Familie en naasten in de Ouderenpsychiatrie Jacklin Goudsblom Anjo Ruygrok, Cisca Goedhart Marian Zegwaard

Programma 10.00 Inleiding (Lonneke) 10.15 Kennismaken; waarom ben je hier? 10.30 Herstel en ondersteuning van naasten (Jacklin) 11.00 Waarom is ondersteuning nodig, een ervaringsverhaal (Anjo, Cisca) 11.30 Pauze 11.45 Achtergronden bij ontwikkeling PIMM, wat is het? (Marian) Hoe ziet de training eruit en hoeveel mensen zijn er opgeleid (Marian, Jacklin, Cisca) 12.20 Discussie: Hoe kan je het gebruiken in je instelling? Wat zijn voorwaarden? 12.50 Richting afsluiten

Kennismaken Wie ben je? Wat is de aanleiding voor je komst? Wat is de stand van zaken tav de ondersteuning van naasten in uw instelling? Wat wil je, na deze 3 uur, mee terug nemen?

Wat is herstel? Herstel is in de GGz een relatief nieuw concept dat verwijst naar iets anders dan genezing van ziekte alleen. In een herstelproces wordt de persoonlijke balans hervonden na ervaringen van (heftige) psychische ontwrichting. Men groeit over de rampzalige gevolgen van een psychiatrische aandoening heen en ontdekt daarbij (verloren gewaande) mogelijkheden voor een vervullend leven met of zonder de psychische kwetsbaarheid. Mensen ontdekken dat zij alleen zélf betekenis kunnen geven aan hun psychische ervaringen. Een herstelproces is persoonlijk, uniek en verloopt nooit volgens een vooropgesteld plan. Het beslaat veel verschillende aspecten, waaronder het hervinden van hoop en een positief zelfbeeld, en het herwinnen van de eigen regie over een leven buiten de psychiatrie in een maatschappelijke omgeving.

Wat iedereen moet weten over herstel https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd= 1&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwiM6- mp3N_hAhUHPVAKHRrqApkQwqsBMAB6BAgIEAQ&url=https%3A%2F %2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DoAFAGqEsso0&usg=AOvVa w3AFwTOXZTTtq1AvYlguHfW

Zorg die herstelondersteunend is wordt aangeboden vanuit het herstelconcept en niet eenzijdig vanuit het ziektemodel. Dit vraagt een wezenlijk andere benadering. HEE en Stichting Rehabilitatie ’92 noemen de volgende kenmerken van een herstelgerichte benadering: De hulpverlener: is present (aandachtig aanwezig) en gebruikt zijn professionele referentiekader op een terughoudende wijze reageert persoonlijk op gevoelens en emoties maakt ruimte voor, ondersteunt het maken van, en sluit aan bij het eigen verhaal van de cliënt herkent en stimuleert het benutten van eigen kracht van de cliënt (empowerment) zowel individueel als collectief erkent, benut en stimuleert de ervaringsdeskundigheid van de cliënt erkent, benut en stimuleert de ondersteuning van de cliënt door belangrijke anderen

Fases van herstel

Familiebeleid en herstel Familie- en clienten raad Familiebeleid Ervaringswerkers, ook als adviseur van de RvB Herstelwerkplaats Psychoededucatie groepen voor clienten en naastbetrokkenen; ASS, bipolair, Naastbetrokkenen training omgaan met een naaste met borderline, depressive, psychose, eetstoornis, middelengebruik. Naast KOPP groep voor kinderen ook een groep voor volwassenen Online module “betrokken omgeving” Herstel ondersteunden intakes Meer aandacht voor naasten in specialistische teams

Goede redenen voor familieparticipatie in de GGZ naastbetrokkenen kennen de cliënt langer dan de zorgverleners; zij kunnen hierdoor informatie geven die de diagnose, behandeling en begeleiding ten goede komt (hetero-anamnese); de professionele zorg door zorgverleners en de informele zorg door naastbetrokkenen vullen elkaar aan en zijn beide van essentieel belang voor de kwaliteit van leven van een GGZ-cliënt; de kans op herstel van de cliënt is groter naarmate naastbetrokkenen meer bij de behandeling betrokken worden; de kans op terugval is kleiner naarmate naastbetrokkenen beter geïnformeerd en begeleid worden; door de signalen van naastbetrokkenen serieus te nemen en hen tijdig te betrekken, kunnen dwang- en drangsituaties vaak worden voorkomen; door naastbetrokkenen goed te informeren en te begeleiden kan bovendien worden voorkomen dat zij zelf psychische problemen ontwikkelen. www.LpGGz/MIND handleiding familiebeleid GGZ

'Generieke module samenwerking en ondersteuning naasten' https://www.ypsilon.org/download/?id=19420468

KERNELEMENTEN VAN GOEDE ZORG Stel de volgende twee vragen: 1. Wie in uw naaste omgeving is betrokken bij de situatie waarin u momenteel verkeert? 2. Vindt u het goed deze naaste uit te nodigen om haar/zijn kijk op de zaak te bespreken? Deze vragen passen binnen alle zorgfases waarin de patiënt zich kan bevinden. Ga altijd op vragen van de naasten in. Ook als de patiënt de naaste buiten zijn zorgsituatie wil houden of als een naaste zich meldt vanwege (zorgen om) iemand uit zijn omgeving met een (potentiële) psychische aandoening of suïcidedreiging. Check altijd of er (oudere) kinderen in het spel zijn, of deze informatie hebben gekregen en mogelijk ondersteuning nodig hebben en ondersteun ook de patiënt in zijn ouderrol. Volg bij een onveilige situatie voor de kinderen wordt de meldcode. Oudere kinderen hebben vaak een rol in de ondersteuning.

Anjo en Cisca

Mantelzorgers in Nederland Nederland heeft ruim 4.000.000 mantelzorgers. 480.000 van deze naasten (mantelzorgers) ondersteunen een cliënt met een psychiatrisch probleem Mantelzorgen voor een psychiatrische patient is de zwaarste vorm van ondersteuning door naasten Onderzoek en praktijk laten zien dat er een sterk verhoogd risico is op geestelijke – lichamelijke gezondheidsproblemen door intense stress.

Trainen van hulpverleners Drie soorten hulpverleners: De tolerator Naaste wordt gezien als obstakel, alleen doelen van de patiënt zijn belangrijk Naaste is wel nodig voor toegang tot informatie. Ondersteuning is niet nodig De preventer Patiënt heeft naaste nodig Naaste is deel van het team en mag niet uitvallen Naaste krijgt probleem georiënteerde support en geen emotionele ondersteuning De concerner Systemische benadering gericht op welzijn patiënt, naasten en hun onderlinge band. Empatische benadering gericht op leren kennen van de personen en wederzijdse verwachtingen (pt-mz). Geen twijfel over noodzaak maar onzeker over de inhoud van support Mental health nurses’ support to caregivers of older adults with severe mental illness: a qualitative study. Marian I. Zegwaard, Marja J. Aartsen, Mieke H. F. Grypdonck, Pim Cuijpers BMC Nursing201514:37 https://doi.org/10.1186/s12912-015-0087-5

Wat is PIMM? PIMM is een meervoudige interventie in de vorm van een coaching traject met als doel het verbeteren van het psychosociaal welbevinden van de naaste en het optimaliseren van de relatie met de cliënt. Indirect, met name doordat de naaste de situatie beter het hoofd kan bieden, wordt ook verbetering van welbevinden van cliënt nagestreefd PIMM wordt veelal uitgevoerd door een GGZ-verpleegkundige (HBO+/ Msc) en bestaat uit drie componenten: een voorbereiding, de daadwerkelijke coaching en een afronding.

Uitnodiging Graag uw reacties, vragen en gesprek aan de hand van uw praktijk

Hoe is PIMM tot stand gekomen Interviews met naasten en hulpverleners en literatuur, experts en pilot

Inhoud PIMM Aanvullende ondersteuning en coaching: psycho-educatie algemene omgangsadviezen Aanvullende ondersteuning en coaching: doorgemaakte (rol)veranderingen in het persoonlijk leven, veerkracht, sociale contacten, het voorkomen van (extra) spanningen binnen de relatie, verlies en rouw het leren omgaan met grenzen

Uitgangspunten van PIMM Bouw een vertrouwensrelatie ook met naaste Narratief en gericht op betekenisgeving Gesprek is met de naaste alleen Maatwerk Wanneer coaching voor de naaste geïndiceerd is wordt de naaste i.p. door de SPV van de cliënt gecoached

Samenwerken - coachen

Onderwerpen op de topiclijst Eerste en soms tweede gesprek Algemene informatie Persoonskenmerken Inhoud van de ondersteuning/zorg Verdieping van het gesprek Gevolgen voor de levensloop Verkennen van de relatie Territorium en rolverandering en de lijm in de relatie; in- en exclusiecriteria Impact op psychisch welbevinden De mate van ervaren belasting Wie zorgt er voor de mantelzorger Gedrag cliënt Eigen gezondheid Tweede of soms derde gesprek Invullen van de Welzijnsmeter via www.mantelzorgpsychaitrie.nl

Achterliggende factor Ontbreken van keuzevrijheid: “de vrijheid die de betrokken naaste ervaart om te kunnen stoppen met het geven van de ondersteuning, is een bepalende factor voor het ervaren van de gevolgen van de ziekte en de behoefte aan ondersteuning” Zegwaard MI, Aartsen MJ Grypdonck MHF, Cuijpers P. Differences in impact of long term caregiving for mentally ill older adults on the daily life of informal caregivers. A qualitative study. BMC Psychiatry 2013, 13; 103.

4 typen naasten Medemens Ondersteuner Eenzame naaste Gevangen naaste Welzijnsmeter via www.mantelzorgpsychiatrie.nl

Training Basis 4 dagdelen theorie en de praktijk over ondersteuning van naasten en het leren werken met de principes van de PIMM interventie. Werken met ervaringsdeskundige gastdocenten o.a. vanuit de stichting Labyrint- In-Perspectief en de SKLF (nu onderdeel van MIND). Direct aan de slag door 2 naasten van 2 van de patiënten uit de eigen caseload te coachen Train-de-trainer In het eerste deel worden de hulpverleners opgeleid tot trainer. Dan aansluitend in het tweede deel collega’s trainen in het gebruik van de interventie. Bij train-de- trainer 2 dagdelen oefenen met trainingsvaardigheden Bij train-de-trainer 2 maal intervisie

Inclusie criteria minstens HBO, of een master in Science met twee jaar kennis van en ervaring opgedaan met werken vanuit een systeem visie. Lid kenniskring minstens vier maal per jaar een counselingtraject een trainers gebruikers dag ervaring als naaste?

Invlechten Bij de implementatie van de PIMM interventie is een aantal voorwaarden belangrijk: Facilitering in tijd en geld om de training te kunnen volgen; Het commitment van Raden van goudbestuur,het management en hulpverleners in multidisciplinaire teams van de GGZ-instelling; Concrete afspraken over de contactmomenten met de familie en naasten tijdens de behandeling van de cliënt helpen het team om de interventie in te zetten; Opleiding van trainers in de teams die vervolgens hun collega’s kunnen bijscholen; Wanneer de trainees Train-de- trainer hun collega’s gaan trainen spelen de leden van Familieraden / familieorganisaties binnen de GGZ-instellingen en bij MIND een belangrijke rol. Zij kunnen optreden als ervaringsdeskundige tijdens de training.

Hoe te gebruiken in je instelling / team?