Asbest en gezondheid, Asbest in de bodem Zaandijk, 17-04-2008 Nicole Nijhuis, Adviseur Milieu en Gezondheid Afdeling Gezondheid en Milieu van de GGD. Deze afdeling beantwoordt vragen van bewoners en adviseert de gemeente over de invloed van het milieu op de gezondheid van mensen zoals bijvoorbeeld de luchtkwaliteit. De GGD is gevraagd om op deze avond iets te vertellen over de luchtkwaliteit en gezondheid met het zicht op uitbreiding van de snelwegen in de regio Schiphol-Amsterdam-Almere We zullen vanavond alleen ingaan op luchtvervuiling en gezondheid en niet op geluid. Dit omdat we hoorden dat de bewoners vooral over luchtvervuiling bezorgd zijn. Met vragen over geluid en gezondheid kunt u wel bij de GGD terecht. Op de laatste sheet staan hiervoor de telefoonnummers

Opzet presentatie Wat is asbest? Asbest en gezondheid Asbest in grond Gezondheidsrisico’s bij asbest in grond Uitgangspunt GGD Maatregelen om blootstelling te voorkomen Overwegingen

Wat is asbest? Verzamelnaam voor groep vezels Veel toegepast in verleden Asbestcement Isolerend en afdichtend materiaal Asbestvilt voor onderlaag vinylvloerbedekking Hoe komt asbest in de bodem? Bv asbesthoudend afval werd voor dempingen en ophogingen gebruikt Asbest is een verzamelnaam voor een groep vezels met natuurlijke oorsprong. Vanwege de enorme veelzijdigheid aan toepassingsmogelijkheden is asbest in het verleden veelvuldig gebruikt; enerzijds door de hittebestendige, isolerende en brandwerende eigenschappen en anderzijds door de mechanische eigenschappen als grote treksterkte, slijtvastheid en de chemische onaantastbaarheid. Toepassingen van asbest (zie voor nadere info richtlijn asbest in woningen, bijlage 1) Asbestcement: Golfplaten, Rioleringsbuizen, Ventilatiekanalen Isolerend en afdichtend materiaal: spuitasbest Overig: vloerbedekking (asbestvilt), asbestkarton. Waarom asbest in bodem? Vooral door storten van puin en afval met asbesthoudend materiaal erin.

Soorten asbest Serpentijn Amfibool Chrysotiel (wit asbest) Crocidoliet (blauw asbest) Amosiet (bruin asbest) Chrysotielvezels Amosietvezels Er zijn verschillende soorten asbest. Deze zijn onder te verdelen in 2 hoofdgroepen: serpentijn en amfibool. Serpentijn asbest komt het meeste voor en bestaat uit één asbestsoort, namelijk chrysotiel of wit asbest. Er zijn 5 soorten amfibool asbest, waarvan amosiet (bruin asbest) en crocidoliet (blauw asbest) het meest voorkomen. De andere 3 soorten amfibool asbest zijn: tremoliet (grijs), actinoliet en anthofylliet. Deze kom je in de praktijk nauwelijks tegen. Chrysotiel vezels zien er zijde-achtig uit, terwijl amfibool vezels er naaldachtig uitzien. De amfibole vezels zijn veel brosser dan de serpentijnvezels.

Hechtgebondenheid Hechtgebonden asbest: Niet-hechtgebonden asbest: Asbestvezels stevig vast in dragermateriaal Niet-hechtgebonden asbest: Asbestvezels zitten niet of nauwelijks vast in dragermateriaal Asbest kan op twee manieren verwerkt zijn. Hechtgebonden asbest betekent dat de asbestvezels stevig verankerd zijn in het dragermateriaal, zoals bijvoorbeeld bij asbestcement. Niet-hechtgebonden asbest betekent dat de asbestvezels veel losser zitten, zoals in spuitasbest en asbestkoord. De kans dat asbestvezels vrijkomen uit hechtgebonden asbestmateriaal is erg klein. Als dit materiaal niet beschadigd of verweerd is zullen er nauwelijks vezels uit vrijkomen. Uit niet-hechtgebonden asbest kunnen zelfs onder normale omstandigheden vrij gemakkelijk asbestvezels vrijkomen.

Asbest en Gezondheid Risico neemt toe Verschillende typen asbest, verschillend risico wit asbest/ chrysotiel bruin asbest/ amosiet blauw asbest/ crocidoliet Risico neemt toe Ziekten Mesothelioom Longkanker Stoflongen (asbestose) Vooral bij langdurige hoge blootstelling! De verschillen in structuur en eigenschappen zorgen voor verschillen in het risico. Hoe langer de vezels in het lichaam aanwezig zijn en hoe beter splijtbaar deze vezels zijn, des te groter is de carcinogene potentie. Blauw asbest leidt tot een hoger risico dan bruin asbest en bruin asbest leidt tot een hoger risico dan wit asbest. Amfibolen zijn gevaarlijker dan serpentijn, omdat ze gemakkelijk overlangs kunnen splijten en omdat ze diep in de longen doordringen en moeilijk afbreekbaar zijn. Serpentijnvezels dringen minder gemakkelijk diep in de longen door dan amfibole vezels. Bovendien worden ze gemakkelijker afgebroken en/of opgelost dan amfibole vezels wanneer ze eenmaal in de luchtwegen zijn. Gezondheidseffecten van asbest kunnen vooral ontstaan bij een langdurige en hoge blootstelling aan asbest. Dat soort blootstellingssituaties kwamen voornamelijk voor in werksituaties. Maligne mesothelioom: een meestal snel dodelijk verlopend, kwaadaardig proces in de sereuze vliezen van het lichaam. In de meeste gevallen (meer dan 90%) in het longvlies, maar soms in het buikvlies. Latentietijd is in het algemeen een periode van meer dan tien jaar. Bij de meest voorkomende vorm, mesothelioom van de pleura (longvlies) kunnen de eerste klachten bestaan uit kortademigheid en pijn in de aangedane zijde van de borstkas, soms met hoesten. Bij 80 tot 87 procent kan een relatie met asbestblootstelling (vooral crocidoliet) in het verleden worden vastgesteld. In de overige gevallen kan geen andere oorzaak aannemelijk worden gemaakt. Longkanker: Vooral bruin en blauw asbest. Ongeveer 80 tot 90 procent van alle longcarcinomen hebben de kankerverwekkende stoffen in tabaksrook als oorzaak. Uit de aard van de tumor valt niet af te leiden wat de oorzaak van het kwaadaardige gezwel was. Op individueel niveau is het niet mogelijk om de oorzaak van een longtumor eenduidig aan een bepaalde risicofactor toe te schrijven. Het risico op longkanker stijgt met de in totaal ingeademde hoeveelheid asbest, meestal uitgedrukt als de cumulatieve blootstelling. Bij longkanker als gevolg van asbestblootstelling zijn de latentietijden lang (soms 20 tot 30 jaar), maar in het algemeen korter dan bij mesothelioom. Stoflongen/Asbestose (verbindweefseling van de long) treedt alleen op in beroepssituaties na een langdurige blootstelling aan hoge concentraties.

Wanneer risico? Alleen risico bij inademen van losse vezels uit niet-hechtgebonden materiaal uit verpulverd hechtgebonden materiaal Inslikken of aanraken asbest is niet gevaarlijk Risico: vooral bij langdurig inademen van veel asbestdeeltjes Je kunt op verschillende manieren in contact komen met asbest. Inslikken en aanraken van asbest is niet gevaarlijk. Alleen het inademen van losse vezels kan een risico veroorzaken. Om asbestvezels te kunnen inademen moeten die vezels eerst loskomen uit het materiaal of vanuit de bodem in de lucht komen. Wanneer je gedurende een langere periode relatief veel asbest inademt is de kans dat je longkanker of mesothelioom krijgt groter.

Asbest in de grond Hoe komen deeltjes uit de bodem in de lucht? Alleen mogelijk als: Mogelijk als losse vezels aan het oppervlak aanwezig zijn Met name bij asbest in de bovenste laag (tot 50 cm) is er bij ondergenoemde omstandigheden mogelijk een groot risico op vrijkomen van asbestvezels. de grond erg droog is, bij veel bodemaciviteit (afgraven, uitstorten, berijden) -- Het risico op vrijkomen van vezels is afhankelijk van concentratie en hechtgebondenheid (advies op maat: GGD) Wanneer de bodem verontreinigd is met asbest is dat verontrustend. Het is echter goed te bedenken dat asbest pas gevaarlijk is, als vezels vanuit de bodem in de lucht terecht komen, waar mensen ze kunnen inademen. De vraag is dan hoe asbestvezels vrij kunnen komen uit de bodem in de lucht? Dat gaat niet gemakkelijk. De bodem in Nederland is over het algemeen vochtig. Een vochtige bodem zorgt ervoor dat de asbestvezels blijven plakken aan de gronddeeltjes. Wanneer de bodem begroeid is met een dichte grasmat of bedekt is met tegels kunnen de asbestvezels niet in de lucht vrijkomen. In de volgende situaties kunnen vezels wél vrijkomen in de lucht: Als er losse vezels aan het oppervlak van de bodem aanwezig zijn; Als de grond droog is; Als de grond omgewoeld wordt.

Gezondheidsrisico bij asbest in de grond Voorwaarden: Als veel asbestvezels vrijkomen in de lucht én ingeademd worden; Als het gaat om de vezels die inhaleerbaar zijn (dus met bepaalde afmetingen); Bij langdurige blootstelling. Asbest in de grond kan een gezondheidsrisico veroorzaken. Dat kan vooral in de volgende situaties: Als er veel asbestvezels kunnen vrijkomen in de lucht én er mensen aanwezig zij die de vezels kunnen inademen; Als de vezels zulke afmetingen hebben dat ze inhaleerbaar zijn. Dat wil zeggen dat de vezels in de longen terecht kunnen komen en niet al in de neus of keel afgevangen worden; Als het gaat om een langdurige blootstelling.

Uitgangspunt GGD Onnodige blootstelling aan een kankerverwekkende stof, zoals asbest, is niet gewenst. Blootstelling aan asbestvezels moet daarom zoveel als redelijkerwijs mogelijk worden voorkómen. Het uitgangspunt van de GGD is dat onnodige blootstelling zo veel mogelijk moet worden voorkomen. De GGD kan daarom adviseren maatregelen te nemen om de blootstelling zo klein mogelijk te houden, óók in situaties waarin er geen verhoogd risico ontstaat door de bodemverontreiniging met asbest.

Maatregelen om blootstelling te voorkomen Bij gezondheidsrisico door inhaleerbare vezels: asbest verwijderen grond afdekken/ vervuiling inkapselen (en zo min mogelijk betreden of bewerken) grond nat houden en zo min mogelijk betreden of bewerken (m.n. bij acute situaties) Het is afhankelijk van de situatie welke maatregelen geadviseerd worden.

Overwegingen Is er een actueel risico? Is er een potentieel risico? Welke maatregelen kan gemeente nemen? Er zijn wettelijke regels voor sanering. Als wettelijk geen sanering noodzakelijk is, dan soms wel beheersmaatregelen nodig! GGD kan hierover adviseren In deze sheet kun je de conclusies over het gezondheidsrisico plaatsen. Denk eraan dat je niet alleen het huidige risico bekijkt maar ook een mogelijk toekomstig risico. Dat is belangrijk voor de maatregelen die je adviseert. Voorbeeld: als er geen actueel risico is, maar er wel een risico kan ontstaan wanneer men de grond gaat bewerken, kun je als maatregel adviseren de grond niet te bewerken.

Vragen? Info op websites: www.rivm.nl (RIVM, richtlijn asbest in de bodem en gezondheid) www.vrom.nl (VROM, dossier asbest) Of bel met: GGD Zaanstreek – Waterland Afd. Medische Milieukunde Tel: 075-6519292