De rups wordt de vlinder De bloesem wordt de kers Het jaar gaat van de zomer Over in de herfst De boom begint te kalen De vogel verlaat het nest En jij wordt groot, maar minder vanzelf als de rest (Bas Rompa)

Grenzen stellen … en af en toe eens door de vingers kijken Lezing De Speling Lommel Dr. Lieve Swinnen Kinder- en Jeugdpsychiater 30 januari 2014

Inhoud Inleiding Braakliggend terrein? Fundamenten Gelijkvloers Leiding nemen Grenzen stellen Belonen en straffen De grens over… Verdieping/dak Klaar!?

(van Daele Junior woordenboek) Wat is opvoeden? Ouders voeden hun kinderen op. Dat betekent dat de ouders hun kinderen leren hoe ze moeten leven, wat goed en fout is enzovoort. (van Daele Junior woordenboek)

Wat is opvoeden? Beïnvloedingsproces Veranderlijk Ouders  kind Invloed van ruimere omgeving Veranderlijk Èn ouder èn kind doorlopen een eigen ontwikkeling  tot 12 jaar: grote eensgezindheid over basisbeleid: structuur, affectie, sociale steun  tieners: variatie wordt veel groter Moeilijker dan vroeger?

De nieuwe gezinnen Kleinere gezinnen Veel twee-verdienders-gezinnen, of één-ouder-gezinnen, andere samenlevingsvormen De ‘me, myself and I’ – generatie Hoog aantal echtscheidingen De wereld is mijn dorp Internet, gsm,…

De achterbankgeneratie Veel mogelijkheden, maar ook veel verwachtingen Kinderen moeten zeer flexiebel zijn Vrijetijdsbesteding enorm veranderd: computer, games,… Veel minder beweging (zwaarlijvigheid!) Verhoogd onveiligheidsgevoel : Dutroux, verkeer,… Recent bericht in de media :

Pendelbewegingen Autoriteit, niet toegeven (1960)  Ouders geven meer toe (1980) Kinderen meer verwend dan ooit? (2005) (37 % : permissieve opvoedingsstijl: verantwoordelijkheid niet opnemen, toegeeflijkheid, inconsequent handelen) Ouders worden terug strenger? (2009)

Wie is verantwoordelijk? Ouders zijn de eerste opvoedingsverantwoordelijken Opvoeden is een engagement: dit vraagt tijd, betrokkenheid. Ouders moeten keuzes maken: hoeveel werken, kinderopvang, vrije tijd Verschil tussen ‘schuld hebben aan iets’ en ‘verantwoordelijk zijn voor iets’ Tijd: Kinderen zindelijk maken kost tijd Samen tafelen: geen meerwaarde?

Wie is verantwoordelijk? Ouders hoeven niet perfect te zijn Hulp via opvoedingsondersteuning Zorg delen : zeker bij kinderen die ‘anders’ zijn Maatschappelijke keuzes Belang van onderwijs

Braakliggend terrein?

Kindfactoren Aanleg Jongens/meisjes Temperament Veerkracht Moeilijk leerbaar Angstig Agressief Ontwikkelingsstoornis

Omgevingsfactoren Leefsituatie Gezin Buurt School Samenleving Ouders hebben een grote invloed Kwaliteit ouder/kind relatie zeer belangrijk Buurt School Samenleving 1 op 7 Belgen leeft onder de armoedegrens! Kinderen/jongeren hebben zéér weinig inspraak

Gebeurtenissen Gebeurtenissen die ontwikkeling doorkruisen Beperken van ‘traumatische’ gebeurtenissen: verlieservaring, (v)echtscheiding, verhuis, verandering van school. Voorkomen van mishandeling en misbruik

Fundamenten

Houden van Opvoeden heeft alles te maken met graag zien, liefhebben, zorgen voor. De basis voor ontwikkeling: een stabiele relatie met volwassenen opbouwen. Een vroege vertrouwensband: noodzakelijk om evenwichtig te ontwikkelen en later zèlf relaties aan te kunnen gaan.

Een veilig nest Hechting: voldoende vertrouwen om ontwikkeling en invloed van volwassene mogelijk te maken. Vertrouwen: volwassene is stut en steun, beschermt tegen ontgoochelingen. (‘Met scha en schande’ ontwikkel je niet goed). Stabiliteit: niet te veel veranderingen. Teveel kinderen groeien op in bijzondere omstandigheden!

Opvoeding Niet te onderschatten creatieve kracht! Noodzaak: geen enkel kind koos ervoor om geboren te worden! Investeren in positieve opvoedingsvaardigheden: grenzen stellen, controle/opvolging, consequent reageren, It takes two to tango! Af en toe eens door de vingers kijken…

Gelijkvloers

Leiding nemen Leiden is 1. Diegene die iets leidt, bepaalt wat er gebeurt. 2. Als je iemand naar een plek leidt, breng je hem ergens naar toe. (van Daele Junior woordenboek)

Kinderen  Ouders Goede band  beste vrienden Verantwoordelijkheid ligt bij de volwassene Goede relatie tussen opvoeder en kind: elk heeft zijn rechten en plichten Geef leiding: stel grenzen, corrigeer en beslis zo nodig

Mama is geen papa (en omgekeerd) Mama’s zijn meer praters. Uitleg Leren problemen oplossen met praten Troosten Krijgen meer ‘geheimpjes’ te horen Papa’s zijn meer doeners. Handelen: probleemgedrag stopt sneller Kordater: kort en duidelijk

Omama en Opapa Oma’s en opa’s nemen best de opvoedersrol nièt opnieuw op Niets is leuker voor een kind om een oma/opa te hebben waarbij je niets verkeerd kan doen Toch opvoeder: dan mee sturen en disciplineren Goede communicatie is essentieel

Gedrag = leerproces Imitatie: nabootsen van gedrag Hoe belangrijker de relatie met de ander: hoe groter het imitatie-effect Duidelijk verband tss communicatiestijl moeders en die van de kinderen Negatieve gedragspatronen (bv schreeuwen/schelden): imitatie neemt toe bij het ouder worden (geen angst meer)

Gedrag = leerproces Positief gedrag dat je aanmoedigt neemt toe = allerbelangrijkste! Negatief gedrag dat je aanmoedigt neemt toe Positief gedrag dat je negeert neemt af Negatief gedrag dat je negeert neemt af = moeilijkste!

Gedrag = leerproces Positieve bekrachtiging Positief/negatief: 6/1 (fifty/fifty is al heel aardig!) Verbetert gezinsklimaat Positief gedrag dat je aanmoedigt herhaalt zich Regelmatig door de vingers kijken…  Sociale leertheorie : Een kind leert ook van wat het andere kinderen ziet doen (brussen, vrienden,…)

Grenzen stellen Een grens is Denkbeeldige lijn die twee gebieden scheidt. Hoeveelheid, waarde die niet overschreden mag worden. (van Daele Junior woordenboek)

Geef de grens aan! Regels zijn belangrijk Zorg voor structuur Leer je kind luisteren Leer luisteren naar je kind Niet-luisteren

Regels zorgen voor veiligheid Regels zijn noodzakelijk : ze zorgen voor een veilige ruimte Een kind dat geen regels opgelegd krijgt moet teveel energie stoppen in het creëren van de eigen veiligheid Een puber die geen regels krijgt gaat zelf op zoek naar de grenzen, vaak via extreem gedrag

Regels geven duidelijkheid Een kind moet weten wat er van hem/haar verwacht wordt : Problemen rond bedtijd, snoepen of tv-kijken, geraken zonder regels niet opgelost Dit vraagt overleg: wat willen jullie precies? Is het duidelijk, dan ben je vertrokken, om een tijd later opnieuw te moeten beginnen, want grenzen dienen aangepast aan de leeftijd/ capaciteiten van het kind.

Rust, reinheid en regelmaat Maandag wasdag, dinsdag strijkdag… regelmaat brengt structuur aan, maakt zaken voorspelbaar Structuur in tijd Structuur in ruimte Er gebeurt teveel, en teveel door elkaar. Doe niet altijd twee zaken tegelijk Vereenvoudig de opdrachten

Luisteren Luisteren = vaardigheid die moet aangeleerd worden Luisteren = veranderlijk met de leeftijd Luisteren = positieve gevolgen! Luisteren moet evolueren naar een luisteren vanuit keuzes Af en toe… niet luisteren (door de vingers kijken Verkennen van je persoonlijkheid Bron van creativiteit, onverwachte ontdekkingen ‘Wie gezond is leert meedoen en niet meedoen te combineren’ (Prof Dr. Adriaenssens) Kunnen wij nog luisteren?

Opgroeien zonder grenzen Niet leren met frustraties omgaan, geen neen verdragen, nooit gecorrigeerd worden,… leiden tot : Gedragsproblemen: agressie, ettertjes  Depressie Sociale problemen

Hoe begin je eraan? Pak niet alles tegelijkertijd aan Overleg : zeker met je partner, bij ouder wordende kinderen ook met hen Maak regels zichtbaar! Wees consequent Uitzonderingen bevestigen de regel Alle begin is moeilijk: gun jezelf en je kind fouten

Geef het goede voorbeeld ‘De enige verstandige manier van opvoeden bestaat erin een voorbeeld te zijn.’ (Albert Einstein) Dus: leef het leven voor. Van tafelmanieren tot met twee woorden spreken. Van speelgoed delen tot antiracisme. Van knuffelen tot complimentjes geven. Van gevoelens uiten tot praten over drugs.

Het woordje ‘nee’ Een grens aangeven doe je veelal met een ‘nee’ Op korte termijn geeft ‘ja’ rust, op lange termijn geeft ‘nee’ rust! Hoe jonger je begint, hoe gemakkelijker Leren omgaan met frustraties (= negatief gevoel) is ontzettend belangrijk Schrap het woord zielig uit je woordenschat

Controleer wat je vraagt Wees duidelijk: wat en wanneer Bv ga nu je tanden poetsen Controleer of het gebeurt Ga met je kind mee, volg op Vraag niet te veel, maar zorg wèl dat het gebeurt! Je kind leert dat wat je vraagt belangrijk is Zorg dat je kind niet alleen luistert wanneer jij je boos maakt!

Belonen Dit staat vast: Je bereikt veel meer met belonen/aanmoedigen dan met straffen. Belonen ≠ verwennen Goed gedrag is nièt vanzelfsprekend Dus : steek je energie in het aanmoedigen van positief gedrag! Sociale beloningen werken het best!

Straffen Straf zo weinig mogelijk! Als je toch straft: Milde straf Wees duidelijk, waarschuw op voorhand Betekenis van straf Wees consequent Straf jezelf niet Straf volgt best zo snel mogelijk na de fout Na straf komt de vergeving!

EHBO bij problematisch gedrag (Prof. Dr. Adriaenssens) Help sneller en betere alternatieven bedenken om problemen op te lossen. Leren de juiste interpretatie geven aan wat gebeurt. Probleemgedrag is vaak dekmantel van angst en onzekerheid. Filosofeer: leer wijs nadenken over gedrag Opvoedingsstijl bekijken en bijstellen

Verdieping/dak

Vijf grote veranderingen Puberteit: periode van de lichamelijke veranderingen Eén : de groeispurt Twee : kritiek op eigen lijf Drie : de blik naar buiten Vier : de val van ma en pa (vrienden zijn belangrijker!) Vijf : verliefd tot en met

Rijping van de hersenen Twaalf/dertien-jarigen : hersenen nog zeer dicht bij de ontwikkeling van acht- tot negenjarigen Zestien/zeventien-jarigen : ontwikkeling erg dicht bij die van volwassene Tussenzone : periode van grote constructiewerken in de hersenen met meer risico op instabiliteit

Tienerhersenen Niet klaar voor complexe opdrachten : niet goed in coördinatie, planning en geheugen. Eén voor één = betere strategie. Amygdala: centrum in de hersenen dat ons alert maakt bij gevaarlijke, nieuwe en opwindende gebeurtenissen (soort alarmcentum) snelle, impulsieve reactie = overactief bij tieners. ‘Tieners leven vanuit hun buikgevoel’

Tienerhersenen aan het werk Belangrijkste mechanisme : zien en handelen Fouten bij het inschatten van risico’s, temperen van impulsvititeit, interpreteren van sociale situaties Ontwikkeling naar zien, denken en handelen : neuraal proces Maar : emoties bepalen heel sterk het openstaan voor gesprek, aandacht voor de anderen… en of wat gezegd/gedaan wordt invloed heeft op je verdere handelen

De kwetsbaarheid van de adolescentie Zaken als aandacht, concentratie, impulsiviteit en geheugen : nièt alleen door opvoeding bepaald Jongeren zijn door hun ‘onrijpe hersenen’ zeer kwetsbaar. Dit vertaalt zich in de kinderpsychiatrie : vatbaar voor depressies, zelfmoordgedachten, eetproblemen of delinquent gedrag

Klaar!?

Kind met probleem 2O ►3O % van de kinderen/jongeren met psychisch/psychiatrisch probleem (vgl : 1O% met chronische ziekte) Meest voorkomende: Gedragsstoornissen 2-16% ADHD : 5-7 % Angststoornissen 2-5% Depressie 3-5% Met 7 op 10 jongeren gaat het goed!

Ouder/kind relatie Het werk en de investeringen in de eerste achttien jaar zal de kwaliteit bepalen van wat nadien komt.

Op een dag nam de mier afscheid van de eekhoorn. ‘Ik ga voor geruime tijd op reis,’ zei hij, 'maar ik weet niet voor hoe lang. Ik neem dus maar zó afscheid dat het ook voor heel lang kan zijn. ' Zij schudden elkaar vijf keer de hand en omhelsden elkaar ook zoals bij het afscheid voor lange tijd hoor. 'Laat je nog iets van je horen?' vroeg de eekhoorn. De mier had zich al omgedraaid en riep, terwijl hij langs het bospad liep: 'Ja!' Even later was hij uit het gezicht verdwenen en bleef de eekhoorn alleen achter. Wat zou het voor reis zijn? dacht hij. Maar hij wist hoe weinig je kan zeggen van reizen die nog moesten beginnen. Uit: Misschien wisten zij alles. Toon Tellegen; uitg. Quirido 