Aansprakelijkheid en verzekeringen ten behoeve van vrijwilligers in het bijzonder bij budget- en schuldhulpverlening Prof. Hubert Claassens Em. Hoogleraar KU Leuven Onderzoeksgroep verzekeringen Oud-plaatsvervangend raadsheer Hof van beroep Brussel Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

Inhoudsopgave 1. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid in het vrijwilligerswerk Welke organisaties vallen onder de wet? (hier enkel pro memorie) Welke organisaties vallen onder deze specifieke ASR? Wat houdt deze specifieke ASR precies in? Belangrijke preciseringen AO-regeling: mogelijke toepassing in het vrijwilligerswerk 2. Verzekeringen inzake vrijwilligerswerk: nieuwe wettelijke regeling Voor alle andere organisaties Voor alle organisaties: korte aanvullende preciseringen 3. Klachten over verzekeringen Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

I. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid (B.A.) in het vrijwilligerswerk Voor/rond vrijwilligerswerk of-organisaties Grondig vernieuwde regeling Wet 03-07-2005 Ingrijpende wijzigingen 27-12-2005 en 07-03-2006 Nieuwe regeling geldt voor bepaalde organisaties die met vrijwilligers werken, maar dan voor al hun vrijwilligers en al hun activiteiten Beslissende vraag: om welke "bepaalde " organisaties gaat het hier? Belangrijke bij-vragen: Vooraf: Welke organisaties vallen - al dan niet - onder de wet? Welke organisaties vallen - al dan niet - onder deze specifieke nieuwe ASR of aansprakelijkheidsregeling? Wat houdt deze specifieke aansprakelijkheidsregeling precies in? Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

I. 1. Welke organisaties vallen - al dan niet -. onder de wet zelf I.1. Welke organisaties vallen - al dan niet - onder de wet zelf? (hier enkel pro memorie) Enerzijds wel: alle private of publieke rechtspersonen zonder winstoogmerk Anderzijds ook wel: bepaalde feitelijke verenigingen zonder winstoogmerk en dan meer bepaald: " elke vereniging zonder rechtspersoonlijkheid van twee of meer personen die in onderling overleg een activiteit organiseren met het oog op de verwezenlijking van een onbaatzuchtige doelstelling ( met uitsluiting van enige winstverdeling onder haar leden en bestuurders), en die een rechtstreekse controle uitoefenen op de werking van de vereniging"(vernieuwd artikel 3,3° - Let op : grenzen en dus grensgevallen!) In beide gevallen: wanneer die organisaties werken met vrijwilligers voor het verrichten van vrijwilligerswerk. Maar niet : andere organisaties, meer bepaald andere feitelijke verenigingen (of individuele initiatieven): zij vallen dus buiten de wet! Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

I. 2. Welke organisaties vallen onder deze specifieke I.2. Welke organisaties vallen onder deze specifieke nieuwe ASR of aansprakelijkheidsregeling? Enerzijds: alle private of publieke rechtspersonen zonder winstoogmerk die onder de wet vallen Anderzijds: bepaalde feitelijke verenigingen die onder de wet vallen, wanneer zij daarenboven ook nog aan andere voorwaarden voldoen. Het gaat hier meer bepaald om: een feitelijke vereniging die dus onder toepassing van de wet valt (zie 1.1. hierboven) en die ofwel ook één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden en bedienden. ofwel "op grond van haar specifieke verbondenheid" hetzij met een rechtspersoon zoals hierboven bedoeld hetzij met een feitelijke vereniging zoals hierboven bedoeld ( die één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst voor werklieden of bedienden), kunnen worden beschouwd als een afdeling daarvan (vernieuwd artikel 5 - Let op: grenzen en grensgevallen!) Let goed op! Andere feitelijke verenigingen vallen dus niet onder deze specifieke aansprakelijkheidsregeling (al vallen ze mogelijk wel onder de wet) -> wat is dan precies hun situatie? Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

I.3. Wat houdt deze specifieke aansprakelijkheidsregeling precies in? Essentieel: belangrijke immuniteitsregeling ten voordele van de betrokken vrijwilligers: deze vrijwilligers blijven ‘buiten schot’ Voor de schade die een vrijwilliger veroorzaakt bij het verrichten van hier bedoeld vrijwilligerswerk (ingericht door één van de hierboven-onder 1.2 bedoelde organisaties) is de vrijwilliger in principe niet zelf burgerrechtelijk aansprakelijk. Voor deze schade rust de burgerrechtelijke aansprakelijkheid wel op de hierboven bedoelde organisaties (resp. rechtspersonen, feitelijke verenigingen, organisatie waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt). Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

Uitzonderingen: Deze immuniteitsregeling geldt niet in geval van bedrog (opzet?)(vrijwilliger heeft de schade gewild, of alleszins al de daad waaruit de schade is voortgevloeid) zware fout of zware schuld (een zwaarwichtige daad met bewustzijn van zwaarwichtigheid) herhaalde lichte fout van de vrijwilliger Zij geldt ook niet voor schade die de vrijwilliger zichzelf toebrengt. -> bijzondere aandacht! Let op: van de hierboven geschetste aansprakelijkheidsregeling mag niet afgeweken worden in het nadeel van de vrijwilliger en dit op straffe van nietigheid.(vernieuwd artikel 5-Let op: grenzen-grensgevallen!) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

I. 4. Belangrijke preciseringen: Voor een (vrij of zeer groot?) aantal feitelijke verenigingen en de vrijwilligers met wie ze werken, is de hierboven (onder 1.3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling dus niet van toepassing (al vallen ze mogelijk toch wel onder de toepassing van de wet!) Zij vallen bijgevolg onder toepassing van de gewone, gemeenrechtelijke regeling (bijzondere aandacht bij/voor : schade <-> fout <-> oorzakelijk verband) Let hierbij dan vooral op aansprakelijkheid voor eigen daad (fout, nalatigheid, onvoorzichtigheid) voor de daad van anderen voor schade veroorzaakt door zaken, door dieren, enz... en bij feitelijke verenigingen(!!! -> bijzondere aandacht voor/van elk lid van de vereniging!) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

Bijzondere informatieplicht ten laste van feitelijke verenigingen vooraleer een vrijwilliger met zijn activiteit voor zo’n organisatie start: in ieder geval: de identiteit meedelen van de verantwoordelijke van de vereniging Voor elke organisatie die niet valt onder de hierboven (onder 1.3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling: mededelen van de toepasselijke aansprakelijkheidsregeling voor schade die de vrijwilliger veroorzaakt (vernieuwd artikel 4, a en b) De hierboven (onder 1.3) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling is in werking sinds 01-01-2007 (aangevuld artikel 24) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

I. 5. Arbeidsongevallenregeling: I.5. Arbeidsongevallenregeling: mogelijke toepassing in vrijwilligerswerk? Definitie AO (arbeidsongeval) Is het ongeval met schade aan de mens van een vrijwilliger, een arbeidsongeval? Met verplichte toepassing van de specifieke arbeidsongevallenverzekering? Enkele bijvragen ter beantwoording... Vrijwilligersprestaties = arbeidsprestaties? Een loon? Onder gezag van een organisatie/ in ondergeschikt verband? Is het een arbeidsongeval? Plotse gebeurtenis – letsel Tijdens en door de uitvoering van de prestatie Is het een arbeidswegongeval? Ongeval overkomen op de 'normale' arbeidsweg (naar/van prestatie) Bijzondere aandacht nu ook voor “stagiairs” Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

II. Verzekeringen inzake VW – nieuwe wettelijke regeling II.1. Voor alle organisaties die ook al vallen onder de hierboven (onder I.3.) geschetste specifieke aansprakelijkheidsregeling: Verplichte verzekering "tot dekking van de risico's met betrekking tot het vrijwilligerswerk", met dekking van "tenminste de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie", met uitzondering van de contractuele aansprakelijkheid (vernieuwd artikel 6§1) Verplichte informatie aan elke vrijwilliger : over het terzake verplicht gesloten verzekeringscontract (vernieuwd artikel 4,b) alsook over eventuele dekking, via een verzekeringscontract, van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico's (vernieuwd artikel 4,c) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

Andere verzekeringen zijn (nog) niet verplicht maar Verplichte dekking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de organisatie door de W.A.M. of B.A.-motorrijtuigenverzekering van het voertuig van de vrijwilliger wanneer deze zelf ontheven is van alle aansprakelijkheid (hoger onder I.3.geschetste immuniteitsregeling -nieuw artikel 8 bis) Andere verzekeringen zijn (nog) niet verplicht maar ofwel nu al ten zeerste aanbevolen: bv. persoonlijke B.A. van de vrijwilliger, liefst in de polis van de vrijwilligersorganisatie zelf ofwel later (?) mogelijk toch verplicht gesteld bij K.B. (Koninklijk Besluit) voor lichamelijke schade aan de vrijwilliger bij ongevallen tijdens de uitvoering van het vrijwilligerswerk en tijdens de verplaatsingen in het kader daarvan bij ziekten opgelopen als gevolg van het vrijwilligerswerk voor rechtsbijstand inzake voornoemde risico's (vernieuwd artikel 6 §) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

Bij K.B. worden zgn. minimumgarantie -voorwaarden vastgesteld voor de verplichte verzekeringsovereenkomsten en tot dekking van het vrijwilligerswerk (vernieuwd artikel 6§3) Zie K.B. 19-12-2006… met heel wat onduidelijkheden, maar vooral leemten en valkuilen De hierboven geschetste verzekeringsregeling is in werking getreden sinds 01-01-2007 (aangevuld artikel 24) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

II.2. Voor alle andere organisaties: Geen enkele specifieke verzekeringsplicht of –regeling, maar toch wel hier m.i. zeer dringende aanbevelingen omtrent de toepassing van de gewone, gemeenrechtelijke regeling (hier vooral inzake aansprakelijkheid en verzekering) Opletten is dwingende boodschap! Verplichte informatie door de organisatie aan elke vrijwilliger over de eventuele dekking via een verzekeringscontract van de aansprakelijkheid van de vrijwilliger voor de schade die hij/zij veroorzaakt van andere aan het vrijwilligerswerk verbonden risico’s (vernieuwd artikel 4, b en c; zie ook I. 4. hierboven) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

II.3. Voor alle organisaties: korte aanvullende preciseringen Informatieplicht van gemeenten en provincies aan alle organisaties over de verzekeringsplicht. Mogelijk komt er “ooit” een K.B. (nieuw artikel 6§4) Aan alle organisaties wordt de mogelijkheid geboden zich, tegen betaling van een premie, aan te sluiten bij een collectieve polis die voldoet aan de vast te stellen minimumgarantie-voorwaarden (nieuw artikel 6, §5) zie K.B. 21-12-2006… met heel wat onduidelijkheden en onzekerheden Let op: zogenaamd “engagement” van een aantal verzekeraars… Uitzonderlijk belang van een correcte, degelijke modelinhoud voor elke (B.A. en andere) verzekering voor vrijwilligerswerk Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

Belangrijke preciseringen en wijzigingen omtrent de zogenaamde familiale polissen of verzekeringen van de B.A. privé-leven (met zgn. minimumgarantie-voorwaarden in K.B. 12-01-1984) Geen uitsluiting meer toegelaten van de hierboven geschetste verplichte B.A. verzekering van vrijwilligersorganisaties en vrijwilligers (artikel 7.1°) Geen uitsluiting meer toegelaten van de persoonlijke B.A. van leiders, aanstellers of organisatoren van jeugd- of gelijkgestelde bewegingen voor de daden van personen voor wie ze moeten instaan (artikel 7.2°) Vrijwilligerswerk, al dan niet binnen het raam van deze wet, wordt geacht verricht te worden binnen het privé-leven en mag dus niet meer worden uitgesloten van zgn. familiale polis. M.i. moet dit laatste ook o.m. gelden wanneer een vrijwilligersactiviteit de vorm aanneemt van een totaal kosteloze deelneming aan het bestuur van een vereniging of een vzw die onder het toepassingsgebied van de wet valt. Maar onzekerheid blijft…onder meer over houding van betrokken verzekeringsmaatschappijen, later ook van hoven en rechtbanken Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

III. Klachten over verzekeringen? Algemene klachten: Ombudsdienst van de verzekeringen Mevr. Van Elderen De Meeûsplantsoen 35 1000 Brussel Tel. 02/547 58 71 www.ombudsman.as Bij discriminatiepraktijken: Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding Dienst niet-raciale discriminatie Koningstraat 138 Tel. 02/212 30 00 www.diversiteit.be Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen

PS: Nadere informatie of documentatie, PS: Nadere informatie of documentatie, antwoord op allerlei vragen gewenst ? Zie Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk – VSVw Amerikalei 164, bus 1 2000 ANTWERPEN Tel. 02/218 59 61 www.vrijwilligerswerk.be alsook provinciale steunpunten Zie ook bv. Handboek “Werken met vrijwilligers” Politeia en VSVw (geregeld bijgewerkt) Studiedag 'Vrijwilligers in de budget- en schuldhulpverlening' - 21-11-2013 Presentatie prof. H. Claassens - Aansprakelijkheid en verzekeringen