REGIONAAL PERSPECTIEF KLIMAATAKKOORD Ambtelijke roadshow Utrecht, 22 mei 2018 Nationaal, sectoraal en regionaal samenwerken aan de uitvoering van het klimaatakkoord

Doel: We gaan voor een ambitie van 49% CO2-reductie in 2030 en 80-95% in 2050!

Doel van deze presentatie/roadshow: Informeren, enthousiasmeren en ophalen Er staat een zeer complexe transitie voor de deur. De ambities zijn hoog, de wil is er, de weg zullen we met elkaar moeten maken.

Waarom staan wij hier: Regionale aanpak toelichten: waarom, wat, hoe en wanneer Informeren over wat er speelt op het nationaal toneel, van IBP tot KA Ophalen wat er speelt, welke vragen er leven en welke wensen er zijn.

Waarom een Regionale Energie en Klimaatstrategie (RES)? Regionale samenwerking werkt (bottom-up): bundelen kennis, capaciteit, slagkracht Complexe opgave: vraagt om gebiedsgerichte, integrale aanpak. Afwegen van meerdere (ruimtelijke) belangen. Oplossingen over gemeente grenzen heen, maatwerk regio. Techniek opleggen (top-down) zorgt voor weerstand (wind op land) Greendeal RES 2016-2017: 7 pilotregio’s (zie ook evaluatiedocument: www.regionale-energiestrategie.nl/Bestanden/Slim-Schakelen.pdf ) Wind op land (600 MW) uit energieakkoord heeft veel tegenwerking frustratie opgeleverd want geen aandacht voor lokaal belang en ruimtelijke inpassing aangezien je kennis en capaciteit kunt bundelen en oplossingen voor duurzame opwek vaak over gemeentegrezen heen gaan. Belangrijkste lessen uit de Green Deal Regionale energie strategieën Verwerf commitment voor het strategieproces Zorg voor een krachtige projectorganisatie Richt het proces flexibel in Maak het startpunt van de regio helder Maak de mogelijkheden inzichtelijk Verricht missiewerk Maak het concreet Bedenk dat strategie een cyclisch proces is Veranker de strategie Koppel de opgave met andere beleidsdossiers Zorg dat stakeholders zich committeren Breng continuïteit aan in de uitvoeringsorganisatie

Wat is een RES nu eigenlijk? Samenwerkingsproces/verband tussen overheden en niet-overheden, voor ruimtelijke inpassing van de energietransitie Afstemming opgaven, primair elektriciteit en gebouwde omgeving, maar ook ruimte en crossovers voor andere (sectorale) opgaven (L&L, industrie en mobiliteit) Instrument voor maken van afspraken Borgen en monitoring voortgang

Wat biedt de RES jou als lokale overheid? Nationaal: 49% CO2 reductie in 2030 via 5 sectorakkoorden Lokaal: gesprek met bewoners, wijkaanpak Regionale aanpak helpt met verbinden van nationale doelstelling en lokale opgave ondersteunt de optimalisatie om vraag en aanbod bij elkaar te brengen, o.a. welke bron voor welke opgave etc brengt ruimtelijke samenhang in bronnen voor DE opwekking in beeld Versterkt individuele partijen door bundeling van capaciteit, slagkracht, kennis, leren van elkaar, kansen benutten, budgetten helpt agenderen van lokale issues op nationale tafel Inhoudsopgave REKS De ontwikkeling van een regionale Energiestrategie kent een aantal stappen, die gezamenlijk met alle partners worden doorlopen. Deze stappen zijn ook te onderscheiden in de inhoudsopgave. Een regionale energiestrategie geeft inzicht in: Aandeel van de regio in de nationale CO2-emissies Technische berekening hoeveel CO2 er in een regio vrijkomt per transitiepad (huidig verbruik en toekomstig in 2030 en 2050). Het kan gezien worden als een probleemanalyse. Theoretische Potentie Wat zijn de mogelijkheden van een regio voor energieopwekking, energiebesparing en broeikasgasreductie? Uitgangspunt bij het berekenen van de potentie zijn de technische mogelijkheden (kostenefficiency van technieken) en de harde juridische belemmeringen (ruimtelijk). Inzet van de regio Wat is de inzet van een regio i.r.t. de potentie? In de onderbouwing van de opgave wordt een aantal aspecten afgewogen, waaronder economische kansen, maatschappelijke kosten / baten (wat zijn de kosten en baten en wie draagt die?) en maatschappelijke acceptatie. Energiestrategie Opgesplitst in thema’s / actielijnen (bv gebouwde omgeving, industrie en bedrijven, energieke landschappen, energieke samenleving (maatschappelijke acceptatie), duurzame opwek, smart & green mobility, energie infrastructuur innovatie), die teruggerekend kunnen worden naar sectoren. De strategie omvat een lange termijnvisie en per thema een beschrijving van de huidige situatie, de kansen en de rollen per stakeholder, de bijdrage die dit thema / actielijn levert aan het bereiken van de opgave, de maatregelen en de randvoorwaarden om deze bijdrage te kunnen realiseren. Governance Organisatievorm voor de regio, hoe is besluitvorming en financiering georganiseerd (zowel van proces als maatregelen), communicatie richting maatschappij (organiseren van maatschappelijke acceptatie en participatie), planning van uitvoering & sturing op strategie en monitoring.   Uitvoeringsprogramma Een belangrijke stap na het opstellen van de Regionale Energiestrategie is het opstellen van een Uitvoeringsprogramma. Ook dit uitvoeringsprogramma is onderdeel van het Nationaal Regionaal samenwerkingsprogramma.. Het uitvoeringsprogramma is de basis van de voortrollende programmering en ook de basis voor afspraken / akkoorden of Green Deals die regionale partners met elkaar sluiten. Het programma beschrijft de concrete acties die stakeholders gaan nemen om de opgave voor de regio te realiseren. De acties zijn monitorbaar op resultaat dan wel op inspanning. Acties kunnen gericht zijn op het versnellen van de uitvoering (“meters maken”) en op het creëren van randvoorwaarden t.b.v. voortgang van de transitie (“meters voorbereiden”). Daarnaast bevat het uitvoeringsprogramma een ruimtelijke vertaling van de maatregelen t.b.v. ruimtelijk instrumentarium, een investeringsplan, communicatieplan en een monitoringplan. Het Uitvoeringprogramma gaat

Huidig verbruik PetaJoule + uitstoot CO2 (equivalenten) Wat zit er in een RES? Inzicht in: Huidig verbruik PetaJoule + uitstoot CO2 (equivalenten) Wat kan worden bereikt met besparingen Wat kan worden opgewekt Geeft samen de inzet van de regio, bouwstenen zijn: Inventarisaties verbruik + besparing/opwekpotentie + lopende projecten Regionaal warmteplan Regionaal Energie-infrastructuurplan Governance: Borging van afspraken in ruimtelijk beleid Bestuursovereenkomsten en/of overeenkomsten met niet overheidspartijen Uitvoeringsprogramma theoretische potentie Inhoudsopgave REKS De ontwikkeling van een regionale Energiestrategie kent een aantal stappen, die gezamenlijk met alle partners worden doorlopen. Deze stappen zijn ook te onderscheiden in de inhoudsopgave. Een regionale energiestrategie geeft inzicht in: Aandeel van de regio in de nationale CO2-emissies Technische berekening hoeveel CO2 er in een regio vrijkomt per transitiepad (huidig verbruik en toekomstig in 2030 en 2050). Het kan gezien worden als een probleemanalyse. Theoretische Potentie Wat zijn de mogelijkheden van een regio voor energieopwekking, energiebesparing en broeikasgasreductie? Uitgangspunt bij het berekenen van de potentie zijn de technische mogelijkheden (kostenefficiency van technieken) en de harde juridische belemmeringen (ruimtelijk). Inzet van de regio Wat is de inzet van een regio i.r.t. de potentie? In de onderbouwing van de opgave wordt een aantal aspecten afgewogen, waaronder economische kansen, maatschappelijke kosten / baten (wat zijn de kosten en baten en wie draagt die?) en maatschappelijke acceptatie. Energiestrategie Opgesplitst in thema’s / actielijnen (bv gebouwde omgeving, industrie en bedrijven, energieke landschappen, energieke samenleving (maatschappelijke acceptatie), duurzame opwek, smart & green mobility, energie infrastructuur innovatie), die teruggerekend kunnen worden naar sectoren. De strategie omvat een lange termijnvisie en per thema een beschrijving van de huidige situatie, de kansen en de rollen per stakeholder, de bijdrage die dit thema / actielijn levert aan het bereiken van de opgave, de maatregelen en de randvoorwaarden om deze bijdrage te kunnen realiseren. Governance Organisatievorm voor de regio, hoe is besluitvorming en financiering georganiseerd (zowel van proces als maatregelen), communicatie richting maatschappij (organiseren van maatschappelijke acceptatie en participatie), planning van uitvoering & sturing op strategie en monitoring.   Uitvoeringsprogramma Een belangrijke stap na het opstellen van de Regionale Energiestrategie is het opstellen van een Uitvoeringsprogramma. Ook dit uitvoeringsprogramma is onderdeel van het Nationaal Regionaal samenwerkingsprogramma.. Het uitvoeringsprogramma is de basis van de voortrollende programmering en ook de basis voor afspraken / akkoorden of Green Deals die regionale partners met elkaar sluiten. Het programma beschrijft de concrete acties die stakeholders gaan nemen om de opgave voor de regio te realiseren. De acties zijn monitorbaar op resultaat dan wel op inspanning. Acties kunnen gericht zijn op het versnellen van de uitvoering (“meters maken”) en op het creëren van randvoorwaarden t.b.v. voortgang van de transitie (“meters voorbereiden”). Daarnaast bevat het uitvoeringsprogramma een ruimtelijke vertaling van de maatregelen t.b.v. ruimtelijk instrumentarium, een investeringsplan, communicatieplan en een monitoringplan. Het Uitvoeringprogramma gaat

Grove planning Juli: klimaatakkoord Zomer: PvA RES September: start regio’s met regionale stuurgroep + startnotitie Zomer 2019: concept energie-infrastructuurplan + regionaal warmteplan met UP 2030 + LT visie 2050 Iteratief proces 2019-2021: Schakelen met nationale opgave Afwegen met omgevingsbeleid

context

2015 akkoord van Parijs (<2 graden C) Nationale plannen (INEK) Afspraken: 2015 akkoord van Parijs (<2 graden C) Nationale plannen (INEK) Elke 5 jaar evaluatie doelen 10 oktober 2017 Regeringsakkoord met daarin: 49% CO2 reductie in 2030 tov 1990 Sluiting laatste kolencentrale 2030 2021 geen verwarming meer met gas voor nieuwbouw Sectorale taakstelling CO2 reductie (in Mton) Opdracht tot Klimaat en Energie Akkoord (KEA) met sectortafels en regionale uitwerkingen Feb 2018: Interbestuurlijk programma (IBP) met afspraken over o.a. de samenwerking in de energietransitie Juli 2018: Klimaatakkoord

IBP Feb 2018 afgesloten tussen 4 overheden met 10 onderdelen Onderdeel “Samen aan de slag voor het klimaat”, met daarin klimaatmitigatie klimaatadaptatie circulaire economie Klimaatmitigatie: Rijk en decentrale overheden streven gezamenlijk de doelstelling na om te komen tot 49 % CO2-reductie in 2030. “Koepels nemen het voortouw om een meerjarige programmatische nationale aanpak met landsdekkend integrale regionale energie en klimaatstrategieën samen met het Rijk uit te werken.” IBP versterkend aan KA

Klimaatakkoord Klimaatakkoord taakgroep financiering Klimaatberaad Arbeidsmarkt en onderwijs Elektriciteit Gebouwde Omgeving Industrie Transport Landbouw+ landgebruik Doorrekening door PBL in CO2 én ruimtelijke effecten Hier een voetregel over titel

De opgave (PBL)   Sector Klimaatakkoord Emissiebesparing (CO2eq) tot 2030 Emissies 2030 (CO2eq) na uitvoering Klimaatakkoord Industrie 14,3 35,7 Mobiliteit 7,3 25,0 Gebouwde omgeving 3,4 15,3 Elektriciteit 20,2 12,4 Landbouw & landgebruik 3,5 22,2 Totaal 48,7 110,6

Participatie sector en rijk in REKS Rijk afhankelijk van : 1. Betrokkenheid en deelname van alle overheden in de energietransitie : 2. Overzicht van maatschappelijke gedragen ruimtelijke potentieel in alle regio’s: invulling van de nationale opgave. 3. Integrale afweging van sectorale afspraken in de regio‘s Daarom: Deelname rijk aan ambtelijke en bestuurlijke roadshow (april-juni) Deelname van rijk in intermaatschappelijke en interbestuurlijke regiegroep: bewaken/monitoren van voortgang, kennisnemen van knelpunten waar Rijk over gaat (financiering, wetten/ regels) , afstemmen met andere beleidstrajecten (Novi/ wetgevingstraject etc) Deelname van sectoren en rijk in regionale stuurgroep verbinden met nationale keuzes/ maatregelen zoals Nationaal infrastructuur (NOVI) en informeren over nieuwe wet- en regelgeving, nieuw instrumentarium, voortgang monitoren proeftuinen Ondersteunen van regio met kennis en innovatie (op nationaal / sectoraal niveau) Urgentie te versterken in de regio (het is menens) Behoefte aan REKS bij nationale partijen zoals NBNL, Bouwend Nederland, ODE, HIER opgewekt, NWEA, VNONCW, LTO N&M, NMF, NUON om afspraken te kunnen concretiseren.

Goed en zorgvuldig Focus REKS Wel afstemmen met andere sectoren Provincie gemeente en waterschap aan sectortafels om afspraken te maken klimaatakkoord Democratisch proces In Novi, Povi en Govi. Kost tijd maar vormt de basis voor lange termijn  Nu: Provincie gemeenten en waterschap aan tafel om input te leveren en zorgen voor eigen ruimte in uitvoering afspraken. Afspraken maken over regionale inbedding aan sector tafels. Opgave niet ter discussie. Welke ruimte voor eigen invulling. Samen moeten we ook zorgen voor resultaten dit vraagt een langjarige programmatische aanpak nationaal én regionaal. Dit ontslaat ons niet van de verplichting nu al aan de slag te gaan met uitrol van bestaande technieken waar dat kan en innovaties te stimuleren in proeftuinen. Voor de lange termijn moeten we echter slimme combinaties leggen dat vraagt tijd. We bevinden ons met dit pleidooi in goed gezelschap zie ook de publicaties van bv. Wim Kuijken, PBL, RLI etc. hoe geven we dat vorm vanuit Klimaatakkoord én REKS in partnerschap. De hamvraag: ‘hoe zorgen we dat we ook daadwerkelijk succesvol worden in het uitvoeren van onze ambities?”. En wat zijn dan onze verwachtingen als we ze naar elkaar toe uitspreken? Wij zien het als een begin van een ca 4/5 jaar waarin de ambities ‘settelen’ en worden uitgewerkt naar concrete plannen. In de tussentijd voeren we uit (learning by doing waar dat nodig is, no regrets etc), proeftuinen  En bouwen we de beleidsmatige infrastructuur de basis moet vormen voor de gehele energietransitie. Dat doen we in stappen. Maken REKS met burgers en buitenlui Planvorming en vastleggen in RO beleid. Denk daarbij aan Novi, POVI GOVI maar ook: bestemingsplannen voor de ondergrond, planning aardgasvrije wijken, ruimtelijk vastleggen elektrische laadinfra. Ergo: dit kost tijd om goed en zorgvuldig te doen, is tevens een democratisch proces, maar vormt de basis voor de langere termijn  Afspraken klimaatakkoord zijn leidend. En vormen randvoorwaarden voor REKS. Zoals in KEA afspraken over de uitvoering gemaakt worden zo zal dat ook bij de REKS moeten gebeuren. Partijen die een REKS opgesteld hebben zorgen gezamenlijk voor de borging daarvan. Voor de uitvoering worden contracten (pps/ anterieure overeenkomsten) gesloten. Dat gaat verder dan bewustwording en vrijblijvende samenwerking. Decentrale overheden leggen afspraken vast in omgevingswetgeving en plannen. Dus eind 2019 eerste zicht op ontwikkelllokaties voor duurzame opwek onder bepaald condities (maatschappelijke participatie) Maar daarmee is realisatie nog geen feit. Kijk maar naar de 6000 MW WOL. Die is wel plaatsbaar gemaakt, maar het kost (mede door de aanpak) veel moeite en kracht(termen) om ze ook daadwerkelijk geplaatst te krijgen. Alle partijen moeten, voor die acties die hen betreffen, vastleggen hoe zij invulling geven aan hun bijdrage aan de REKS. Voorstellen komen tot stand via de sectoren/ klimaattafels en worden vergeleken en getoetst op integraliteit in Klimaatberaad (nationaal) en regionaal bij de opgave passende regio-structuren en vergeleken op provinciale schaal tbv besluitvorming (ook relatie met andere doelen zoals wonen, klimaatadaptatie etc). Besluitvorming over de regionale voorstellen in gemeenteraden, provinciale staten en Tweede Kamer tbv GOVI en POVI en NOVI.   Voorstellen voor regionale uitwerking van sectorale afspraken Klimaatakkoord via: Elektriciteit en gebouwde omgeving: via 30 regio’s (40% van de opgave) Industrie: via de industriële clusters Voedsel en natuur: via de gebiedscommissies of provincieschaal Mobiliteit: delen via vervoerregio’s, MIRT en beter benutten? Resultaten van deze voorstellen in CO2 reductie wordt doorvertaald naar REKS regio dus CO2 recuctie per maatregel wordt toegerekend naar REKS regio.

Bestuurlijk commitment van rijk, decentrale overheden en sectoren Besluiten en afspraken vastleggen: Rijk → NOVI Decentrale overheden → POVI/GOVI en omgevingsplannen (omgevingsagenda?) Regionale bedrijfsleven → regiodeals / convenanten Besluitvorming Commitment op voorhand organiseren/ bestuurders met mandaat aan tafel Voldoende ruimte voor raden en staten om mee te praten in het proces, deelgenoot maken Regionale besluitvorming vindt plaats als onderdeel van nationaal programma Faseer besluitvorming en bouw deze op zodat men niet meer kan terugkomen op eerder genomen besluit. Fasegewijs partijen vasthouden Wat als regio’s afhaken, gemeenten eruit stappen/ geen inzet tonen Moreel appel/ visitatie commissie Doorzettingsmacht, RCR?

Vragen?