Diversiteit in de vrije tijd Juno Tourne Universiteit Gent Goedemiddag iedereen. Ik ga het hebben over de vrijetijdsbesteding van kinderen en jongeren en ook meerbepaald de diversiteit daarin.

Jongeren in cijfers en letters: hoofdstukken Hoofdstuk 8: Georganiseerde en ongeorganiseerde vrijetijdsbesteding van kinderen en jongeren - Juno Tourne & Lieve Bradt JOP-kindmonitor (2018) & JOP-postmonitor 4 (2018) Hoofdstuk 9: De betekenis die jongeren geven aan hun vrijetijdsactiviteiten – Annelore Van der Eecken & Lieve Bradt JOP-schoolmonitor 2 (2018)

Inhoud Participatiecijfers: georganiseerde en ongeorganiseerde vrijetijdsactiviteiten Diversiteit naar socio-demografische kenmerken Wat jongeren zoeken in hun vrije tijd Diversiteit in wat jongeren zoeken in hun vrije tijd Link tussen betekenisgeving en deelname in de vrije tijd We gaan eerst en vooral kijken naar de algemene participatiecijfers van kinderen en jongeren, aan zowel georganiseerde als ongeorganiseerd vrijetijdactiviteiten. Vervolgens bekijken we de diveristeit daarin aan de hand van sociodemografische verschillen. Daarnaast kijken we ook naar wat jongeren zoeken in hun vrije tijd en bekijken we ook opnieuw de diversiteit daarin. Ten slotte maken we de link tussen wat jongeren zoeken in hun vrije tijd en aan welke activiteiten ze deelnemen.

Participatiecijfers: georganiseerde vrijetijdsactiviteiten 10- tot 13-jarigen 81,8% actieve deelnemers   Nooit Minder dan 1 keer per maand Eén of meermaals per maand Eén of meermaals per week Elke dag Sporten in een club (voetbalclub, turnkring, zwemclub …) 23,0 2,2 2,9 67,6 4,3 Naar de jeugdbeweging gaan (zoals de Chiro, Scouts …) 58,0 3,7 9,0 29,3 0,1 Frequentietabel participatie aan het verenigingsleven bij Vlaamse 10- tot 13-jarigen (in percentages). Bron: JOP-kindmonitor 4 (2018) Aangezien kinderen en jongeren bijzonder veel vrije tijd hebben en ze zich in een cruciale ontwikkelingsfase bevinden, wekt de manier waarop ze die vrije tijd invullen, interesse op. Er wordt vaak aangenomen dat jongeren in georganiseerde vrijetijdscontexten vaardigheden, waarden en normen zullen verwerven die onder andere belangrijk zijn voor hun latere positie op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Omwille van het belang dat gehecht wordt aan georganiseerde vrijetijdsparticipatie hebben Vlaamse en Europese beleidsmakers de laatste jaren dan ook inspanningen gedaan om jongeren toe te leiden naar het georganiseerde vrijetijdsaanbod. Hier gaan we dan ook kijken hoe het daarmee gesteld is. We beginnen met de cijfers van de 10- tot 13-jarigen, waarbij we in de kindmonitor twee soorten verenigingen bevroegen. Zoals jullie kunnen zien neemt deze leeftijdscategorie in grote aantallen deel aan het georganiseerd vrijetijdaanbod. 71,9% van de kinderen sport wekelijks in clubverband en 38,4% geeft aan minstens maandelijks deel te nemen aan activiteiten van een jeugdbeweging. Enkele en alleen aan sportclubs en jeugdbewegingen neemt 81,8% van de bevraagde kinderen deel.

Participatiecijfers: georganiseerde vrijetijdsactiviteiten 14- tot 25-jarigen 55,6% actieve deelnemers   Nooit deelnemer geweest Vroeger deelnemer geweest Nu passief deelnemer Nu actief deelnemer Nu organiserend deelnemer Sportverenigingen, sportclubs … 13,7 47,0 5,0 33,8 3,4 Jeugdbeweging of jongerenbeweging 43,7 41,0 2,0 9,1 5,9 Ik volg les in (de) muziekschool, tekenacademie, beeldende kunst, toneel, dans, woordkunst … (na de schooluren) 53,6 36,4 1,0 8,8 0,7 Bij de 14- tot 25-jarigen werden meer dan 20 soorten verenigingen bevraagd, waarvan sportverenigingen het populairst bleken, gevolgd door jeugdbewegingen en het les volgen in de muziekschool, tekenacademie, en dergelijke. Over alle verenigingen heen neemt van deze categorie 55,6% actief deel aan het verenigingsleven. Wat iets minder is dan vorig jaar, toen dit nog 57,9% was. Uit deze cijfers kunnen we concluderen dat het goed gaat met het verenigingsleven van Vlaamse kinderen en jongeren, al merken we hierbij toch enkele dingen op. We zien eerst en vooral dat participatie sterk afneemt met de leeftijd en we bemerken hier opnieuw een spill-over effect, waarbij participatie in één netwerk leidt tot participatie in andere gelijkaardige netwerken. 23,6% van de 55,6% participerende jongeren combineert deze deelname met ten minste nog één andere soort vereniging. We mogen dus niet uit het oog verliezen dat bijna 45% van de jongeren op geen enkele manier actief is in het verenigingsleven en dat 4,9% daar ook in het verleden nooit aan heeft deelgenomen. Frequentietabel participatie aan het verenigingsleven bij Vlaamse 14- tot 25-jarigen (in percentages). Bron: JOP-monitor 4 (2018)

Participatiecijfers: ongeorganiseerde vrijetijdsactiviteiten 10- tot 13-jarigen   Doe ik niet Minder dan 1 keer per maand Eén of meermaals per maand Eén of meermaals per week Elke dag Zingen 32,2 6,9 11,5 20,1 28,9 Dansen 38,1 10,8 13,3 25,6 12,2 Creatieve dingen maken op de computer 32,8 13,0 18,5 23,9 11,8 Een boek of strip lezen 15,7 23,4 22,9 27,1 10,9 Buiten spelen met vrienden en vriendinnen 10,0 15,5 38,4 26,7 9,4 Om verder inzicht te krijgen in wat jongeren doen in hun vrije tijd, afgezien van eventuele deelname aan verenigingen, werd bij kinderen en jongeren gepeild naar de frequentie van andere vrijetijdsactiviteiten. 10- tot 13-jarigen houden zich op dagelijkse basis vooral bezig met zingen, dansen, creatieve dingen maken op de computer, een boek of strip lezen, en buiten spelen met vrienden en vriendinnen. Frequentietabel participatie aan het verenigingsleven bij Vlaamse 10- tot 13-jarigen (in percentages) Bron: JOP-kindmonitor 4 (2018)

Participatiecijfers: ongeorganiseerde vrijetijdsactiviteiten 14- tot 25-jarigen   Nooit Minder dan 1x per maand Eén of meermaals per maand Eén of meermaals per week Elke dag Met mijn uiterlijk bezig zijn 8,2 11,6 12,3 34,4 33,6 Klusjes thuis/huishoudelijke taken (gras maaien, kuisen, opruimen, afwassen …) 3,9 10,0 15,8 48,1 22,1 Samen met het gezin thuis vrijetijdsactiviteiten doen (spelletjes spelen, tv kijken, op het terras zitten, hobby’s uitoefenen …) 9,1 12,6 17,0 49,0 12,2 Sporten (ook fitness, powertraining, skaten …) 14,1 11,5 12,7 52,3 9,4 Langs gaan bij je vrienden of je lief of samen iets met je vrienden of lief doen 4,4 10,3 25,3 54,4 5,7 Ook jongeren doen allerlei zaken in ongeorganiseerd verband. Op dagelijkse basis besteden jongeren dus vooral veel tijd aan hun uiterlijk, houden ze zich bezig met klusjes en huishoudelijke taken en doen ze thuis mee aan vrijetijdsactiviteiten met hun gezin. Tot slot doen ze ook aan sport en brengen ze tijd door met vrienden of met het lief. Frequentietabel vrijetijdsactiviteiten bij Vlaamse 14- tot 25-jarigen (in percentages). Bron: JOP-monitor 4 (2018)

Diversiteit naar socio-demografische achtergrond Werkwijze: Type van georganiseerde vrije tijd Items   Sociale verenigingen Vereniging die anderen helpt Verenigingen of actiegroepen rond milieu, dierenrechten of duurzame voeding Jeugdraad, (kinder)gemeenteraad, cultuurraad, sportraad… Leerlingenraad, scholierenparlement, studentenraad, schoolraad… Doelgroepgerichte verenigingen Allochtone jeugdverenigingen, zelforganisaties van migranten Religieuze of levensbeschouwelijke verenigingen Tienerwerking, meisjeshuis, jeugdwelzijnswerking of werking voor kansarme jeugd Jeugdverenigingen Jeugdbeweging of jongerenbeweging Speelplein, grabbelpas/Swappas, Roefel, … of andere gemeentelijke jeugdwerkinitiatieven Jeugdhuis of jeugdclub Cultuurverenigingen Een vereniging voor kunstbeoefening (muziekschool, tekenacademie, beeldende kunst, toneel, dans, woordkunst,... na de schooluren) Hobbyverenigingen (o.a. knutselclub, computerclub, schaakclub, quizzen...) Sport Sportverenigingen, sportclubs Om de diversiteit in participatie te studeren werd de schoolmonitor gebruikt. Er werden eerst en vooral somschalen geconstrueerd om te komen tot verschillen clusters van verenigingen. In georganiseerde vrijetijdsbesteding gaat het dus om sociale, doelgroepgerichte, jeugd, cultuur en sportverenigingen. Onder sociale verenigingen horen bijvoorbeeld verenigingen die anderen helpen, verenigingen die zich bzig houden met het milieu, jeugdraden en leerlingenraden. Doelgropegerichte verenigingen zijn dan weer allochtone jeugdverenigingen, reliligieuze verenigingen en tienerwerkingen. De ongeorganiseerde activiteiten werden geculsterd onder cultuur, sport, vrienden en familie.

Diversiteit naar socio-demografische achtergrond Type van ongeorganiseerde vrije tijd Items Cultuur Culturele uitstappen, cultuurbezoek Creatieve hobby’s Een boek of strip lezen als ontspanning Vrijwilligerswerk doen Vrienden Langs gaan bij je vrienden of je lief of samen iets met je vrienden of lief doen Vrienden ontmoeten op straat, op pleinen, in de stad… Familie Samen met het gezin thuis vrijetijdsactiviteiten doen Samen met het gezin vrijetijdsactiviteiten doen buitenshuis Samen met familie iets doen Winkelen/shoppen Sport Buiten spelen, wandelen of picknicken (na de schooluren) Sporten (ook fitness, powertraining, skaten…) Naar een sportwedstrijd gaan kijken Om de diversiteit in participatie te studeren werd de schoolmonitor gebruikt. Er werden eerst en vooral somschalen geconstrueerd om te komen tot verschillen clusters van verenigingen. In georganiseerde vrijetijdsbesteding gaat het dus om sociale, doelgroepgerichte, jeugd, cultuur en sportverenigingen. Onder sociale verenigingen horen bijvoorbeeld verenigingen die anderen helpen, verenigingen die zich bzig houden met het milieu, jeugdraden en leerlingenraden. Doelgropegerichte verenigingen zijn dan weer allochtone jeugdverenigingen, reliligieuze verenigingen en tienerwerkingen. De ongeorganiseerde activiteiten werden geculsterd onder cultuur, sport, vrienden en familie.

Diversiteit naar socio-demografische achtergrond Georganiseerde vrijetijdsactiviteiten   Sport-verenigingen Doelgroep-gerichte verenigingen Jeugd-verenigingen Cultuur-verenigingen Sociale verenigingen Onafhankelijke variabelen Constant 35,63*** 13,19*** 11,44*** 9,86** 0,41 Gender (ref.cat.=jongen) -11,61*** -2,53*** -1,27* 5,46*** 0,51 Leeftijd -0,34 -0,53** -0,06 -1,10*** -0,14 Migratieachtergrond (ref.cat.=persoon zonder migratieachtergrond) -10,72*** 10,22*** -7,00*** -2,90*** 0,31 Opleidingsniveau ouders 8,05*** -0,38 2,82*** 6,67*** 2,64*** Subjectieve beleving van de financiële situatie 1,27** 0,05 -0,08 -0,11 -0,23 Met betrekking tot de georganiseerde vrijetijdsbesteding maakten we vijf logistische multilevel regressiemodellen. Deze gebruiken we om na te gaan of verenigingsdeelname samenhangt met sociodemografische kenmerken, zoals gender, leeftijd, migratieachtergrond, opleiding- sniveau van de oudersubjectieve beleving van de financiële situatie. Jongeren verschillen dus onderling in hun deelname aan georganiseerde vrijetijdsactiviteiten. Zo zijn jongens, jongeren zonder migratieachtergrond, jongeren met hoogopgeleide ouders meer actief in sport- en jeugdverenigingen, terwijl meisjes eerder deelnemen aan culturele en sociale verenigingen, jongeren met een migratieachtergrond aan doelgroepgerichte verenigingen. Verklarende factoren van diverse clusters van georganiseerde vrijetijdsbesteding bij adolescenten uit het secundair onderwijs in Vlaanderen (niet-gestandaardiseerde coëfficiënten) Bron: JOP-Schoolmonitor 2 (2018)

Diversiteit naar socio-demografische achtergrond Ongeorganiseerde vrijetijdsactiviteiten   Sport activiteiten Activiteiten met familie Activiteiten met vrienden Culturele activiteiten Onafhankelijke variabelen Constant 30,44*** 29,94*** 3,97 17,04*** Gender (ref.cat.=jongen) -9,39*** 2,73*** -3,80*** 2,92*** Leeftijd -0,64*** -1,05*** 1,58*** -1,23*** Migratieachtergrond (ref.cat.=persoon zonder migratieachtergrond) -2,12*** 3,10*** 1,63* -0,63 Opleidingsniveau ouders 1,88*** -0,24 -0,64 3,44*** Subjectieve beleving van de financiële situatie 1,16*** 3,98*** 0,86** -0,01 Meisjes nemen eerder deel aan activiteiten met familie en aan culturele activiteiten, terwijl jongens vooral doen aan sport en activiteiten met vrienden. Jongeren met migratieachtergrond nemen voornamelijk deel aan activiteiten met familie en met vrienden, jongeren zonder migratieachtergrond doen voornamelijk sportactiviteiten. Wanneer de jongeren hoogopgeleide ouders hebben nemen ze vaker dee aan sportactiviteiten en culturele activiteiten. Jongeren met een financieel toereikende situatie doen meer aan sportactiviteiten, activiteiten met familie en activiteiten met vrienden. Met andere woorden, onze resultaten zijn geheel in lijn met voorgaand onderzoek over sociodemografische verschillen in de vrijetijdsbesteding van jongeren en vorig onderzoek in de JOP-montitor. Hier doen zich dus geen grote veranderingen voor. Verklarende factoren van diverse clusters van ongeorganiseerde vrijetijdsbesteding bij adolescenten uit het secundair onderwijs in Vlaanderen (niet-gestandaardiseerde coëfficiënten) Bron: JOP-Schoolmonitor 2 (2018)

Wat zoeken jongeren in hun vrije tijd? In hoeverre ga je akkoord met de volgende zinnen? In mijn vrije tijd wil ik vooral… (Helemaal) niet akkoord Tussen beide (Helemaal) akkoord Iets doen waarin ik echt goed ben 3,5 13,6 82,8 Mijn vrienden ontmoeten 5,4 14,8 80,7 Nieuwe dingen ontdekken 5,7 18,3 76,0 Mijn gedachten verzetten 7,0 21,7 71,3 Beter worden in activiteiten 8,9 20,1 71,0 Mij fysiek ontspannen 9,3 26,0 64,6 Mijn grenzen verleggen 9,0 27,2 63,8 In een rustige omgeving zijn 11,7 28,9 59,4 Nieuwe en verschillende mensen leren kennen 13,2 28,7 58,2 Beter leren omgaan met anderen 14,2 31,2 54,6 Mezelf beter leren kennen 19,6 49,3 Iets bijleren 19,3 39,8 41,0 De resultaten uit het eerst deel van de presentatie liggen voornamelijk in de lijn van ander onderzoek en de vorige JOP-monitors hier vinden dus geen grote verschuivingen plaats. Om deze resultaten beter te begrijpen, kijken we hier naar wat jongeren zelf zoeken in hun vrije tijd. Er is ondanks de inspanningen van beleidsmakers en onderzoekers om jongeren toe te leiden naar het bestaande georganiseerde vrijetijdsaanbod, maar weinig aandacht voor wat jongeren zelf belangrijk vinden in hun vrije tijd. En ook in de JOP-monitors is dit een nieuw onderdeel. De overgrote meerderheid van de jongeren (meer dan zeven op tien) willen in hun vrije tijd vooral iets doen waar ze echt goed in zijn, vrienden ontmoeten en nieuwe dingen ontdekken. Gevolgd door gedachten verzetten en beter worden in activiteiten. Frequentiestabel van betekenisgeving vrije tijd (in percentages). Bron: JOP-Schoolmonitor 2 (2018)

Diversiteit naar socio-demografische verschillen Werkwijze: In mijn vrije tijd wil ik vooral… Items Mijn leefwereld verruimen Iets bijleren Mezelf beter leren kennen Nieuwe dingen ontdekken Sociaal zijn Mijn vrienden ontmoeten Nieuwe en verschillende mensen leren kennen Beter leren omgaan met anderen Uitdagingen aangaan Beter worden in activiteiten Iets doen waarin ik echt goed ben Mijn grenzen verleggen Tot rust komen In een rustige omgeving zijn Mij fysiek ontspannen Mijn gedachten verzetten We vonden dat deze kenmerken niet alleen belangrijk zijn in het begrijpen van de wijze waarop jongeren hun vrije tijd besteden maar ook in het begrijpen van de wijze waarop jongeren betekenis geven aan hun vrije tijd. Er werden vier regressiemodellen opgesteld waarbij één van de vier clusters van betekenisgeving, met name ‘mijn leefwereld verruimen’, ‘sociaal zijn’, ‘uitdagingen aangaan’ en ‘tot rust komen’ opgenomen werd als afhankelijke variabele.

Diversiteit naar socio-demografische verschillen   Mijn leefwereld verruimen Sociaal zijn Uitdagingen aangaan Tot rust komen Onafhankelijke variabelen Constant 41,48*** 56,34*** 66,84*** 50,12*** Gender (ref.cat.=jongen) 2,27*** 3,48*** -2,51*** 2,12*** Leeftijd 1,05*** 0,32** -0,17 1,18*** Migratieachtergrond (ref.cat.=persoon zonder migratieachtergrond) 2,02*** -0,44 -1,24* 0,33 Opleidingsniveau ouders 1,49*** 1,26** 2,17*** 0,28 Subjectieve beleving van de financiële situatie 0,04 0,56* 1,14*** -0,04 Samenvattende gegevens ICC 0,01 0,02 % verklaarde variantie student niveau 1,44% 1,00% 1,33% 1,51% % verklaarde variantie school niveau 26,32% 20,75% 45,33% 31,95% We zien inderdaad dat jongeren onderling verschillen in wat ze zoeken in hun vrije tijd. Zo zijn we bijvoorbeeld dat uitdagingen aangaan minder belangrijk wordt geacht door meisjes, jongeren met een migratieachtergrond, jongeren van wie de ouders lager opgeleid zijn en jongeren die de financiële situatie als minder toereikend beoordelen. Het is mogelijk dat ze daar minder belang aan hechten omdat ze doorgaans kwetsbaardere sociale posities bekleden in onze samenleving en waarschijnlijk in hun dagelijkse leven al genoeg met uitdagende situaties geconfronteerd worden. Leefwereld verruimen belangrijker is voor meisjes, oudere jongeren, jongeren met een migratieachtergrond en jongeren van wie de ouders hoger opgeleid zijn. Sociaal bezig zijn in de vrije tijd is belangrijker voor meisjes, oudere adolescenten, jongeren van wie de ouders hoger opgeleid zijn en jon- geren die de financiële situatie als meer toereikend beoordelen. Tot rust komen wordt belangrijker geacht door meisjes en oudere adolescenten. Verklarende factoren bij diverse clusters van betekenisgeving bij adolescenten uit het secundair onderwijs in Vlaanderen en Brussel (niet-gestandaardiseerde coëfficiënten). Bron: JOP-schoolmonitor 2 (2018)

Link tussen betekenisgeving en deelname in de vrije tijd Georganiseerde vrijetijdsactiviteiten   Sport-verenigingen Doelgroep-gerichte verenigingen Jeugd-verenigingen Cultuur-verenigingen Sociale verenigingen Onafhankelijke variabelen Constant 35,63*** 13,19*** 11,44*** 9,86** 0,41 Mijn leefwereld verruimen -0,07** 0,05*** 0,002 0,07*** 0,08*** Sociaal zijn 0,04 0,03* 0,17*** 0,02 0,03** Uitdagingen aangaan 0,35*** -0,02 0,03 0,09*** Tot rust komen -0,09*** -0,01 -0,07*** -0,04*** Samenvattende gegevens ICC 0,11 0,14 0,06 0,05 % verklaarde variantie student niveau 10,40% 5,87% 4,45% 4,68% 2,57% % verklaarde variantie school niveau 59,91% 60,57% 53,64% 49,12% 0% Wat jongeren zoeken in hun vrije tijd heeft dus wel degelijk een invloed op aan welke verenigingen ze deelnemen. We zien dat jongeren die in hun vrije tijd vooral hun leef- wereld willen verruimen, minder vaak deelnemen aan sportverenigingen. Ze nemen wel vaker deel aan doelgroepgerichte verenigingen, cultuurverenigingen en sociale ver- enigingen. Jongeren die in hun vrije tijd vooral sociaal bezig willen zijn, scoren hoger op deelname aan jeugdverenigingen. Jongeren die in de vrije tijd vooral uitdagingen willen aangaan, nemen vaker deel aan sport- en cultuurverenigingen Jongeren die in hun vrije tijd vooral tot rust willen komen, participeren minder aan sport- en jeugdverenigingen. Verklarende factoren van diverse clusters van georganiseerde vrijetijdsbesteding bij adolescenten uit het secundair onderwijs in Vlaanderen (niet-gestandaardiseerde coëfficiënten) Bron: JOP-Schoolmonitor 2 (2018)

Link tussen betekenisgeving en deelname in de vrije tijd Ongeorganiseerde vrijetijdsactiviteiten   Sport activiteiten Activiteiten met familie Activiteiten met vrienden Culturele activiteiten Onafhankelijke variabelen Constant 30,44*** 29,94*** 3,97 17,04*** Mijn leefwereld verruimen 0,02 0,06*** -0,11*** 0,18*** Sociaal zijn 0,09*** 0,07*** 0,43*** -0,03* Uitdagingen aangaan 0,25*** 0,01 0,03 Tot rust komen -0,07*** Samenvattende gegevens ICC 0,05 0,04 0,08 % verklaarde variantie student niveau 13,99% 8,62% 10,05% 7,95% % verklaarde variantie school niveau 48,69% 36,15% 34,28% 26,55% Ook in ongeorganiseerd verband is er een samenhang. We zien dat jongeren die in hun vrije tijd vooral hun leefwereld willen verruimen, hoger scoren op activiteiten met familie en culturele activiteiten. Deze jongeren scoren lager op activiteiten met vrienden. Jongeren die in de vrije tijd vooral sociaal bezig willen zijn, scoren hoger op sportactiviteiten en op activiteiten met familie en vrienden. Ze scoren lager op culturele activiteiten. Jongeren die in hun vrije tijd vooral uitdagingen willen aangaan, scoren hoger op sportactiviteiten en culturele activiteiten. Jongeren die in hun vrije tijd vooral tot rust willen komen, scoren lager op sportactiviteiten en activiteiten met vrienden. Verklarende factoren van diverse clusters van ongeorganiseerde vrijetijdsbesteding bij adolescenten uit het secundair onderwijs in Vlaanderen (niet-gestandaardiseerde coëfficiënten) Bron: JOP-Schoolmonitor 2 (2018)

Diversiteit aan vrijetijdsactiviteiten Tot slot Diversiteit aan vrijetijdsactiviteiten Diversiteit aan (leer)mogelijkheden We vertrokken in deze bijdrage vanuit de vaststelling dat beleidsmakers en onderzoekers vandaag heel wat belang hechten aan de georganiseerde vrijetijdsdeelname van (vooral kwetsbare) jongeren omdat het hen zou toerusten met vaardigheden, waarden en normen die belangrijk zijn voor hun integratie in de arbeidsmarkt en in de samenleving. We kunnen echter concluderen dat kinderen en jongeren met heel wat zaken bezig zijn. Wat belangrijk is voor het beleid en de praktijk is dat een diversiteit aan activiteiten, zowel georganiseerd als ongeorganiseerd, ook een diversiteit aan leermogelijkheden bieden. Zo weten we bijvoorbeeld uit de voorgaande slide dat sociale vaardigheden niet enkel verworven worden in jeugdbewegingen, maar dat ook ongeorganiseerde activiteiten met vrienden daartoe belangrijk kunnen zijn. Het is ook belangrijk te onthouden dat jongeren in hun vrije tijd niet alleen vaardigheden en houdingen willen verwerven – ‘iets bijleren’ was trouwens de stelling waarover jongeren het meest verdeeld waren – maar ook hun vrienden willen ontmoeten en hun gedachten willen verzetten. Het is dus belangrijk dat ook informele vrijetijdsactiviteiten aangemoedigd en zelfs ondersteund worden van beleid uit. Gezien de grote rol die ook ongeorganiseerde activiteiten in de vrije tijd van kinderen spelen (en het belang hiervan), zou de overheid zich de vraag moeten stellen of, en zo ja, hoe ook meer ongeorganiseerde vormen van vrijetijdsbesteding vanuit de overheid ondersteund kunnen worden.