Nieuw Netwerk Nederlands & de spellingherziening Een overzicht van de wijzigingen in de spelling van het Nederlands

Wijzigingen kleine aanpassingen meer aanpassingen c of k of qu klinkers, medeklinkers, werkwoorden werkwoorden van Engelse herkomst verkleinwoorden deelteken en apostrof meer aanpassingen hoofdletter of kleine letter woorden van Franse herkomst los, aaneen of koppelteken woorden van Engelse herkomst letterwoorden, afkortingen, initiaalwoorden nieuwe woorden

Even relativeren huidige spelling na de spellingherziening pull-over kleine problemen worden andere kleine problemen … huidige spelling na de spellingherziening pull-over terzake 11-juliviering alleenzijn ikverteller te voorschijn on-lineverbinding salto-mortale Rode-Kruispost naar gelang pullover ter zake 11 juliviering alleen-zijn ik-verteller (maar: hij-zijverteller) tevoorschijn onlineverbinding salto mortale Rode Kruispost naargelang

C of k of qu? herziene spelling van een aantal woorden predicaat predicatie fabricaat secreet requisitoir choqueren

Klinkers en werkwoorden herziene spelling van een aantal woorden skiester (verkeerde uitspraak mogelijk) barbecueën monopolyen e-mailen, ge-e-maild Pyrenese, Farizese geen klinkerbotsing meer bij iji en ijij rijinstructeur, zijig wel klinkerbotsing bij aij, eij, oij en uij choco-ijsje, niveau-ijking

Werkwoorden van Engelse herkomst werkwoorden op doffe -e stam behoudt de doffe -e choke, lease, delete vervoeging afhankelijk van de uitspraak ik chook, ik lease, ik delete bij twee uitspraakmogelijkheden: ovt met -d of -t: wij leaseten/leaseden vd met -d of -t: geleaset/geleased andere voorbeelden: housen, cruisen, bridgen ik house, hij houset, hij housete/housede, gehouset/gehoused

Verkleinwoorden regels blijven behouden, maar vrije eindklinker met deelteken deelteken behouden, eindklinker verdubbelt aloëetje bij woorden van vreemde herkomst verkleiningsuitgang toevoegen dinertje, souvenirtje, depotje, chocomousseje wel vernederlandste vorm bij woorden als karbonaadje, envelopje, blessuurtje nu: haiku’tje, tiramisu’tje (uitspraak: oe)

Deelteken en apostrof (1) geen deelteken meer aerosol, aerodroom … samenstelling met een initiaalwoord ge-e-maild samenstellingen met klinkerbotsing re-integratie, de-escalatie, co-existentie, co-educatie maar: reünie, reïncarnatie, coördinatie (geen sam.) maar: coassistent (geen klinkerbotsing) dus: copiloot, co-ouderschap, coördineren

Deelteken en apostrof (2) wel deelteken barbecueën geen apostrof meer de jaren 60, het jaar 44 voor Christus maar: 18-09-’46 (als geboortedatum)

Hoofdletters: Overzicht spellingherziening voor persoonsnamen aardrijkskundige namen namen van volkeren namen van talen namen van feestdagen historische feiten, tijdperken, perioden titels, heilige boeken, unieke instellingen betuiging van respect varia belang van het begrip ‘eigennaam’

Persoonsnamen worden nu soortnamen: kleine letter nieuwsgierig aagje, adam, tantaluskwelling, vestaalse maagden, sysifusarbeid, augiasstal, tantebetjestijl, dolle mina, downsyndroom, excuustruus, brave hendrik, kaïnsteken, jantje-van-leiden, neanderthaler, salomonsoordeel, rupsje-nooit-genoeg, jezusfreak, een hele piet maar: Magere Hein, Jan Modaal, Kerstman (abstract begrip voor een uniek iemand) verwijzing naar uitvinder/merknaam/maker: hoofdletter ziekte van Alzheimer (maar: alzheimerpatiënt), een Chanel, een Porsche, Beatlesplaat (maar: taylorstelsel) afleidingen van persoonsnamen: kleine letter elisabethaans, kafkaiaans, montignaccen

Aardrijkskundige namen alle hemellichamen, plaatsnamen: hoofdletter Melkweg, Kreeftskeerkring, Steenbokskeerkring, Noordpool, Zuidpool, Zuidpoolexpeditie (maar: noordpoolgebied, evenaar, derde wereld) in niet-wetenschappelijke teksten: kleine letter zon, maan, aarde hun samenstellingen, afleidingen en als bn: hoofdletter Alpenrit, on-Hollands, Sovjetblok, Edammer kaas maar: een plakje edammer (= zn: soortnaam) behalve bij afleidingen van Oosten, Westen, Noorden en Zuiden het Westen (politiek), het westen (windrichting) westerse waarden, oosterse filosofie

Namen van volkeren specifiek volk (geo-etnische namen): hoofdletter ook bij samenstellingen en afleidingen Aboriginal, Joden, Azteken, Zoeloes, Apachedans, Arisch, anti-Joods, Bantoe, Berberstam, Belgenmop, Bosjesman, Eskimo, Inca’s, Mohikaan, Navajo’s, Noorman, Viking, Pueblo-indiaan, Semiet geloofsovertuiging: kleine letter joden, christenen, boeddhisten overkoepelende term voor etnische groepen of raciale aanduiding: kleine letter indianen, zigeuners, negers, halfbloeden, nomaden, latino

Namen van talen één woord en hoofdletter vooraan Platantwerps, Oudgrieks (maar: oud-Griekse vaas), Middelnederlands, Verkavelingsvlaams, Kerklatijn maar: koeterwaals (subjectieve aanduiding), latino-Spaans, yankee-Engels afleidingen van samengestelde aardrijkskundige naam: hoofdletter Indo-Germaans, Zuid-Nederlands, New Yorks werkwoorden met een taalnaam en afleidingen: kleine letter verfransen, afrikanistiek, germanistiek, panslavisme, antiamerikanisme

Namen van feestdagen namen van feesten, hoogtijdagen: hoofdletter Nieuwjaar, Moederdag, Suikerfeest, Hemelvaartsdag, Vastenavond, Secretaressedag, Valentijnsdag samenstellingen, informele aanduidingen: kleine letter nieuwjaarsfeest, moederdaggeschenk, kerstperiode, een witte kerst uitzonderingen passiezondag, palmzondag (geen feestdag?)

Historische begrippen historische feiten: hoofdletter Anjerrevolutie, Balkanoorlog, Bevrijdingsdag, Honderdjarige Oorlog wel: slag bij Waterloo, val van de Berlijnse Muur historische en terugkerende tijdperken, periodes, stromingen: kleine letter middeleeuwen, ijstijd, contrareformatie, vasten, eoceen, renaissance, sixtijns in gespecialiseerde contexten: eigennamen Middeleeuwen, Renaissance, Jura, Nieuwe Tijd

Titels, unieke instellingen titels van boeken, films, theater, prijzen, wetten …: hoofdletter ook hun afleidingen en samenstellingen Duizend-en-een-nacht, Oscarnominatie, Opiumwet, Talmoedisch namen van heilige boeken: hoofdletter ook hun afleidingen: Bijbelkenner, Koranvertaling maar: een bijbel, een koran (exemplaar wordt bedoeld) unieke instellingen, diensten, organisaties: hoofdletter Chirojeugd, Senaat, Elfstedentocht, Kamerlid maar: een hof van assisen, een parlement

Betuiging van respect heilig begrip, als heilig beschouwde teksten ook samenstellingen Drievuldigheid, Lieve-Vrouw, Magnificat, het Weesgegroet, Mensenzoon, Boeddhabeeld niet hun afleidingen, als soortnaam bedoelde woorden christusachtig, allerheiligste 2 onzevaders en 3 weesgegroetjes

Varia namen van dieren en planten: soortnaam shetlander, alpenroosje (maar: Kaaps viooltje) woorden uit het Duits: kleine letter aha-erlebnis, nazi, übermensch uitzondering voor historische feiten aanvulling monumenten: Klaagmuur letters met de vorm van het object: hoofdletter O-benen, X-benen frequent gebruikte afkortingen cao, ufo, btw, gps (maar: DNA, ICT)

Woorden van Franse herkomst accentteken enkel op de e als woord nog echt Frans wordt aangevoeld spécialité, réussite, référé ook eindaccent bij vrouwelijke vorm behouden déléguée (maar: prostituee, protegee, attachee) noodzakelijk voor juiste uitspraak nu: procedé, bohemien, dedain, protegé, reverence, condoleance, appel wijzigingen in sommige Franse woorden au bain-marie, bric-à-brac, demi-monde, hors-d’oeuvre, pot-au-feu à propos, café chantant, bon mot, bon vivant, laisser aller, surplace

Los of aaneen: overzicht algemene regel los of aaneen samenstellingen met adjectieven drieledige samenstellingen klinkerbotsing telwoorden varia met tussenletter tussenletter-s tussenletter-n

Algemene regel woordgroepen en werkwoordelijke uitdrukkingen schrijf je los in stand houden, tot stand komen, ja knikken, korte golf, lang geleden, ruim bemeten, slecht verlicht, ver verwijderd, dood wanen, top tien, wijd open, dol geworden, daarbij behorend, ter zake, biecht horen, boe roepen (= combinaties met klemtoon op elk deel: vaak los) samenstelling of woordgroep: vage grens opzoeken is dus vaak de boodschap kapotslaan versus in stukken slaan aaneenschrijven versus van elkaar los schrijven pianospelen versus gitaar spelen ja-zeggen versus ja knikken

Los of aaneen (1) algemene regel delen van een samenstelling, afleiding of samenstelling waar een woordgroep deel van uitmaakt, schrijven we in één woord. tevoorschijn, terzijde antistoffen, pseudoklassiek, viceminister, privébezit, quasimodieus, locoburgemeester amateurfilmer, christendemocratie langzaamaanactie, koudeoorlogsdenken

Los of aaneen (2) samenstellingen met adjectieven adjectieven niet omwisselbaar en linkerdeel is bepaling bij rechterdeel: aan elkaar populairwetenschappelijk, fiscaaltechnisch, sociaaldemocratisch, sociaalpedagogisch, radicaalfeministisch, rechtspolitiek, sociaaleconomisch, extreemrechts ook zn op basis van die samenstellingen christendemocraat adjectief + beroepsnaam: los een sociaal pedagoog (maar: leerlingbegeleider)

Los of aaneen (3) drieledige samenstellingen: altijd aan elkaar, ook met Engelse woorden + Nederlands zn intensivecareafdeling (maar: intensive care), publicrelationsbureau, onlinevergadering Engelse samenstellingen met koppelteken behouden dat koppelteken burn-outsyndroom

Los of aaneen (4) eerste deel is spatiewoord als woord aan elkaar: elfjuliviering, vijfeurobiljet als cijfer los: 11 juliviering, 5 eurobiljet eerste deel is spatiewoord met hoofdletters hoofdletters behouden: Dode Zeerollen, Rode Kruispost, Heilig Hartinstituut (maar: mini-Rode Kruis) geen klinkerbotsing: aan elkaar o-a: coassistent y-a: dandyachtig ij-i: zijingang, rijinstructeur i-a: hifiapparatuur

Los of aaneen (5) telwoorden tot en met 1000 alles aan elkaar negenhonderdnegenennegentig, drieduizend tweehonderdvijfentwintig teller en noemer van een breuk: los, behalve in meerledige samenstelling twee derde, drie vierde tweederdemeerderheid, driekwartsmaat

Los of aaneen (6) samenstelling met letterwoorden met kleine letters: aan elkaar aidsbehandeling, vipcode, bommoeder, latrelatie (bijna-)reduplicatie: aan elkaar dingdong, pilipili, tuttut, kriskras maar: hocus pocus

Met tussenletter-s voorbeelden van gewijzigde woorden doodstraf, dragermateriaal, antidopingcommissie, chemischewapensprogramma, cateringbedrijf, overheidssubsidie, spellingvoorschrift

Met tussenletter-n de paardebloemregel verdwijnt paardenbloem, eendenkroos, apennootje … vermeende en versteende samenstellingen pierenbad, karamellenvers, hartenlust, hartenlap, bullenbijter, kribbebijter, koekebrood, paddenstoel andere aanpassingen dronkenman, giraffennek, savooiekool, zinnespel ideeëloos (volgt nu algemene regel voor afleidingen)

Liggend streepje (1) geen liggend streepje meer na pro, privé, quasi, vice, semi, anti, pseudo  prowesters, privéfirma, pseudoklassiek, vicepremier, semimodern, antivirus, quasizeker na letterwoorden/verkortingen zonder hoofdletters die als een woord gelezen worden vipcode, aidsbesmetting, hifiapparatuur maar: Benelux-land, SIS-kaart (hoofdletters: zie afkortingen) samenstelling met twee Engelse woorden onlineverbinding, humanresourcesmanagement samenstelling met eigennamen: spaties behouden Harry Potterbrein, Dode Zeerollen, Heilig Hartinstituut

Liggend streepje (2) geen liggend streepje meer samenstelling twee niet-wisselbare adjectieven sociaalpedagogisch, nationaalconservatief, populairwetenschappelijk (“volgens populaire wetenschap”) zn op basis van dat soort samenstellingen sociaalrealisme, christendemocratie beroepsnaam vergezeld van een bn sociaal pedagoog, literair historicus, moleculair bioloog maar: cultuurfilosoof, literatuurhistoricus (linkerlid is zn) spatie blijft behouden 11 juliviering (< 11 juli), maar: F-16-piloot (< F-16) salto mortale, a priori, shiitake, pilipili

Liggend streepje (3) wel een liggend streepje na pre, re, de, co (samenstelling - klinkerbotsing) pre-embryo, re-integratie, de-escaleren, co-educatie maar: coördinatie, coöperatie, reïncarnatie (geen samenstelling) persoonlijk voornaamwoord + zn ik-gevoel, wij-vorm, ik-verteller maar: hij-zijverteller samenkoppelingen het alleen-zijn, het vrouw-zijn, het volwassen-worden na linkerlid met apostrof een mama’s-kindje, een McDonald’s-verrassing, een Lloyd’s-lid

Liggend streepje (4) wel een liggend streepje rechterdeel begint met een hoofdletter trans-Europees, on-Hollands, Indo-Germaans, jongens-Chiro, mede-Kamerlid, on-Bijbels maar: Oudgrieks (taal), precolumbiaans (historische periode) tussen gelijkwaardige delen in een samenstelling zwart-wit (zwart-witfoto), links-radicaal, sociaal-cultureel samenstellingen met klinkerbotsing na-ijver, kooi-eend, vice-eersteminister groeiimpuls, partijideologie, extraordinair, hifiapparatuur meer dan één uitheems, niet-Engelstalig deel haute-couturewinkel, a-cappellakoor

Liggend streepje (5) wel een liggend streepje bij samenstellingen met cijfers, letters, afkortingen, symbolen ivf-behandeling, btw-aanpassing, kleuren-tv, hiv-virus pay-tv’en, vitamine C-kuur, F-16-piloot, mp3-speler, top 10-plaat na voorvoegsel: ge-e-maild, ge-sms’t, ver-VTM’d na bijna-, ex-/oud- (“voormalig”), niet-, sint- sint-jakobsschelp, oud-leerling, niet-roker maar: ex libris, ex tempore, ex voto, ex dividend, oudpapierhandel, oudkatholiek (niet “voormalig”) na interim-, stagiair-, aspirant-, adjunct-, substituut-, chef-, kandidaat-, assistent- + functie interim-burgemeester, kandidaat-voorzitter, assistent-bondscoach

Liggend streepje (6) wel een liggend streepje na collega-, assistent-, leerling- + beroep/functie leerling-kok, assistent-trainer maar: leerlingbegeleider na meester (“hoofd van, zelfstandig werkend, de meesterproef afgelegd hebbend”) meester-architect, meester-kok, meester-opzichter maar: meestergast, meesterbrein, meesterplan

Liggend streepje (7) regel ongewijzigd, sommige woorden gewijzigd groep of werkstuk genoemd naar auteur/bedenker regering-Verhofstadt voor –verbaal, -militair, -generaal, -president, -testamentair (Nu in Groene Boekje ook: proces-verbaal) samengestelde aardrijkskundige namen en afleidingen ervan West-Vlaanderen, West-Vlaams meer vaste woordcombinaties (dat én dat) mond-en-klauwzeer, hand-en-spandiensten, huis-tuin-en-keukenmiddeltjes, paard-en-kar nevengeschikte verwisselbare delen van een samenstelling rood-rooms, rechts-radicaal

Engelse woorden (1) worden aaneengeschreven in het Nederlands courante samenstelling online, offline, voicemail, sciencefiction, havenot, uppercut, backstage, sensitivitytraining, bodyart, bungeejumping, allrisk (maar: all right (geen samenstelling)) drieledige samenstellingen lowbudgetfilm, humanresourcesafdeling, latenightshow (maar: morning-afterpil) (bijna-)reduplicaties boogiewoogie, byebye, walkietalkie, fiftyfifty

Engelse woorden (2) gelegenheidsontleningen: zoals in het Engels world wide web, five o’clock tea, stiff upper lip tweedelig functiebenamingen: in één woord accountmanager drie- of meerdelige functiebenamingen: los chief executive officer, technical sales assistant samenstellingen met gelijkwaardige delen en samenkoppelingen (‘n, and): koppelteken whisky-soda, ups-and-downs (maar: ups en downs), rock-‘n-rollavond, trainer-coach

Engelse woorden (3) specifieke regels (1) klinkerbotsing, initiaalwoord, letter/cijfer, symbool: koppelteken e-mail, pay-tv, CAT-scan no of non als linkerlid: koppelteken non-profit, no-nonsensepolitiek rangtelwoord of genitief als linkerlid: los first lady, second opinion writer’s block, collector’s item bn+zn (bn zonder hoofdklemtoon of meerlettergrepig): los compact disc, intensive care, low budget, close reading, big bang, grand slam, last minute, full colour, slow motion, full speed

Engelse woorden (4) specifieke regels (2) adjectief van een samenstellende afleiding: koppelteken hard-boiled, dirty-minded rechterlid is voorzetsel, meestal met klinker: koppelteken burn-out, time-out, all-in wel: stand-by ook bij samenstellingen: morning-afterpil, push-upbeha linkerlid op -ing drukt activiteit van rechterlid uit: los selffulfilling prophecy, coming man anders aan elkaar: mailinglist, chewinggum

Engelse woorden (5) specifieke regels (3) vaste combinaties van woorden up-to-date, catch-as-catch-can, would-be, post-it, alive-and-kicking zonder regel on speaking terms, top secret, wait and see, lookalike, pullover, in the middle of nowhere, off the record, wait and see, fuck off, top-down

Letterwoorden voor eigennamen afgekorte namen van wetten, besluiten hoofdletters: KB, MAP initiaalwoord dat vreemdtalig aanvoelt spelling behouden: RAM, ESA, BSE, SARS initiaalwoord dat niet vreemdtalig aanvoelt hoofdletters bij drie letters of minder ICT, BIN hoofdletters bij vier letters (voor openbare instelling, vereniging, politieke partij) NAVO, UEFA, GAIA (of donorprincipe: sp.a, CD&V) beginhoofdletter in alle andere gevallen Fnac, Unicef-storting, Bloso, Riziv

Nieuwe leenwoorden tsunami antrax boerka jihad sjalom tempura shiitake koosjer masala moellah/mollah jiujitsu Al Qaida

Weet je het nog? Hoofdletters de daviscup of de Daviscup? een gallicisme of een Gallicisme? de ware jakob of de ware Jakob? een crohnpatiënt of een Crohnpatiënt? de ziekte van crohn of de ziekte van Crohn? een eskimo of een Eskimo? een indiaan of een Indiaan? een apache of een Apache? een aha-erlebnis of een Aha-Erlebnis? delfts blauw of Delfts blauw? een alpenroosje of een Alpenroosje? valentijnskaart of Valentijnskaart? vaderdag of Vaderdag? de golfoorlog of de Golfoorlog? middeleeuwen of Middeleeuwen? een senator of een Senator? oosterse geneeskunde of Oosterse geneeskunde? een joodse synagoge of een Joodse synagoge? bijbelse verhalen of Bijbelse verhalen? Secretaressedagattentie of secretaressedagattentie?

Weet je het nog? Los of aaneen de Oeso of de OESO? marketing manager of marketingmanager? marketingmanageropleiding of marketing manager opleiding? senior marketing manager of seniormarketingmanager? multiple choice of multiple-choice? multiplechoicevraag of multiple choicevraag? on-lineverbinding of onlineverbinding? walkietalkie of walkie-talkie? normen-en-waardendebat of normen- en waardendebat? pseudofilosofie of pseudo-filosofie? christendemocraat of christen-democraat? kandidaatleden of kandidaat-leden? 1 meifeest of 1-meifeest? reünie of re-unie? compact disc of compactdisc?

Nieuw Netwerk Nederlands & de nieuwe spelling