Zorgcircuits en zorgtrajecten internering Goeiemorgen allemaal, Zoals aangekondigd ben ik Mieke Goyens, en is mijn functie netwerkcoördinator internering vanuit Volksgezondheid. Een aantal mensen uit de zaal kennen me al, maar voor diegene die me niet kennen, zal later in de presentatie wel duidelijk worden wat mijn functie inhoudt.

Inhoud 1. Cijfergegevens 2. Overzicht van het intrapenitentiaire aanbod 3. Overzicht van het zorgaanbod buiten detentie 4. Zorgtrajecten: uitdagingen en mogelijkheden Vooraleer ik van start ga met een overzicht te geven van het aanbod voor geïnterneerden zowel binnen als buiten detentie, ga ik eerst een aantal cijfergegevens presenteren. Deze geven wat meer zicht op de populatie van de geïnterneerden, waar deze zich bevinden, enzovoort,… Het is een heel uitgebreide presentatie, maar ik ga nu het belangrijkste voor jullie eruit selecteren. De presentatie wordt nadien voor jullie ter beschikking gesteld, waardoor jullie op jullie gemak nadien alle slides kunnen doornemen. Ik heb ook de inschrijvingenlijst nagekeken en zal hier en daar verwijzen naar personen in de zaal zodat jullie eventueel ook al in de pauze nader kunnen kennismaken.

1. Cijfergegevens

Aantal geïnterneerden intra- en extrapenitentiair: prevalenties Deze prevalentiecijfers van geïnterneerden komen uit verschillende metingen over de jaren heen, zowel binnen als buiten de gevangenissen. Het betreft het aantal geïnterneerden nationaal over heel België. Bij enkele prevalenties werden bepaalde categorieën niet meegeteld zoals diegenen die toen voortvluchtig waren (zich dus onttrokken hadden) of naar het buitenland vervroegd vrij gegaan waren (na beslissing van de Commissie tot Bescherming van de Maatschappij (CBM)), daarom dat de optelsom tussen intra- en extrapenitentiair bij enkele prevalenties niet het totaal aantal geïnterneerden is dat er toen wel was. Op basis van deze metingen kunnen we vaststellen dat in de periode tussen 1995 en 2016 het aantal geïnterneerden sterk toegenomen is (van 2624 naar 4231 geïnterneerden. Daarnaast zien we ook dat het aantal geïnterneerden in detentie op een hoogtepunt zat in 2011 met 1158 geïnterneerden in detentie, en dat nadien deze cijfers weer afnemen. Ook zien we een daling in 2017 van het totaal aantal geïnterneerden, onder meer door een stijging in het aantal definitieve invrijheidsstellingen onder impuls van de nieuwe wet op de internering. Prevalenties In detentie Extern Totaal VANDENBROUCKE, 1997 COSYNS et al., 2007 MOENS et al., 2012 MACQUET, 2014 FOD JUSTITIE, 2016 FOD JUSTITIE, 2017 31.10.1995 15.09.2004 1.02.2011 31.12.2013 04.2016 01.12.2017 952 (36%) 848 (26%) 1,158 (28%) 1,087 (28%)  825 (19%) 621 (18 %) 1,553 (59%) 2,458 (74%) 2,746 (67%) 2,733 (72%)  3,406 (81%) 2,800 (82 %) 2,624* 3,306 4,093* 3,820 4,231 3,421*

Momentopname 1 december 2018: aantal intra- en extrapenitentiair per statuut Dit staafdiagram geeft de verhoudingen weer en toont aan dat het aantal geïnterneerden verblijvend binnen de gevangenismuren vrij laag ligt en zeker ten opzichte van de vorige jaren. Dit heeft alles te maken met de investeringen van de afgelopen jaren in extrapenitentiaire zorg, maar daarover straks meer. (Bron: Digitale databank KBM’s 2018)

Cijfergegevens: intrapenitentiair Gemiddelde bevolking geïnterneerden in detentie (2013) Aantal opgesloten geïnterneerden in Vlaanderen 704 Aantal opgesloten geïnterneerden in Wallonië 332 Aantal opgesloten geïnterneerden in Brussel 103 TOTAAL in België 1139 Als we dit aantal van 1139 geïnterneerden in detentie vergelijken met de cijfers van 1/12/2018 dan zien we dat op vijf jaar tijd de populatie geïnterneerden in detentie meer dan gehalveerd is. (Bron: Activiteitenverslag DG EPI 2013)

Cijfergegevens: intrapenitentiair Aantal geïnterneerden in detentie op 1/12/2018 Aantal opgesloten geïnterneerden in Vlaanderen 190 Aantal opgesloten geïnterneerden in Wallonië 262 Aantal opgesloten geïnterneerden in Brussel 60 TOTAAL in België 512 De grootste daling situeert zich in absolute aantallen en procentueel in Vlaanderen en in Brussel. (Bron: SIDIS)

Intrapenitentiair: verhouding 11 vrouwen Vlaanderen: 10 Wallonië: 1 Brussel: 0 501 mannen Vlaanderen: 180 Wallonië: 261 Brussel: 60 Het aantal geïnterneerde vrouwen in detentie is gering. Tot 2016 (waarna specifiek aanbod is gekomen voor vrouwen met een high-risk profiel, wat tot dan nog ontbrak) betrof dit meestal zo’n 50-tal vrouwen. (Bron: SIDIS – 1/12/2018)

Intrapenitentiair: per type inrichting 512 geïnterneerde personen in penitentiair midden Annexen: 153 ABM/IBM: 359 De meeste geïnterneerden verblijven in een afdeling of inrichting voor de bescherming van de maatschappij die geconcipieerd zijn als verblijfsafdelingen. In de psychiatrische annexen van de gevangenissen, bedoeld voor een tijdelijk verblijf bij de start van een traject of in geval van wederopname in het kader van de uitvoering van de internering, verblijven er heel wat minder geïnterneerden. Dit heeft tot gevolg dat buiten aanmeldingen vanuit de annexen Leuven-Hulp en Sint-Gillis, een meerderheid van aanvragen mogelijk uit ABM’s komen zijnde Brugge, Merksplas, Turnhout en sindskort Antwerpen. Vanuit welke gevangenis men aangemeld wordt, zegt dus niets over de afkomstregio of gewenst resocialisatieregio van de persoon. (Bron: SIDIS – 1/12/2018)

Aantal interneringsuitspraken per jaar nationaal Het aantal interneringsuitspraken is recent sterk gedaald. In de interneringswet, die sedert 1 oktober 2016 in uitvoer is, werd een drempel ingevoerd om geïnterneerd te kunnen worden, m.n. niet voor zogenaamde “lichte” feiten. Vraag is of deze tendens zich de komende jaren zal verderzetten. (Bron: Dienst Strafrechtelijk Beleid)

Cijfergegevens KBM’s nationaal: momentopname begin december 2018 Totaal aantal geïnterneerden: 3563 Het merendeel van de geïnterneerden verblijft buiten de gevangenismuren onder het statuut van een invrijheidstelling op proef. Het aantal extrapenitentiair geplaatsten is de laatsten jaren sterk toegenomen door de komst van de FPC’s in Gent en in Antwerpen. Het aantal geïnterneerden zonder verblijfsrecht dat naar hun land van herkomst overgebracht werd of terecht kon in een land waar ze wél verblijfsrecht hebben, is zeer beperkt. Net zoals het aantal geïnterneerden onder de modaliteit elektronisch toezicht, dat sedert de nieuwe interneringswet nu ook voor geïnterneerden mogelijk is. (Bron: Digitale databank KBM’s + SIDIS 2018)

Cijfergegevens KBM’s Nl.: momentopname begin december 2018 Totaal aantal geïnterneerden: 1880 Dit taartdiagram geeft de categorieën weer onder de Nederlandstalige KBM’s en geeft een vrij gelijkaardige verhouding weer in vergelijking met de nationale gegevens. Voorheen verschilde dit daarentegen wel sterk in die zin dat de geïnterneerden in Vlaanderen vooral onder het statuut van een invrijheidstelling op proef buiten detentie vertoefden, terwijl er in Wallonië en Brussel heel veel geïnterneerden onder het statuut van plaatsingen buiten de gevangenismuren verbleven. De geïnterneerden in detentie verblijven in de Vlaamse en Brusselse gevangenissen. (De 0% zijn het aantal ET’ers.) De geplaatsten betreffen hier alle geïnterneerden onder de Nederlandstalige KBM’s waarvan enkelen ook in het Franstalige landsgedeelte zijn geplaatst. (Bron: Digitale databank KBM’s + SIDIS 2018)

Verfijning van de onderdelen KBM’s Nl. (Gent, Antwerpen en Brussel Nl Verblijfsplaatsen: totaal 1880 Op deze slide zien we dat de meerderheid van de geïnterneerden ressorterend onder de Nederlandstalige KBM’s in een residentiële context verblijft (FPC, psychiatrisch ziekenhuis, VAPH-voorziening,…). Ongeveer 1/5e wordt ambulant opgevolgd. Wat betreft BD waren er begin december 2018 4, m.n. 2 vanuit detentie en 2 vanuit FPC Gent (vandaar 193 in de gevangenis t.o.v. 195 in de eerdere slide en in totaal 511 extrapenitentiaire plaatsingen (432 + 79) t.o.v. 513 in de eerdere slide). (Bron: Digitale databank KBM’s + SIDIS 2018)

Profielen: enkele vaststellingen anno 2013 Cartografie geïnterneerden in detentie dd. 24/12/2013 Onder Nederlandstalige CBM’s: 712 geïnterneerden in detentie (663 mannen, 49 vrouwen) Binnen deze populatie van 712: Meerdere delictsoorten per persoon: 1,77/persoon (delicten gegroepeerd in 8 hoofdcategorieën) Meerdere diagnoses per persoon: 1,95/persoon In december 2013 hebben we met de netwerkcoördinatoren alle geïnterneerden in kaart gebracht die op dat moment in detentie verbleven. Dit was nog voor de nieuwe wetgeving en voor een significante uitbreiding van zorg voor geïnterneerden.

Diagnoses Slechts 26,6% kreeg één diagnose Meest voorkomende diagnoses 56% persoonlijkheidsstoornissen 39,6% middelenproblematiek 31,4% psychotische stoornissen 24,9% mentale beperking 19,5% seksuele problematiek /

CBM-beslissingen Detentieperiode Aantal eerdere VOP’s Duur internering 20,8% behoud gevangenis of “high risk” 79,2% wordt vrijstelbaar geacht mits aangepast reclasseringsplan Detentieperiode Gemiddeld 4,84 jaar (onafgebroken) 14,5% 10 jaar of langer onafgebroken in detentie Aantal eerdere VOP’s 60,1% genoot eerder één of meerdere VOP’s Duur internering Gemiddeld 10,1 jaar /

…en dus: Deze groep is een DIVERSE groep (meerdere VOP’s, delicten, diagnoses,…) Uitdagingen naar zorg op maat, rekening houdend met veiligheidsrisico Nood aan gedifferentieerd zorgaanbod Trajecten van vallen en opstaan Uitdagingen naar zorgcontinuïteit Als we kijken naar de conclusie, kunnen we wel stellen dat de populatie geïnterneerden een heel diverse groep is. Dit zowel naar gepleegde feiten, van heel lichte feiten tot ernstige feiten, en vaak ook het plegen van verschillende feiten (vb. diefstal en drugsdelict). Alsook naar diagnostiek, waarbij verschillende problematieken aanleiding kunnen geven tot een internering, en er vaak ook sprake is van co-morbiditeit. De cijfers geven ook weer dat een heel aantal geïnterneerden wisselende trajecten kennen met ups en downs en dat het processen zijn van vallen en opstaan. Dit geeft zeker uitdagingen mee voor de zorgsector om voor de verschillende profielen zorg op maat te kunnen aanbieden, we hebben dus nood aan een heel divers aanbod, rekening houdend met het feit dat het trajecten kunnen zijn met vallen en opstaan en dat we moeten proberen moeilijkheden in de zorg op te vangen zodat er zorgcontinuïteit kan geboden worden en heropnames in de gevangenis vermeden worden.

2. Intrapenitentiair aanbod: afdelingen - actoren

Intrapenitentiair: afdelingen Specifieke afdelingen: Psychiatrische afdelingen – afdelingen/inrichting bescherming maatschappij Drugvrije afdelingen Binnen detentie zijn er specifieke afdelingen voorzien zoals de psychiatrische annexen, waar zowel geïnterneerden als andere gedetineerden met psychische problemen terecht kunnen. Alsook afdelingen bescherming maatschappij die verblijfsafdelingen zijn voor geïnterneerden. Daarnaast zijn er ook drugvrije afdelingen vb. in de gevangenis van Hasselt.

Intrapenitentiair: actoren Actoren van de FOD Justitie – DG EPI: Psychosociale Dienst (PSD): accent op adviesverlening aan beslissingsinstanties externe rechtspositie, ook begeleiding Zorgequipe: accent op zorgverstrekking → scheiding zorg en adviesverlening (sinds 2007) De actoren waar jullie het meest mee te maken kunnen hebben zijn de PSD en de zorgequipe. De PSD heeft een duidelijk opdracht naar adviesverlening, voor de geïnterneerden aan de KBM’s. Maar zij ontvangen en begeleiden gedetineerden ook wel. Daarnaast is er een zorgequipe die multidisciplinair is samengesteld (psychiater, psychologen, maatsch werkers, ergotherapeuten,…) en tracht zorg aan te bieden binnen een gevangeniscontext. Om hiervoor een therapeutische relatie te kunnen opbouwen, geldt er een beroepsgeheim tussen de PSD en de zorgequipe. Bij verwijzingen uit detentie kan het dus interessant zijn om naast de verslaggeving van de PSD bijkomende informatie in te winnen bij de zorgequipe. Vanuit Leuven-Hulp en Sint-Gillis zijn een aantal mensen aanwezig in de zaal

Intrapenitentiair: actoren Niet-justitiële actoren Strategisch Plan hulp en dienstverlening aan gedetineerden, inbreng inzake: Geestelijke gezondheidszorg Drughulpverlening Vorming – arbeid – cultuur – sport Projecten vanuit VAPH – Abagg, Otwee en Ontgrendeld + RTH-middelen die ingezet worden in detentie Daarnaast zijn er een aantal niet-justitiele actoren die zorg en/of begeleiding trachten binnen te brengen in een gevangeniscontext. Enerzijds zijn er een aantal diensten vanuit het strategisch plan met een aanbod naar geestelijke gezondheidszorg, drughulpverlening, vorming, arbeid, cultuur, sport. Daarnaast zijn er die specifieke projecten vanuit het VAPH die VAPH-specifieke kennis en aanpak binnenbrengen voor gedetineerden met een vermoeden van een handicap. Ook zijn er een aantal diensten die RTH-middelen inzetten in detentie.

3. Overzicht zorgaanbod buiten detentie

Regulier residentieel zorgaanbod Psychiatrische ziekenhuizen Psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen (PAAZ) Therapeutische gemeenschappen Psychiatrische verzorgingstehuizen Woonzorgcentra (Rust- en Verzorgingstehuizen) VAPH-sector (tehuizen werkenden en niet- werkenden, begeleide woonvormen, homes) Omkaderde woonvormen (Beschut wonen, begeleid wonen) ... Het is belangrijk om te benadrukken dat geïnterneerden ook terecht kunnen in het reguliere aanbod, ondanks de enorme investeringen in specifiek aanbod voor geïnterneerden. Dit specifieke aanbod is echter voorbehouden voor diegene die dit echt nodig hebben op vlak van hun zorg- en of beveiligingsnood. De doelstelling is om geïnterneerden zo maximaal mogelijk en waar haalbaar toe te leiden naar reguliere zorg zodat er ook een stopzetting kan komen van de interneringsmaatregel.

Regulier ambulant zorgaanbod CGG’s CAW’s Mobiele teams Eerstelijnsmedewerkers (thuisverpleging, huisartsen,…) Privé-therapeuten …

Specifiek aanbod internering Achtergrond: Arresten vanuit EHRM, kritieken CPT Wet op de internering (cf. art. 2) Meerjarenplannen Internering Masterplan Internering De uitbreiding van een specifiek aanbod voor geïnterneerden heeft een impuls gekregen door een aantal aspecten. Enerzijds is België sinds 1998 23 keer veroordeeld door het EHRM. Op 6 september 2016 heeft het EHRM in een pilootarrest gesteld dat het Belgische interneringssysteem “structureel disfunctioneel” is inzake opvang van geïnterneerden en het land is verantwoordelijk voor de aanhoudende schendingen van de mensenrechten. België heeft daarop 2 jaar de tijd gekregen om de bejegening van geïnterneerden, zowel in specifieke casussen als in het algemeen, te verbeteren en aldus nieuwe veroordelingen te vermijden. Er zijn ook kritieken gekomen vanuit het Europees Comité inzake de preventie van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, over de situatie van de geïnterneerden in detentie. Daarnaast zien we ook dat de wet op de internering nu expliciet stelt dat geïnterneerden recht op zorg hebben. Om iedereen zorg te kunnen bieden diende het aanbod sterk uitgebreid te worden. De Federale overheid heeft hierop een aantal plannen in samenwerking tussen Volksgezondheid en Justitie gerealiseerd waaraan financiële middelen waren verbonden om het zorgaanbod substantieel uit te breiden, met name de meerjarenplannen en het masterplan internering.

Meerjarenplannen en masterplan internering Gefaseerde uitbouw zorgaanbod voor geïnterneerden Finaliteit (samen met duidelijk wetgevend kader met kwaliteitsvereisten): Zorg op maat: cf. aansluiten van zorgaanbod op zorgvraag/-nood, van aanbodgestuurde naar vraaggestuurde zorg Verblijf van geïnterneerde personen in detentie drastisch inperken Gedifferentieerd extrapenitentiair zorgaanbod, zowel naar zorgnood als veiligheidsvereiste Intersectorale samenwerking: zorgcircuits, trajecten, zorgcontinuïteit cf. 107-netwerken Visie: vermaatschappelijking van zorg cf. wet: maximaal haalbare vorm van maatschappelijke integratie Deze plannen voorzien dus in een uitbouw van zorgaanbod in verschillende fases verspreid over enkele jaren. Doelstelling is om meer zorg op maat te kunnen bieden, het verblijf van de geïnterneerden in detentie sterk te doen dalen, een voldoende divers aanbod te voorzien zowel op vlak van zorgbehoeftes, maar ook op verschillende beveiligingsniveau’s. Om zorgcontinuiteit te kunnen waarborgen is intersectorale samenwerking noodzakelijk en dienen er zorgcircuits en trajecten uitgebouwd te worden. Dit is naar analogie met de vermaatschappelijking van zorg binnen de 107-GGZ netwerken. Alsook wordt er naar gestreefd om de geïnterneerden zo maximaal mogelijk te integreren in de maatschappij.

Overzicht specifiek aanbod internering/forensisch 1998: Daderteams CGG’s en CAW’s 1999: Residentiële units voor seksuele delinquenten 2001: Medium security zorgcircuits 2005: VAPH units voor geïnterneerde personen 2013 – 2014: Netwerkcoördinatoren, schakelteams internering en verbeterprojecten internering 2014: Forensisch psychiatrisch centrum Gent (FPC) 2016: Langdurige forensische psychiatrische zorg (LFP) Bierbeek High-risk/security afdeling Levanta Zelzate Upgrades plaatsen ZH, BW, PVT Crisis- en time-out bedden 2017: Forensisch psychiatrisch centrum Antwerpen (FPC) Dit is een chronologisch overzicht van het specifieke forensische aanbod dat werd gerealiseerd. Ik ga nu op elk van hen verder ingaan, waarbij ik het belangrijkste voor jullie eruit selecteer.

CGG’s / CAW’s: daderteams Het samenwerkingsakkoord van 1998 tussen de Federale Staat en de Vlaamse Gemeenschap (CAW-CGG) begeleiding en behandeling van daders van seksueel misbruik met inbegrip van geïnterneerde personen enkel voorzien voor een ambulante begeleiding of behandeling 10 CGG’s In het verlengde ook daderteams voor niet-seksueel delinquente cliënten met een juridisch statuut. Intrapenitentiaire werking Er werden een aantal CGG’s en CAW’s erkend om een behandeling aan te bieden aan daders van seksueel misbruik. Ook werden er forensische teams opgericht voor niet-seksuele daders. Wanneer nodig kan een begeleiding binnen het VAPH aangevuld worden met een begeleiding door een CGG/CAW vb. om specifiek te werken rond het seksuele daderschap. De KBM kan dit bv. ook opleggen. Er zijn ook VAPH-voorzieningen (vb. Huize De Veuster) die gesteld hebben deze begeleiding zelf op te nemen waarmee justitie akkoord is gegaan. In Vlaams-Brabant Brussel kan men hiervoor terecht bij het CGG VBO of I.T.E.R.

Residentiële units voor seksuele delinquenten Gestart in 1999 Gespecialiseerde (forensische) zorg voor seksueel delinquenten; zowel voor geïnterneerde als veroordeelde personen PC St-Amandus Beernem - FIDES APZ St-Lucia St-Niklaas - KFP PC Asster St-Truiden - LIBRA Residentiële capaciteit 20 27 (waarvan 7 PVT) 16 Minimum aantal geïnterneerden 7 10 6 In Vlaanderen zijn er drie residentiele units voorzien specifiek voor seksueel delinquenten. Zij hebben ook samenwerkingen op vlak van dagaanbod en beschut wonen. In Sint-Lucia heeft men de plaatsen opgedeeld in 2 afdelingen, waarvan 1 specifiek voor zwakbegaafden of licht verstandelijk beperkten.

Residentiële units seksuele delinquenten

Medium Security Zorgcircuits Gestart in 2001 Gespecialiseerde (forensische) zorg voor geïnterneerde personen in een gematigd beveiligde context MS Zelzate MS Bierbeek MS Rekem Intensieve behandelbedden 40 Crisisbedden 5 PVT 60 60 (+24 PVT MIN) Verstandelijke beperking 20 4 + 16 plaatsingen Beschut Wonen 20 (+ 20 BW MIN) Outreachmodule X T-O bedden 4 De medium-security zorgcircuits zijn gestart in 2001 met enkele ziekenhuisbedden, maar zijn sindsdien uitgegroeid tot hele circuits met ook PVT plaatsen, beschut wonen, outreach. Recent is er bij elke medium-security een afdeling opgericht voor geïnterneerden met een verstandelijke beperking met nood aan een medium beveiliging. In UPC Sint-Kamillus Bierbeek is dit de afdeling GoLF.

Residentiële units seksuele delinquenten Medium Security Zorgcircuits

VAPH units Units voor geïnterneerde personen met een verstandelijke beperking (of autismespectrumstoornis) Ortho-agogische werking, maar gelokaliseerd op de campus van een psychiatrisch ziekenhuis Itinera Limes Amanis OC St-Idesbald St-Ferdinand Zwart Goor ZH-campus PC St-Amandus Beernem PC Asster St-Truiden PC Bethanië Zoersel Capaciteit 20 10 In Vlaanderen zijn er ook drie forensische VAPH-units voor geïnterneerden met een verstandelijke beperking. Deze units waren vroeger erkend als tehuizen niet-werkenden, maar kennen een hogere beveiliging.

Residentiële units seksuele delinquenten Medium Security Zorgcircuits VAPH Units

Coördinatoren Internering Brugfunctie tussen justitie en zorgsector Aangesteld anno 2011 (Justitie) – 2013 (Volksgezondheid) Nauwe samenwerking tussen coördinatoren Justitie – Volksgezondheid Vooraleer het aanbod nog verder uit te breiden werden coördinatoren internering aangesteld zowel vanuit Justitie als vanuit Volksgezondheid, die nauw samenwerking. Dit is dus mijn functie, en ik ben aangesteld vanuit Volksgezondheid.

Coördinatoren internering Samenbrengen van departementen / partners Faciliteren samenwerking & afstemming Informeren / sensibiliseren Verzamelen / analyseren van gegevens Wisselwerking casusniveau & beleidsniveau Formuleren van beleidsaanbevelingen … Onze opdrachten zijn: …

Schakelteams internering: voorloper mobiele equipes Per Hof van Beroep een mobiele equipe met medische supervisie coaching door netwerkcoördinator van volksgezondheid Opdrachten: Een “schakel” vormen om op casusniveau een vlottere doorstroom te bewerkstelligen Ondersteuning in de uitbouw van zorgtrajecten Werken in netwerken (Onnodige) terugval in traject of terugkeer naar gevangenis voorkomen Ondersteuning van zorgactoren Na de aanstellingen van de NWC werden ook schakelteams internering opgericht. Hun opdrachten bestonden er vooral in om zorgtrajecten te helpen uitbouwen om doorstroom uit gevangenis of andere settings te realiseren en terugkeer naar de gevangenis te vermijden. Alsook konden ze op andere vlakken ondersteuning bieden zoals het informeren over internering, advies geven over de sociale kaart,… Binnenkort zullen de medewerkers en de functie van het schakelteam overgaan naar een mobiele equipe internering, waarover zo dadelijk meer.

www.schakelteam.be Links Forensische sociale kaart Overzicht projecten internering + contactgegevens Nieuwsbrieven internering Interneringswet Psy 107 … In kader van de schakelteams werd er ook een website opgericht met bijkomende informatie. Zo vinden jullie onder het tabblad links allerlei info zoals ook overzichten van alle projecten internering met bijhorende contactgegevens.

Verbeterprojecten Voorstellen van de zorgactoren binnen elk Hof van Beroep Dichten van hiaten in het zorgaanbod: Vergroten toegankelijkheid residentieel aanbod Verstevigen ambulant aanbod Installeren mobiele equipes (behandelfunctie) Intrapenitentiair therapeutisch aanbod Zinvolle dagbesteding Consultfunctie/expertisefunctie Vervolgens zijn de verbeterprojecten van start gegaan, waarbij voorzieningen zelf voorstellen mochten formuleren om de zorg voor geinternneerden te verbeteren. De overheid heeft daarop een aantal projecten weerhouden, andere weer niet. Maar hierdoor is er wel een grote diversiteit aan soorten van projecten.

Hof van Beroep Brussel Nl Residentieel UPC St-Kamillus Bierbeek Doelgroep algemene psychiatrie: hogere inclusie binnen bestaande afdelingen, nadruk op dagziekenhuis Doelgroep verstandelijke beperking met psychiatrische problematiek (residentieel + outreach) PZ St-Alexius Grimbergen Hogere inclusie binnen bestaande afdelingen BW De Raster – PVT Kraaienberg Hogere inclusie binnen aangepaste woonvormen Ambulant Fenix+ Geïntegreerd ambulant behandelaanbod dubbeldiagnose middelen Psychotherapie Brug Intrapenitentiaire werking + Project netwerkactivatie I.T.E.R. Ambulante behandeling van seksueel grensoverschrijdend gedrag, met extra aandacht voor verstandelijke beperking CGG Ahasverus - CGG Passant Ambulante begeleidingen Hermes Plus Coördinatie van zorgoverleg (BXL) Rhea team Perron 70 Ondersteuning bij dagbesteding Psychosociaal revalidatiecentrum Mobiel Mobiel team GGZ Leuven Grotere focus op geïnterneerde personen Mobiel team SPPiT + Crisisteam Pharos Voor Vlaams-Brabant en Brussel zijn de meeste projecten gericht op inclusie binnen reguliere zorg. Voor jullie zijn vooral interessant: Het project vanuit UPC Sint-Kamillus, via de afdeling OPM die daar meer geïnterneerden includeren in hun reguliere werking, alsook een outreachwerking voor geïnterneerden voorzien (waarvoor een opname niet noodzakelijk is). Binnen ITER is er een project lopende voor de ambulante behandeling van¨seksueel grensoverschrijdend gedrag met extra aandacht voor geïnterneerden met een verstandelijke beperking.

Meer personeel ter ondersteuning van meer geïnterneerde personen Hof van Beroep Gent Ambulant Villa Voortman Gent Meer personeel ter ondersteuning van meer geïnterneerde personen Mobiel PC SJB Zelzate F2B-team niet-SD O- en W-Vlaanderen PC St-Amandus Beernem F2B-team seksueel delinquenten West-Vlaanderen APZ St-Lucia St-Niklaas Oost-Vlaanderen Binnen Gent is er vooral ingezet op forensische mobiele teams, alsook de werking van Villa Voortman werd versterkt.

Hof van Beroep Antwerpen Intrapenitentiair OPZC Rekem Inreach CGG Kempen Brugteam Ambulant UFC Wilrijk Consultfunctie voor geïnterneerde personen met een secundaire seksuele problematiek VGGZ Hasselt/CAW Limburg Integrale woonbegeleiding OPZC Rekem/VGGZ Hasselt/BW ‘t Veer Optimalisering ambulante nazorg CAD Limburg Ambulante behandeling van geïnterneerde personen met een verslavingsproblematiek Mobiel OC St-Ferdinand/PZ Asster/VGGZ Hasselt Ondersteuning aan reguliere VAPH-diensten BW MIN/107-netwerk SaRa Zorgtafels, expertisedeling PZ Asster/UFC/KeFor Risk-assessment team Binnen het hof van beroep Antwerpen is er een diversiteit aan projecten waarbij zowel ingezet wordt op inreach in de gevangenis, begeleiding en consultfuncties. Zo is er bv. een samenwerking tussen OC St. Ferdinand, PZ Asster en VGGZ Hasselt die ondersteuning bieden aan reguliere VAPH-diensten uit de regio in de begeleiding van geïnterneerden december 2018

FPC Gent en Antwerpen Forensisch psychiatrische centra die zorg bieden gelijk(w)aardig aan deze die in een psychiatrisch ziekenhuis geboden wordt en dit in een hoog beveiligde omgeving Samenwerking FOD Justitie – FOD Volksgezondheid/RIZIV Mogelijke schakels in een breed uitgebouwd zorgcircuit, finaliteit is doorstroom naar het externe zorgcircuit In 2014 is het forensisch psychiatrisch centrum van Gent van start gegaan in 2017 dat van Antwerpen. Dit zijn psychiatrische centra met een hoge beveiliging. Zij hebben ook veel cliënten met een verstandelijke beperking waardoor van hieruit ook aanvragen richting het VAPH zullen komen. De FPC’s zijn immers behandelcentra gericht op doorstroom. De bedoeling is immers dat de cliënt dmv behandeling niet langer nood hebben aan een hoog beveiligde setting. Mogelijk – benadrukken dat dit kan - niet iedereen hoeft langs het FPC

FPC Gent en Antwerpen Plaatsing door KBM In de regel worden in een FPC geïnterneerde personen opgenomen met als doel: doorstroom naar het externe zorgcircuit maatschappelijke re-integratie

FPC Gent FPC Antwerpen 264 plaatsen 182 plaatsen Enkel mannen Start 11/2014 182 plaatsen Mannen en vrouwen Start 08/2017

FPC Gent Observatie en oriëntatie: 56 bedden - “Rivier” Doorgedreven behandeling: 92 bedden - “Stad” Resocialisatie: 100 bedden - “Haven” Reïntegratie: 16 bedden - “Park”

Residentiële units seksuele delinquenten FPC Gent en Antwerpen Medium Security Zorgcircuits VAPH Units

Langdurige forensische psychiatrische zorg Afdeling voor langdurige forensisch psychiatrische zorg – Campus UPC Sint-Kamillus Bierbeek Gesloten langverblijfafdeling voor 30 geïnterneerde mannen Plaatsing door KBM Focus op levenskwaliteit Behandeling (en re-integratie in maatschappij) is geen prioriteit meer Zogenaamde long-stay. Focus ligt op het bieden van levenskwaliteit. Voor veel personen daar is reïntegreren in de maatschappij niet meer mogelijk. Toch zien we door de verandering van context en aanpak toch nog een aantal personen kunnen aanhaken bij een behandeling vb. naar GoLF of in een lager beveiligde verblijfscontext terecht kunnen zoals het VAPH.

Residentiële units seksuele delinquenten FPC Gent en Antwerpen Medium Security Zorgcircuits LFP te Bierbeek VAPH Units

High-risk/security afdeling Levanta Afdeling in PC Sint-Jan-Baptist te Zelzate Afdeling voor geïnterneerde vrouwen met high- risk/security profiel Plaats voor 20 vrouwen Plaatsing door KBM Intensieve behandeling Met het oog op doorstroom Gelijktijdig met LFP werd er in Zelzate een afdeling opgericht voor vrouwen met een hoog-risico profiel te Zelzate. Daar is het wel gericht op behandeling en dus op doorstroom naar lager beveiligde contexten.

Residentiële units seksuele delinquenten FPC Gent en Antwerpen Medium Security Zorgcircuits LFP te Bierbeek VAPH units High-risk afdeling Levanta

Upgrade plaatsen ZH, BW, PVT Doelgroep DD verstandelijke beperking en/of middelenproblematiek

HvB Gent HvB Antwerpen HvB Brussel Nl Ziekenhuis St-Amandus Beernem: 1 Multiversum M-B: 2 Gent-Sleidinge: 1 Bethanië Zoersel: 1 St-Jan Eeklo: 1 Asster St.-Truiden: 1 OLV Vrede Menen: 1 PVT Schorshaegen Duffel: 5 Kraaienberg Grimbergen: 2 Salvenbos Heverlee: 2 IBW Waasland St-Niklaas: 2 Basis Hasselt: 1 De Hulster Leuven: 1 De Wende Eeklo: 3 ‘t Veer Maasmechelen:1 Hestia Tienen: 1 Eigen Woonst Menen: 3 Sprong Zoersel: 2 Walden Leuven: 1 Domos/Hand in hand Gent: 3 De Vliering Boechout: 1 Reymeers Lede: 2 Vlaamse Ardennen Zottegem: 2 Oostende-westkust: 1 SaMENSpel Izegem: 1 Brugge: 1 Er werden geen ziekenhuisbedden geupgrade in Vlaams-Brabant/BXL omwille van het reeds bestaande verbeterproject te OPM. Plaatsen PVT zijn momenteel ingevuld, in beschut wonen wel nog enkele plaatsen.

Masterplan Internering Vlaanderen: Uitbreiding categoraal aanbod in regulier zorgcircuit via upgrades Forensische campus (Aalst) Wallonië: 2 FPC’s (Waver en Paifve, met telkens 250 plaatsen) In afwachting: initiatieven die minstens tijdelijk het regulier zorgcircuit versterken (80 upgrades) Brussel: Uitbreiding medium/high security 30 plaatsen Nationaal: Upgrade mobiele equipes (m.o.o. doorstroming, ondersteuning van zorgpartners en re-integratie) Oprichting Cel Internering FOD Volksgezondheid Na de meerjarenplannen internering bleek het aanbod nog onvoldoende en heeft de overheid een masterplan internering goedgekeurd. Binnen Vlaanderen werd een residentiele uitbreiding voor geïnterneerden voorzien via upgrades van bestaande ziekenhuisbedden, en wordt er nog beoogd een forensische campus te Aalst te bouwen, waarschijnlijk eerder gericht op long-stay profielen met een hoog risico. Daarnaast word ook voorzien in de mobiele equipes internering.

Masterplan Internering : Vlaanderen  Residentiële upgrades vooropgesteld 60 plaatsen dubbeldiagnose verslaving 60 plaatsen seksueel delinquenten (obv delict) 60 plaatsen voor verstandelijk beperkten (MS) 20 plaatsen NAH/Korsakov 10 (12) plaatsen time out Forensische campus (Aalst) 120 plaatsen long stay?

Upgrades Hof van Beroep Brussel Nl. (2017-2019) DOELGROEP AANTAL PLAATSEN ZIEKENHUIS Dubbeldiagnose verslaving   6 3 Broeders Alexianen Tienen UPC Sint-Kamillus Bierbeek Verstandelijke beperking (medium security) 20 NAH/Korsakov 5

Upgrades Hof van Beroep Gent (2017-2019) DOELGROEP AANTAL PLAATSEN ZIEKENHUIS Dubbeldiagnose verslaving   10 PC Gent-Sleidinge 19 PC St-Jan Eeklo Verstandelijke beperking (medium security) 20 PC Sint-Jan-Baptist Zelzate NAH/ Korsakov 5 PC OLV Vrede Menen PC St-Amandus Beernem Seksueel delinquenten Minimum 10 + 5 plaatsen dag-behandeling PC St-Lucia Sint-Niklaas Minimum 7 25  PC St-Jan Baptist Zelzate (+ verstandelijke beperking)

Upgrades Hof van Beroep Antwerpen (2017-2018) DOELGROEP AANTAL PLAATSEN ZIEKENHUIS Dubbeldiagnose verslaving 5 Multiversum Boechout –Mortsel PC Bethanië Zoersel 10 PZ Duffel Verstandelijke beperking (medium security) 20 OPZC Rekem   4 Samenwerkingsverband Multiversum – PC Bethanië- Asster NAH/ Korsakov / Seksueel delinquenten Minimum 6 Asster Sint-Truiden

Pro memorie Plaatsing IOP Gevangenis (Annex)/ABM/IBM FPC Gent (264) Alle mogelijkheden: Van hoog omkaderde zorg tot zelfstandig wonen en leven FPC Antwerpen (182) LFP Bierbeek (30) Levanta Zelzate (20) GoLF (MS) Bierbeek (16) Plaatsingsovereenkomst (minimum 1) Geen justitieassistent Justitieassistent /

Pro Memorie: voorbehouden capaciteit voor plaatsingen in zorginrichtingen Vlaanderen Wallonië Instelling Aantal plaatsen Geslacht Startdatum FPC Gent 264 Man Nov 2014 LFP Bierbeek 30 April 2016 GoLF Bierbeek 16 (van de 20) Medio 2018 Levanta Zelzate 20 Vrouw Juni 2016 FPC Antwerpen 182 Man/10% vrouw Aug 2017 TOTAAL plaatsen 512 / Instelling Aantal plaatsen Geslacht Les Marronniers Doornik 370 Man Le Chêne-aux-Haies Bergen 32 Vrouw TOTAAL plaatsen 402 december 2018

Crisis en time-out Tijdelijke opnames Met oog op terugkeer naar netwerk van oorsprong Eventueel heroriëntatie Doelstelling = personen in zorg te houden en detentie vermijden Naast uitbreiding van behandelcapaciteit werd ook voorzien in terugvalmogelijkheden via crisis en time-out bedden.

Crisismogelijkheden Mogelijkheid tot hospitalisatie in geval van crisis of herval in pathologie Tijdelijke opschaling medisch-psychiatrische zorg Twee soorten: Crisisbedden in medium-security circuits: enkel voor gekende cliënten Crisismodule per HvB in reguliere psychiatrisch ziekenhuisafdelingen

Crisismogelijkheden HvB Gent HvB Antwerpen HvB Brussel Nl PC SJB Zelzate (MS) OPZC Rekem (MS) UPC St-Kamillus Bierbeek (MS) PC Gent-Sleidinge PC Bethanië Zoersel UPC St-Kamillus Bierbeek PC Karus campus Melle PZ Duffel UPC KULeuven Kortenberg PC Menen PAAZ St-Fransiscus Heusden-Zolder PC St-Amandus Beernem OPZC Rekem

Time-out module Problematisch verloop in de huidige verblijfs- of behandelcontext Tijdelijke onderbreking van de lopende behandeling/ begeleiding Doelstelling is niet het bieden van intensieve medisch-psychiatrische zorg Geen alternatief voor de voorlopige aanhouding (in geval van een ernstig gevaar voor de fysieke of psychische integriteit van derden) Dient aangewezen en hanteerbaar te zijn binnen de omkadering van een medium-security

Time-out module HvB Gent HvB Antwerpen HvB Brussel Nl PC SJB Zelzate (MS) OPZC Rekem (MS) UPC St-Kamillus Bierbeek (MS)

Quid crisis, T-O,…??? 15 crisisbedden medium-security zorgcircuit Cliënten die in het circuit verblijven ofwel uitgestroomd zijn. PC SJB Zelzate, OPZC Rekem, UPC SK Bierbeek 10 crisisbedden regulier circuit Mogelijkheid tot hospitalisatie in geval van crisis of herval in pathologie. PC Menen, Beernem, Melle, Sleidinge, Zoersel, Duffel, Rekem, Kortenberg, Bierbeek, PAAZ Heusden-Zolder 12 time-out bedden Mogelijkheid om voor een korte periode uit de verblijfs– of behandelcontext te worden gehaald omwille van een problematisch verloop. Voorlopige aanhouding Enkel bij ernstig gevaar voor de fysieke of psychische integriteit van derden (beslissing Openbaar Ministerie KBM) OM (bij de KBM)

(Nabije) toekomst masterplan Unit voor seksueel delinquenten met een verstandelijke beperking PC SJB Zelzate: 25 bedden (mei 2019) Een laatste golf upgrades? 3 extra upgrades DD in PC SJ Eeklo (juni 2019) … Mobiele equipe internering Per HvB Samenbrengen bestaand mobiel aanbod (schakelteam, aantal verbeterprojecten) + uitbreiding Mobiele begeleidingen + schakelfunctie Dekking volledig werkingsgebied + volledige doelgroep

Mobiele equipe internering HvB BXL NL december 2018

4. Zorgtrajecten

Verschillen tussen forensische/categorale en reguliere zorg Focus/finaliteit recidivebeperking naast pathologiebehandeling Specifieke behandelmodellen die gehanteerd worden (vb. Good Lives Model, RNR) Verwijzing naar risk en security: Security (beveiliging) Benadering, personeel, infrastructuur Risk (recidiverisico) Binnen forensische zorg meer nadruk op het vermijden van herval in feiten.

Verschillen tussen forensische/categorale en reguliere zorg Zelfredzaamheid en draagkracht Intensiteit van de behandeling Nood aan omkadering Nood aan toezicht en ondersteuning en/of mate van recidiverisico /

…en dus Belang van een goede indicatiestelling → een correcte toeleiding naar het zorgcircuit → het uit te werken zorgtraject → evaluatie en bijsturing Zorg op maat (“vraaggestuurde zorg”) → afgestemd op klinisch beeld, de te behandelen problematieken → zonder overige levensdomeinen uit het oog te verliezen Recidiverisico – noodzakelijke omkadering → Wat is voor iemand aangewezen om een traject te bewandelen en dit zowel wat zorg en omkadering als wat veiligheidsvereiste betreft?

Match tussen vraag en aanbod Voldoende gedifferentieerd zorglandschap Gebruik van in- en exclusiecriteria Wachtlijsten Comorbiditeit Motivatie van cliënt? Vangnetten Interne rechtspositie voor patiënten en cliënten binnen gedwongen GGZ

Trajecten voorbereiden/evalueren Behandelen is een dynamisch gebeuren dus bij opstart reeds nadenken over nazorg/doorstroom opvang bij crisis Want (ook bij reguliere psychiatrische patiënten/cliënten): dikwijls chronische problematiek(en) crisismomenten en herval zijn niet uitgesloten blijvende ondersteuning en omkadering vaak noodzakelijk Verschil tussen herval in feiten en terugval in pathologie!

Casustafel HvB BXL NL Om tegemoet te komen aan een goede indicatiestelling en het voorzien van terugvalmogelijkheden zal er in Vlaams-Brabant/Brussel gestart worden met een casustafel.

Casustafel HvB BXL NL

Zorgtrajecten Intersectorale samenwerking ikv doorstroom en vangnetten Belang van betrokkenheid (informeren) en samenwerking met justitieassistent Maatschappij Cliënt Hulpverlening Justitie

Conclusie Recht op kwalitatieve zorgverstrekking: bejegening/behandeling verloopt in hoofdzaak buiten detentie Nood aan uitbreiding forensisch psychiatrisch zorgcircuit: Kwantiteit: gevoelige uitbreiding in diverse sectoren Kwaliteit: sterk gedifferentieerd zorgaanbod op maat met evenwicht tussen care en risk Flow: flexibele overgangen binnen de zorgsector (flexibel aanpassen van care en risk op het profiel van de patiënt) Samenwerking tussen diverse departementen en actoren: beleidsmatig en op de werkvloer Geïnterneerden hebben recht op kwaliteitsvolle zorg die best aangeboden kan worden buiten de gevagenis. Hiertoe diende het zorgaanbod voor geïnterneerden gevoelig uitgebreid te worden om te kunnen tegemoet te komen aan de diversiteit van zorgvragen. Een uitdaging ligt nog in het afstemmen van al dit aanbod op elkaar zodat overgangen vlot kunnen verlopen. Dit vraagt een samenwerking tussen diverse departementen en actoren zowel beleidsmatig als op de werkvloer.

Bedankt voor jullie aandacht Katelijne Seynnaeve Katelijne.Seynnaeve@just.fgov.be Mieke Goyens (HvB BXL NL) mieke.goyens@schakelteam.be Joris Dheedene (HvB Gent) joris.dheedene@fracarita.org Tamara Schoefs (HvB Antwerpen) tamara.schoefs@schakelteam.be www.schakelteam.be