Schaal en doelmatigheid bij woningcorporaties Jacob Veenstra (COELO/RUG) Maarten Allers (COELO/RUG) Rik Koolma (Koolma Advies/VU Amsterdam) Lunchlezing ministerie van BZK, 12 mei 2014

Overzicht Introductie Beleidsagenda doelmatigheid Eerder onderzoek Theorie Resultaten Onderzoeksagenda

Introductie Doelmatigheid op beleidsagenda Schaal Verzelfstandiging: marktwerking en corporate governance Niet verankerd in nieuw arrangement Wel in beeld na incidenten Schaal Veel publieke sectoren: schaalvergroting Blank et al. (2011): overzicht Centrale vraagstelling Is schaal belangrijk voor doelmatigheid?

Beleidsagenda doelmatigheid (1) Voor brutering normen; afwijkingen voor eigen rekening EIB-onderzoek 1987: spreiding beheerskosten door schaal Veranderingen door verzelfstandiging: Investeringskosten Kapitaalslasten Vrije kasstroom uit verkoop van huurwoningen Formulering prestatievelden

Beleidsagenda doelmatigheid (2) MDW: meer marktwerking? Geen nieuwe toetreders door wegvallen klimleningen Nieuwe markten en innovatie = nevenactiviteiten? Concurrentie alleen op inkoopmarkten (grond & arbeid) Geen faillissementen, wel gedwongen fusies Geen marktprikkels, geen maatstaven doelmatigheid

Beleidsagenda doelmatigheid (3) Toezichtmodel van bedrijfsleven: Bedrijfsvoering geen punt van aandacht RvC/RvT Volkshuisvestingsdoelen verantwoordelijkheid bestuurder Sturen op strategische ambities Efficiëntie & Effectiviteit niet verankerd in toezichtskolom Doelmatigheid geen wegingspunt bij beloningscode Door fuseren hogere beloning

Beleidsagenda doelmatigheid (4) Discussie over nieuw arrangement (2005 e.v.): Analyse: efficiëntie, effectiviteit en legitimiteit uit zicht Nota min. Dekker maar geen nieuwe woningwet Vermogensovermaat en wijkaanpak CFV: zorgen over oplopende kosten Wel agendering maar geen handhaving BBSH-doel ‘sobere en doelmatige bedrijfsvoering’

Beleidsagenda doelmatigheid (5) Reactie op incidenten: Doelen begrenzen Primaire volkshuisvesting weer kern ook in bedrijfsvoering Thema’s PE efficiëntie, effectiviteit (en..) Verhuurderheffing druk op kosten en prestaties Bestuurderssalarissen lager, maar meer schaalafhankelijk Schaal beschouwd als systeemrisico (cie. Hoekstra)

Opschaling corporaties (1) Sterke opschaling corporaties Van 858 in 1985 naar 381 in 2012 meer dan gehalveerd! Enorme fusiegolf sinds jaren ’90 oorzaak: brutering

Opschaling corporaties (2) De grootste 1% corporaties heeft meer dan 10% van de woningen

Eerder onderzoek (1) Stichting Visitatie Woningcorporaties (2013): Grote corporaties doen het beter op gebied van verantwoording en financiën. Dienstverlening: Statisch: Kleinere corporaties hebben hogere klanttevredenheid (KWH, 2013) Dynamisch: Na een fusie daalt klanttevredenheid eerst, daarna stijgt het sterker (Van Bortel et al.,2010). Kosten: Statisch: Positief verband tussen grootte en bedrijfslasten (CFV, 2005; Koolma, 2008). Dynamisch: Geen verband tussen fusies en ontwikkeling bedrijfslasten (PBL, 2013).

Eerder onderzoek (2) Geen eenduidige relatie tussen schaal en prestaties. Kleine corporaties lijken in het voordeel. Maar weinig significante verbanden… Coherente aanpak nodig: Relevant toetscriterium: doelmatigheid, de verhouding tussen prestaties en kosten. Doelmatigheid de heilige graal? Wel als de meting perfect is. En anders toch een goede graadmeter.

Theorie (1) CPB (2013): schaal beïnvloedt efficiency op 2 manieren Statisch: elke sector heeft een optimale schaal. Te klein: hoge vaste kosten. Te groot: teveel bureaucratie Waar is de gulden middenweg? Optimum verschilt per sector. Dynamisch: leidt schaalvergroting niet tot ‘luiheid’? Opschalen (vooral fusie) betekent minder concurrentie, minder prikkels tot efficiëntie.

Theorie (2) 2 typen van doelmatigheid. Schaaldoelmatigheid (sector specifiek) Interne doelmatigheid (ijver) CPB: schaal beïnvloedt beide soorten. DEA kan dit uit elkaar trekken Doelmatigheid: vergelijk instellingen op basis van verhouding output/input

DEA: voorbeeld crs vrs A,B,C: intern doelmatig (op vrs grens) A: ook schaaldoelmatig (op crs grens) B en C: schaalnadelen

Resultaten (1) Is doelmatigheid meetbaar? 2 opties Wat zijn de outputs? Toewijzingen, kwaliteit bezit En evt. klanttevredenheid, leefbaarheid Is er data? 2 opties Model op kerntaken: output= aantal huisvestingen, kwaliteit bezit Uitgebreid: incl. leefbaarheid, klanttevredenheid minder data Kerntaken model geeft….

Resultaten (2) …schaal op 2 manieren van belang. Veel corporaties kennen schaalnadelen! 63% van de corporaties te groot (schaalnadelen) 11% is te klein (schaalvoordelen) Boven de 2500 woningen: sterke schaalnadelen Aantal woningen Gemiddelde schaaldoelmatigheid Aantal corporaties Percentage corporaties te klein (schaalvoordelen) Percentage corporaties schaalneutraal Percentage corporaties te groot (schaalnadelen) < 500 0.97 30 47 53 501 - 1.000 0.99 29 28 48 24 1.001 – 2.500 81 16 23 60 2.501 – 5.000 0.92 61 14 86 5.001 – 10.000 0.87 67 15 85 >10.000 0.79 59 13 87

Resultaten (3) …schaal op 2 manieren van belang. Veel corporaties kennen schaalnadelen! Maar…schaalvergroting verhoogt interne doelmatigheid! Paradox: voor grote corporaties geldt: opschalen verlaagt schaaldoelmatigheid, maar verhoogt interne doelmatigheid! Het lijkt erop dat fusies vooral ‘optelfusies’ zijn.

Resultaten (4) Bovenstaand model mist: Kapitaalslasten. Model met kapitaalslasten geeft dezelfde resultaten. Nader onderzoek gewenst. Leefbaarheid. Zeer moeilijk te meten! Klanttevredenheid: Slechts voor beperkte groep gegevens beschikbaar. Kleine corporaties scoren significant beter, maar verschillen zijn niet groot. Maar fusie of schaalvergroting heeft geen effect.

Resultaten (5)

Wat weten we Sterke aanwijzingen voor schaalnadelen Vooral vanaf 2500 woningen Maar ook: schaalparadox Fusie leidt tot nog grotere schaalnadelen Fusie leidt tot hogere interne doelmatigheid Hoe kan dat? Nader onderzoek nodig

Wat weten we nog niet Waarom verhoogt fusie interne doelmatigheid? case studies? Andere determinanten doelmatigheid? Spreiding van bezit, marktmacht in regio Financiële positie Invloed van toezicht, beloning en gedragsvariabelen Ook relevant: Levert borging door WSW besparing op? Kosten grondtransacties, welke corporaties betalen het meest?

The end