Drugmisbruik I 2e licentie Orthopedagogiek Druggebruik in de gevangenis Dinsdag 18 maart 2003 Vakgroep Orthopedagogiek, Prof. Dr. E. Broekaert

Overzicht van de les Kader van de les, belang van comparatief onderzoek als mogelijke methode Belgie en Schotland: vergelijking met aandacht voor de Europese situatie Druggebruik in de gevangenis Drughulpverlening in de gevangenis Therapeutische gemeenschappen nader toegelicht

Comparatief onderzoek Belang van vergelijken in Europa (op verschillende terreinen: onderwijs, gezonheidszorg, arbeidsmarkt en beleid, …) Vergelijkingen mbt drug- en alcohol gebruik, misbruik, behandeling : gestimuleerd vanuit verschillende Europese instellingen Raad van Europa, Europees parlement, Europese Commissie, Hof van Justitie

Specifieke Europese instellingen Agentschap - EMCDDA (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction) - ‘gather, analyse and disseminate’ Europol (European Police Office) - ‘improve police cooperation with regard to terrorism, drug trafficking, …’

Specifieke Europese werkgroepen Pompidou groep (sinds 1971) Dublin groep (1990 - international drug policy) European Cities against Drugs (ECAD) Europe against Drugs (EURAD) Eruopean Foundation of Drug Helplines European Professionals Working in the Field of Drug Abuse (ERIT) ...

Gehanteerde methode Druggebruik in de gevangenis is een Europees probleem Verschillen in beleid, behandelingsmethoden, ... Juxtapositie en interpretatie secundaire data Vergelijken als wetenschap (filosofie: relaties ipv inhouden; sociologie: invloed onderzoeker, waarden en normen, antropologie: tegen Europa-centrisme)

Juxtapositie Drugbeleid ‘Case-oriented’ (vs. variable-oriented) Interpretatief (begrijpen, verstehen) Contextualisatie (Functionele equivalentie, naast conceptueel, cultureel en contextueel) ‘Holistisch’

Moeilijkheden Resources en tijd Periode Secundaire data Kennis van de data (in hoeverre is men vertrouwd met het materiaal ?)

Moeilijkheden Data Moeilijk te verkrijgen Verborgen - taboe Verschillende methoden, niet-gestandaardiseerde instrumenten, weinig ‘outcome’-data

Moeilijkheden Culturele verschillen Identiteit Informele regels Welke aspecten en in hoeverre ?

Moeilijkheden Definities Assessment criteria en onderzoeksmethoden Terminologie Taal

Aantal mensen in de gevangenis Europa: 94/100.000 (totaal 350.000) (cf Amerika waar dit aantal ongeveer 7 keer hoger is) Europese ‘ turn-over-rate ’ : 3 Belgie: 80/100.000 (8000) Schotland: 121/100.000 (+/- 6000) Internationale cijfers - moeilijk te vergelijken, toch stellen we een groot verschil vast (Japan: 41/100.000 - USA: 690/100.000)

Belgie en Schotland België : om en bij 8000 gedetineerden (8/100.000) waarvan +/- 300 vrouwen (ongeveer 4 %) 32 strafinrichtingen over heel België, ingedeeld naar ‘huizen van arrest’ en ‘strafhuizen’ Strafhuizen ingedeeld volgens omvang en werksoort Drie soorten ‘strafhuizen’ : - open inrichtingen - halfopen inrichtingen - gesloten inrichtingen

Ingedeeld volgens omvang : eerste, tweede en derde klass Schotland: +/- 6000 gedetineerden 17 correctionele voorzieningen (inclusief YOI)

Algemene uitgangspunten ‘behandeling’ vs. ‘bestraffing’ van gedetineerden Laatste jaren (na het pessimisme van de jaren ’70 – zie Martinson, 1974) opnieuw geloof in de rehabilitatiekansen van gedetineerden Hierbij gaat men er vandaag de dag vanuit dat gedetineerden – naast justitiële problemen – ook vaak op andere gebieden moeilijkheden hebben (problemen op het werk, psychisch, druggebruik, …)

Achtergronden Behandeling van druggebruikers in de gevangenis wordt wereldwijd meer en meer belicht in recent wetenschappelijk onderzoek Prevalentie druggebruik niet helemaal duidelijk: EMCDDA: 15-50 % Pompidou groep: 5-70 % ‘very socially deprived, often poly-drug users, with several stays in prison, several treatment attempts, high incidence of relapse, with severe health damage (including irreversible infectious diseases).’ Vakgroep Orthopedagogiek, Prof. Dr. E. Broekaert

Europese trends Druggebruik lijkt meer voor te komen in gevangenissen voor vrouwen, uizondering: Belgie In Belgie worden meer vrouwen veroordeeld tot een gevangenisstraf omwille van druggerelateerde misdrijven Druggebruik komt meer voor in gevangenissen in steden in vgl met ruraal gelegen gevangenissen Meer druggebruik in jeugdgevangenissen Vakgroep Orthopedagogiek, Prof. Dr. E. Broekaert

Druggerelateerde criminaliteit Verwervingscriminaliteit: wordt gepleegd in functie van het verwerven van de noodzakelijke financiële middelen om het druggebruik te bekostigen (bijvoorbeeld diefstal, prostitutie, … Expressieve criminaliteit: delicten die men begaat onder invloed van drugs. Hierbij wordt uitgegaan van het feit dat gebruik/misbruik van sommige drugs een causale factor vormt m.b.t. het plegen van crimineel gedrag . Consensuele criminaliteit: delicten die een gevolg zijn van het feit dat druggebruik een illegale activiteit is. Hierbij kunnen we o.a. volgende misdrijven weerhouden: deel uitmaken van een bende voor productie, drughandel. Vakgroep Orthopedagogiek, Prof. Dr. E. Broekaert

Achtergronden Cijfers voor Belgie tonen aan dat : * 32 – 42 % van de gedetineerden drugs gebruiken * onderzoek (2000) spreekt van 60 % de maand voor de straf en 40 % tijdens de gevangenisstraf * ongeveer 5 % van de misdrijven in België te maken hebben met ‘verdovende middelen en drugs’ (NIS, 1999) * cannabis de meest gebruikte drug is, gevolgd door benzodiazepines, heroine en cocaine Cijfers voor Schotland tonen aan dat: * 85 % van de nieuw aangemelde gedetineerden positief testen op een of meer illegale drugs * MDT (mandatory drug testing): 22% positief * Cannabis, benzodiazepines, opiaten en methodon meest gebruikte drugs

Achtergronden (2) Recent onderzoek geeft een verdere voorzichtinge verfijning van de resultaten - cf jaarwerk Amerikaanse cijfers lijken dezelfde trend aan te geven : 70 % van pas gearresteerde mensen positieve urinetest 65 % zou in het verleden regelmatig illegale drugs hebben gebruikt

Achtergronden (3) Het belang van behandeling wordt binnen de E.U. hoog ingeschat Toch zijn er nog een aantal knelpunten m.b.t. een omvattende behandeling en preventie binnen het Europese gevangeniswezen Verschillende vormen van behandeling : harm reduction iniatieven, drugvrije behandeling, « treatment instead of punishment » Evaluatie-onderzoek correction-based therapeutic community (T.G.) : positieve resultaten (vb’en : zie Lees, Manning and Rawlings, 1999)

Krachtlijnen penitentiair drugbeleid Aangepaste behandeling in overeenstemming met de Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners’ – gedetineerde heeft recht op sociale contacten, onderwijs, geneeskundige zorgen,… (VN) (gedetineerde moet dus toegang hebben tot dezelfde voorzieningen als buiten de gevangenis) Beleidsnota Federale Regering houdt hier ook rekening mee

Krachtlijnen Mogelijkheid externe zorgverleners Antwoord bieden op medische en psycho-sociale noden Dokter als behandelende referentiearts Substitutiebehandeling onder strikte voorwaarden Contact met externe zorgverlenende diensten Opvolging bij vrijlating Maatregelen tegen oververtegenwoordiging

Vormen van ‘ prison-based ’ behandeling DEMAND-REDUCTION Detoxificatie Drugvrije afdeling – drugvrije vleugel. Drugvrije afdelingen meestal gekenmerkt door het leven in groep met aandacht voor een positieve atmosfeer en de kracht van de peer-groep Zelfhulpgropen Substitutie-behandeling (methadon) Op abstinentie gerichte programma ’s (vb. Therapeutische gemeenschappen)

Vormen van ‘ prison-based ’ behandeling HARM-REDUCTION Vaccinatie Ter beschikking stellen van ontsmettingsmiddelen Spuitenruil-programma ’s Ter beschikking stellen van condooms INTEGRATIE-BEVORDERENDE INIATIEVEN Nazorg en ‘through-care’ Betrekken van de familie Reintegratie Continuity of care Counseling / voorzieningen voor ex-gedetineerden

Onderzoek toont aan dat gedetineerden dikwijls niet gemotiveerd zijn voor behandeling of enkel extrinsiek en bovendien vaak gedwongen door justitie (cf. Prochaska en DiClemente, 1992)

(Verandering volgens Prochaska & DiClemente) 5 fasen Voorbeschouwing Overpeinzing Voorbereiding Actie Stabilisatie Niet lineair, maar opwaartse spiraal

Substitutie Pas sinds de jaren ’90 Voorwaarden: Reeds voor de detentie Gebruik wordt afgebouwd Uitzonderingen : zwangere vrouwen, kortdurend gestraften, mensen die besmet zijn met HIV

Therapeutische Gemeenschappen (TG) De TG in de gevangenis : democratisch vs. hiërarchisch (zie Rawlings, 1998) De drugvrije hiërarchische TG : effectieve behandeling m.b.t. het reduceren van recidivisme en herval Democratische TG : verlagen van ‘her-veroordelingen’ en positieve invloed op gedrag en psychische moeilijkheden Interessante punten : Tijd in programma Nazorg Gewelddadige en ‘moeilijke’ gedetineerden Kleine TG’s ‘overleven’ meestal niet lang (veiligheid – behandeling) Meer onderzoek is nodig

Therapeutische Gemeenschappen in de gevangenis (TG) Twee tradities: 1. Democratische Maxwell Jones TG ‘a small face-to-face residential community using social analysis as its main tool.’ 2. Concept-based Drugvrije TG ‘a drug-free environment in which people with addictive problems live together in an organized and structured way to promote change toward a drug-free life in the outside community.’

Kenmerken 1. Democratische Maxwell Jones TG (1) two-way communication on all levels; (2) decision-making on all levels; (3) shared (multiple) leadership; (4) consensus in decision-making; and (5) social learning by interaction in the ‘here and now’ Permissiveness, Democracy, Reality-testing, Communalism

Kenmerken 2. Concept-based TC Community-as-method is het meest essentiele kenmerk Community, Self-Help, Confrontation, Hierarchy

De TG in de gevangenis 1. Maxwell Jones TG 1950 - California - aandacht voor ‘de mens’ achter de gedetineerde (‘Prisoners are people’) Assessment van gedetineerden - ‘I-levels’ 1959 - Jones wordt visiting professor in Stanford (Social psychiatry in the community, in hospitals and in prisons)

De TG in de gevangenis Verschillende prison-based therapeutic communities - meest bekende is die in de gevangenis van Chino (Dennie BRIGGS) Deze Amerikaanse experimenten hadden een impact op het oprichten van prison-based TGs in o.a. het VK (Grendon), Nederland (Van der Hoeven Clinic), Denemarken (Herstedvester) en Zwitserland (Champdollon Prison, Geneve)

De TG in de gevangenis 2. De Concept-based TG 1962 Synanon - Nevada State Prison eind jaren ‘60 - Asklepieion: invloed voor heel wat andere TG’s zoals Terminal Island (California), Oxford (Wisconsin), Stillwater (Minnesota) en Ft. Grant (Arizona) rond de jaren ‘70 minder populair toch in 1977 Stayin Out (Ronnie Williams)

De TG in de gevangenis VERSCHEIDENE SUCCESVOLLE IN PRISON TGs KEY-CREST, Delaware (Martin, Butzin and Inciardi, 1995; Inciaridi et al., 1997 & 2001; Martin and Butzin, 1999) Amity TC in R. J. Donovan California State Prison (Wexler, 1997; Wexler et al., 1999) Kyle New Vision, Texas (Knight, Hiller, Simpson 1999) IMPACT (Lurigio, 2000; Schwartz, Lurigio & Slomka, 1996).

De twee TGs De twee TGs ontwikkelde vrij onafhankelijk, toch zien we dat beide modaliteiten heel wat kenmerken delen, voornamelijk m.b.t. TGs in de gevangenis. Ontmoeting Jones - Dederich loopt faliekant af Jones probeert actief beide TGs te ‘verzoenen’

Belangrijke links Vijf begrippenparen sociaal leren en ‘behavioural modification’ ‘permissiveness’ en ‘modeling’ democracy en hierarchy communalisme en ‘community as method’ ‘reality testing’ en ‘acting as if’.

Conclusies Beide prison-based TGs in essentie democratisch uitgebreid naar verschillende doelgroepen complementair sociaal leren als sleutelconcept confrontatie - dialoog motivatie is van essentieel belang staan voor dezelfde uitdagingen