezenlijk voor goed leraarschap? Wat is de essentie van goed leraarschap? een professioneel ‘kompas’ om niet met alle winden mee te waaien “If you stand for nothing, you will fall for anything” En wat betekent dat voor de opleiding en vorming van leraren?

DE LERAAR IN BEELD & DE LERARENOPLEIDING IN BEELD HET BELEIDSVELD: DE LERAAR IN BEELD & DE LERARENOPLEIDING IN BEELD het meest zichtbare en meest geobserveerde beroep (niet langer/niet overal het meeste ‘geziene’ beroep) groeiende aandacht van beleidsmakers en politici voor de leraar en voor de opleiding van leraren ↓ 2011 (Engeland) “The Importance of Teaching” 2011 (Schotland) “Teaching Scotland’s Future” 2005 (OECD) Teaching Matters 2007 (EC) Improving the Quality of Teaching Common European Principles for Teacher Competences and Qualifications 2006 Decreet betreffende de lerarenopleidingen in Vlaanderen Is dit erkenning van het belang van de opleiding van leraren? Of controle van de ‘laatste schakel’ in het onderwijssysteem? convergentie: competenties & evidence-based verschillen: Engeland (skill) ↔ Schotland (profession)

DE RUIMERE CONTEXT: DE VER-LERING VAN HET ONDERWIJS de opkomst van een ‘nieuwe taal van het leren’ (‘new language of learning’) pupils/students/children/adults → learners teaching → facilitating learning, delivering learning experiences schools → learning environments adult education → lifelong learning ‘het nieuwe leren’ ‘de krachtige leeromgeving’ ‘samenwerkend leren’ ‘leergemeenschappen’ (learning communities’) Watercliffe Meadow: geen school maar ‘a place for learning’

het gaat er in het onderwijs niet om dat studenten leren ... ... het gaat erom dat ze iets leren, dat ze het met een bepaald oogmerk leren, en dat ze het van iemand leren leren: proces. individueel, individualiserend onderwijs: doel, inhoud en relatie de taal van het leren maakt het lastiger om dit in beeld te houden (zie Goed Onderwijs en de Cultuur van het Meten) en: ‘leren’ is niet overal en altijd hetzelfde proces (leren fietsen; E=mc2 leren; leren je geduld te bewaren) de taal van het leren maakt het lastiger om de fundamenteel onderwijspedagogische vraag van doel, inhoud en relatie in beeld te houden the ‘learnification’ of educational discourse and practice ↓ een lelijke term voor een problematische ontwikkeling het ver-leren van het onderwijs noodzaak van onderwijstheorie in plaats van leertheorie leertheorie: leren; onderwijstheorie: onderwijzen & vormen

EEN THEORIE VAN ONDERWIJS EN ONDERWIJZEN de vraag naar het doel is centraal/fundamenteel als je niet weet wat je wilt bereiken, kun je niet beslisen wat de meest geëigende inhoud is en hoe relaties het best ingezet kunnen worden plus het vraagstuk van de vorm (middelen – zie hierna) typisch voor onderwijs is dat de kwestie van doelen multi-dimensioneel is drie doelen/doeldomeinen kwalificatie: kennis, vaardigheden, houdingen socialisatie: deel worden van tradities (ways of doing, ways of being) subjectivering: persoonlijke kwaliteiten (bijv. autonomie, empathie) omdat (bijna) elke onderwijsactiviteit op deze gebieden een werking heeft er is altijd iets op te pikken (kennis, vaardigheden, houdingen) daarmee worden ook bepaalde tradities gepresenteerd en er is altijd ook een effect op de persoon daarom van belang om voor alle drie dimensies verantwoordelijkheid te nemen (zowel bij [smalle] schooling als bij [bredere] vorming)

alle onderwijs start daarom bij de vraag naar de doelen ↓ oordeel 1: Wat will ik /willen wij dat mijn/onze studenten bereiken? in relatie tot de drie doeldomeinen Wat moeten mijn studenten kennen/kunnen? Van welke tradities/manieren van zijn/doen moeten ze deel worden? Welke persoonlijke kwaliteiten moeten gevormd worden? plus kenmerkend voor onderwijs is de interne relatie tussen doelen en middelen middelen zijn geen neutrale instrumenten maar hebben zelf een vormend ‘effect’: studenten leren van wat we zeggen en van hoe we het doen (bijv. straffen) (effectief onderwijs is daarom nooit genoeg) oordeel 2: Wat is onderwijspedagogisch gezien de meest geëigende weg? onderwijs[kundig] de technische kant (effectiviteit) pedagogisch: de bredere vormings kant (wenselijkheid)

kenmerkend voor onderwijs is de spanning tussen de drie doeldomeinen bijvoorbeeld de nadruk op individuele prestatie versus de vorming van kwaliteiten zoals samenwerking, kritisch denken, compassie (zie Wales: How to educate for PISA measurement) oordeel 3: balans & ‘trade offs’ (in concrete situaties) de essentie van goed leraarschap ↓ oordelen over wat onderwijspedagogisch gezien wenselijk is ten aanzien van doelen, middelen, en ‘trade-offs’ onderwijsdesign is altijd een pragmatische kwestie niets is wenselijk in zichzelf – maar altijd in relatie tot wat men wel bereiken: soms flexibel, soms star; soms gesloten, soms open; soms ‘student-led’, soms ‘teacher-led’; soms helderheid, soms onhelderheid, enzovoorts [dit laat een eerste beperking van evidence-based onderwijs zien: niet ‘wat werkt’ mar ‘wat werkt voor wat’]

OORDELEN, OORDELEN, OORDELEN – WAAROM? Aristoteles: onderwijs is een menselijke praktijk [1] gesitueerd in het domein van het veranderlijke, niet het eeuwige het domein van handelingen en mogelijke gevolgen, niet van zekerheid en voorspelbaarheid [een tweede beperking van bepaalde interpretaties van evidence-based onderwijs] ↓ onderwijzen is een kunst, geen wetenschap (an art, not a science) [2] gericht op menselijk welzijn Aristoteles er zijn twee verschillende kunsten de kunst van het maken (poiesis) – de kunst van het handelen (praxis) oordelen over het hoe: technische kennis (how to do something’) en oordelen over concrete toepassing in deze situatie oordelen over het waartoe: praktische wijsheid (‘what is to be done’) oordelen als kritische activiteit: Wat is wenselijk? [een derde beperking van van evidence-based onderwijs]

DE OPLEIDING VAN LERAREN : ONDERWIJSPEDAGOGISCH WIJS WORDEN onderwijs is nooit slechts een kwestie van maken , maar altijd ook van handelen: we maken onze studenten niet, maar onderwijzen ze (in vrijheid en voor vrijheid) de vorming van onderwijspedagogische praktische wijsheid ↓ niet alleen kennis en kunde met betrekking tot het hoe, maar altijd ingebed in het oordeel over de vraag naar het waartoe, de vraag naar de wenselijkheid van doelen en middelen Is praktische wijsheid een competentie? Een vaardigheid? Aristoteles: een kwaliteit van de persoon → ἀρετή deugd, karakter (Engels: ‘virtue’) een holistische kwaliteit die ons ‘karakter-iseert’ VIRTUOSITEIT (zie bijvoorbeeld muziek: het in de vingers krijgen) niet: Hoe kunnen we onderwijspedagogisch oordelen leren? maar: Hoe kunnen we onderwijspedagogisch wijs worden?

DE VORMING VAN VIRTUOSITEIT Aristoteles “A young man of practical wisdom is hard to find.” Wijsheid komt met ervaring en door ervaring. (2) De praktische wijze mens kan niet in abstracto worden gedefinieerd; we moeten op zoek naar voorbeelden van mensen die zulke wijsheid belichamen. (bijvoorbeeld Pericles in het domein van politieke wijsheid) drie aandachtspunten voor de vorming van leraren [1] vorming van de hele professionele persoon [2] middels het voortdurend (uit)oefenen van onderwijspedagogisch oordelen (je kunt geen piano leren spelen op een blokfluit) [3] en de bestudering van de virtuositeit van anderen (observatie, gesprek, levensgeschiedenis, master classes, literatuur, film, goede en slechte voorbeelden)

AND WHAT ABOUT ‘COMPETENTIES’? Virtuositeit als een (super-)competentie? competenties beschrijven wat leraren moeten kennen & kunnen: noodzakelijke maar geen voldoende voorwaarden voor goed leraarschap [1] Risico van verbrokkeling (analytisch, meer dan holistisch) [2] Er is altijd een oordeel nodig over welke competenties wanneer en met het oog waarop moeten worden ingezet. [3] De focus op het individu die competenties ‘bezit’. Het verwerven van competenties daarom inbedden in inleiden in een (professionele) cultuur en het verbinden met een project (de vraag naar het waartoe) bijvoorbeeld: leren schrijven niet alleen kennis en vaardigheid deel worden van de cultuur van schrijven en het geschreven woord een cultuur met een eigen ‘finaliteit’ – d.w.z. ideëen waarom die cultuur belangrijk is

TER AFSLUITING: DE LERAAR ANNO 2020? de meer ‘tijdloze’ essentie van goed leraarschap [Kelchtermans: De leraar als (on)eigentijdse professional] centraal: oordelen over wat onderwijspedagogisch gezien wenselijk is (doelen, middelen, trade-offs) in concrete, altijd unieke situaties ↓ een kwestie van virtuositeit: in de vingers krijgen/hebben als een holistische kwaliteit van de hele professional een visie op onderwijs en op de vorming van leraren onderwijspedagogische virtuositeit → persoon een onderwijspedagogische cultuur een onderwijspedagogisch project tegen de achtergrond van/in reactie op: de ver-lering van onderwijs en onderwijzen verbrokkeld competentie denken evidence-based onderwijs

THANK YOU! gert.biesta@uni.lu www.gertbiesta.com www.twitter.com/gbiesta verder lezen? Biesta, G.J.J. (2012). Goed onderwijs en de cultuur van het meten. Den Haag: Boom/Lemma. Biesta, G.J.J. (2011). Het beeld van de leraar: Over wijsheid en virtuositeit in onderwijs en onderwijzen. Tijdschrift voor lerarenopleiders 32(3), 4-11. Biesta, G.J.J. (2012). The future of teacher education: Evidence, competence or wisdom? Research on Steiner Education 3(1), 8-21. http://www.rosejourn.com/index.php/rose/article/viewFile/92/118 Biesta, G.J.J. (in press/2013). Becoming educationally wise: Towards a virtue-based approach to teaching and teacher education. In A.-L. Østern et al (Eds.)Teacher education research between national identity and global trends. Trondheim: Akademika.