Lekker, gezond en betaalbaar koken Babs Vandervoort

Wat staat er op het menu? Van waar komen de kookworkshops “Lekker, gezond en betaalbaar koken”? Doelstellingen Concrete invulling Kookboek en kookworkshops GV

Aanleiding tot ontwikkeling kookworkshops Ontwikkeling van de Vlaamse referentiebudgetten (Minimumbudgetten, 2009) PROBLEEMSTELLING Hoeveel middelen heeft een gezin nodig om op een menswaardige manier te participeren in onze samenleving? Doelstelling: Richtnormen ontwikkelen voor het toetsen van leefsituaties aan de menselijke waardigheid. I

Referentiebudgetten MAATSCHAPPELIJK EN WETENSCHAPPELIJK RELEVANT Behoefte aan een algemeen normensysteem voor: OCMW’s Arbeidsrechtbanken Collectieve schuldenregeling Vredegerechten … Nood aan wetenschappelijke norm om uitspraken te doen over: Omvang van de armoede Doeltreffendheid minimuminkomensbescherming I Hét (absolute) minimum bestaat niet! Noodzakelijk inkomen hangt af van noodzakelijke uitgaven Worden bepaald door individuele en maatschappelijke factoren Wij: Een ondergrens: inkomen dat volstaat om volwaardig te participeren aan de maatschappij in vrij gunstige omstandigheden (voor gezonde, competente en goed geïnformeerde burgers) Referentiebudgetten kunnen worden gebruikt voor: Bepalen van aanvullende steun, leefgelden in kader van schuldbemiddeling, bepalen van kredietwaardigheid, … Financiële opvoeding en preventie Meten van armoede Beoordelen van doeltreffendheid minimuminkomensbescherming Aanmoedigen van politici voor het verder uitbouwen van een sociaal inclusieve samenleving

Maatschappelijke participatie Financiële voorwaarden: referentiebudgetten voor maatschappelijke participatie Maatschappelijke participatie Gezondheid: Gezonde voeding Geschikte kleding Adequate huisvesting Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging Rust & Ontspanning Autonomie: Veilige kindertijd Betekenisvolle relaties Mobiliteit Veiligheid Alle mensen moeten een leven kunnen leiden in menselijke waardigheid Gezondheid en autonomie zijn universele behoeften die vervuld moeten zijn om menswaardig te kunnen participeren aan de samenleving (Minimumbudgetten, 2009) Gezonde voeding draagt in belangrijke mate bij tot de gezondheid van mensen Menswaardig leven in Vlaanderen

Referentiebudgetten => ontwikkeling korven Inhoud korven (aard, kwaliteit, hoeveelheid en prijs) Drie criteria: Gezonde levensstijl mogelijk Autonome keuzes over invulling maatschappelijke rollen Aanvaard door lage-inkomensgezinnen Variërend naar gezinsomvang- en samenstelling Leeftijd Huisvestingssituatie (Huurwoning, private huisvestingsmarkt, …) Gezondheid (chronische ziekten, …) Activiteitsstatus (werkend, langdurig werkloos) I

Voedingskorf Criteria: Gezonde, evenwichtige en gevarieerde voeding (Hoge gezondheidsraad, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en ziektepreventie) Voorkeur / middenweg => 5/2 Voorkeursproducten => goedkoopste Middenwegproducten => variatie Aanvaardbaar (focus group) Inclusief eet- en bereidingsbenodigdheden Uitgangspunt bij de samenstelling van de korf voeding is de actieve voedingsdriehoek. De actieve voedingsdriehoek is opgebouwd uit 9 groepen: 7 essentiële voedingsgroepen (essentieel bij de samenstelling van een gezonde, gevarieerde en evenwichtige voeding), 1 groep lichaamsbeweging en een restgroep (topje van de driehoek, toemaatje, niet noodzakelijk). De drie basisprincipes van een evenwichtige voeding kunnen teruggevonden worden in de actieve voedingsdriehoek, namelijk: evenwicht, variatie en matigheid.   In de actieve voedingsdriehoek wordt binnen de verschillende groepen een onderscheid gemaakt tussen voorkeurs- en middenwegproducten. Bij de samenstelling van de voedingskorf wordt ervoor geopteerd om zowel voedingsmiddelen uit de voorkeurs- als uit de middenwegproducten op te nemen. Als regel wordt hierbij de verhouding voorkeur / middenweg van 5/2 (weekbasis) in de keuze van producten gevolgd. Redenen voor het opnemen van beide groepen producten zijn enerzijds de aanbreng van voldoende voedingsstoffen, en anderzijds het aanbieden van voldoende variatiemogelijkheden binnen de voedingskorf. Voorkeurproducten zijn de gezondste optie, middewegproducten zijn zaken die meer met mate geconsumeerd dienen te worden : bv bij de groep water is het voorkeurproduct water, middenwegproducten zijn dan bv koffie thee, lichte boiullon en light frisdranken In de groep graanproducten en aardappelen is de voorkeur aardappelen , volkorenbrood, meergranenbrood-volkoren deegwaren, volkoren rijst, ongesuikerde ontbijtgranen en Rijstwafels Middenweg, puree wit brood, beschuit, piccolo, witte deegwaren , rijst In de groep groenten is voorkeur alle verse groenten en alle diepvries-onbereide groenten zonder toevoegingen, middenwegproducten daar zijn glasgroenten, diepvriesgroenten met toevoegingen van room of saus, groentensappen (veel zout) Omdat we een evenwichtige voedingskorf samenstellen die past in een minimumbudget, nemen we bij de voorkeursproducten standaard de goedkoopste groep van voedingsmiddelen op. Een voorbeeld hiervan is de keuze voor kraantjeswater uit de voorkeursproducten (plat water, bruiswater) binnen de groep water. Dit betekent echter niet dat er per groep telkens maar één voorkeursproduct wordt opgenomen. Binnen de groep fruit bijvoorbeeld wordt er gevarieerd tussen goedkope fruitsoorten (meestal seizoensfruit). Voor de middenwegproducten moet de variatie zoveel mogelijk (motiveerbaar binnen een minimumbudget) kunnen spelen. Daarom zijn de middenwegproducten gelijkmatig vertegenwoordigd in de korf, met respect voor de 2/7de verhouding. Bijvoorbeeld, binnen de groep water worden volgende middenwegproducten in gelijke hoeveelheid opgenomen: koffie, thee en light-frisdranken. De totale hoeveelheid komt overeen met de 2/7de verhouding. Voor de bepaling van de hoeveelheden uit de verschillende groepen voor de verschillende leeftijden wordt uitgegaan van de door het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie voorgeschreven hoeveelheden. Verder maken we nog gebruik van de nutritionele doelstellingen voor België van het Nationaal Voeding- en Gezondheidsplan.  Aanvaardbaar (focusgroups)  Inclusief eet-en bereidingsbenodigdheden Focusgroepen zijn groepsdiscussies georganiseerd om meningen, opvattingen en ideeën te verkrijgen over een specifiek thema. Een focusgroep is geen nieuw gegeven, het bestaat al lang. Oorspronkelijk diende het voor marktonderzoeken te doen. Nu wordt het meer en meer toegepast voor wetenschappelijk onderzoek, om onderzoeksdata te verzamelen. Een moderator moet de groepsdiscussie leiden en de onderwerpen die van belang zijn voor het onderzoek voorleggen aan de groep. Wat de groepsleden vertellen is de data die wordt verzameld. Een focusgroep bestaat meestal uit een zes tot achttal deelnemers die ongeveer van dezelfde achtergrond komen. De moderator is een goed getrainde professional

B

TOTAAL BUDGET, niet werkenden, gezond, private huurwoning (prijzen geïndexeerd naar mei 2013)

Lekker, gezond en betaalbaar koken Hoofddoelstelling: Met dit project hebben we gezonde voeding toegankelijk willen maken voor lage inkomensgezinnen Methodiek ontwikkeld, gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, praktijkkennis en ervaringsdeskundigheid, die mensen toelaat theoretische kennis en praktische vaardigheden te verwerven over gezond en goedkoop koken, en daarnaast hen stimuleert in het trainen van zelfcontrole B Want- referentiebudgetten gaan uit van bepaalde competenties (gezond kunnen koken), die niet altijd aanwezig zijn

Lekker, gezond en betaalbaar koken Bestaansreden: Toetst de haalbaarheid van de voedingskorf (minimumbudgetten, 2009) (= literatuurstudie) Minimaal nodig (ingrediënten en uitrusting) Inspraak doelgroep (ook focusgroepen) Haalbaarheid toetsen Stap vooruit in vergroten van de effectiviteit van gezondheidsbevordering en armoedehulpverlening B Focusgroepen zijn groepsdiscussies georganiseerd om meningen, opvattingen en ideeën te verkrijgen over een specifiek thema. Een focusgroep is geen nieuw gegeven, het bestaat al lang. Oorspronkelijk diende het voor marktonderzoeken te doen. Nu wordt het meer en meer toegepast voor wetenschappelijk onderzoek, om onderzoeksdata te verzamelen. Een moderator moet de groepsdiscussie leiden en de onderwerpen die van belang zijn voor het onderzoek voorleggen aan de groep. Wat de groepsleden vertellen is de data die wordt verzameld. Een focusgroep bestaat meestal uit een zes tot achttal deelnemers die ongeveer van dezelfde achtergrond komen. De moderator is een goed getrainde professional

Doelstellingen Hoeveel kost een gezonde voeding in de praktijk? Gezonde voeding en gezond koken toegankelijk maken voor gezinnen met een laag inkomen Begrijpbaar, betaalbaar, bruikbaar, bereikbaar => Van evidence based practice naar practice based evidence B EBP handelen gebaseerd op resultaten van wetenschappelijk onderzoek PBE Practice based evidence legt vooral de nadruk op de ervaringskennis van de professional en de cliënt Doelstelling: Gezonde voeding en gezond koken toegankelijk maken voor lage inkomensgezinnen Begrijpbaar Weten de deelnemers wat gezonde voeding is? Weten de deelnemers waarom gezonde voeding belangrijk is? Zijn de recepten begrijpbaar voor de deelnemers? Betaalbaar Weten de deelnemers waar er goedkoop gewinkeld kan worden Kunnen de deelnemers de goedkoopste producten vinden in de supermarkt Bruikbaarheid Slagen de deelnemers erin gezond te eten? Slagen de deelnemers erin gezonde dagmenu’s samen te stellen? Vinden de deelnemers de sessies nuttig? Bereikbaarheid Slagen de deelnemers erin de goedkopere supermarkten te bereiken?

Focus op Kennis: Vaardigheden Motiveren en aanleren van zelfcontrole gezonde voeding en bewegen op basis van actieve voedingsdriehoek gezond koken, kooktechnieken Gezonde keuzes leren maken Vaardigheden Prijzen vergelijken kookvaardigheden Motiveren en aanleren van zelfcontrole Formuleren van doelstellingen Implementatie-intenties (plannen maken) Deadlines Opvolgen hiervan B Belangrijk doorheen de workshops is om de deelnemers te motiveren om te (blijven) werken aan gezonde voeding, en hen te wapenen tegen de verleidingen of gemaksoplossingen die het volhouden van een gezond voedingspatroon ongedaan kunnen maken. Dit gebeurt door het aanleren van een aantal In de workshops leren de deelnemers onder andere: wat gezonde voeding precies inhoudt; welke zelfcontroletechnieken men kan toepassen om te leren omgaan met verleidingen; prijzen vergelijken en budgetvriendelijk winkelen; budgetvriendelijk koken en voedsel bewaren; kennis over gezonde voeding in de praktijk omzetten; nieuwe ingrediënten klaarmaken. zelfcontroletechnieken, door motiverende gespreksvoering te hanteren en door deelnemers individueel op te volgen doorheen de kooksessies.

Concreet: stap 1 Oproep aan deelnemers = specifieke doelgroep + belang van motivatie Hoe te werk gaan? Infoblaadje OCMW Via via Interview (peiling motivatie adhv Prochaska en DiClemente) Maatwerk afhankelijk van de fase Deelnemersgroep samenstellen (maximum aantal instellen)

Concreet: stap 2 Infosessies (2x3u) Focus => theoretische kennis Inhoud sessie 1 Kennismaking Presentatie gezonde voeding en beweging Vragenlijst afname (waarop letten?) Afspraken Inhoud sessie 2 Kennis voedingsdriehoek herhalen Valkuilen en tips Groepsgesprekken Formuleren doelen en implementatie-intenties Oefening gezond dagmenu opstellen Eetdagboekje

Concreet: stap 3 Kooksessies (8x3u + 1u boodschappen) Focus: praktische vaardigheden + werken aan gedragsverandering 1 kooksessie = Samen boodschappen doen Korte uitleg, verdeling gerechtjes Koken Samen eten en opruimen Spelletjes Opvolging doelstellingen : interviews, observatie Varia: eetdagboekje, prijsvergelijking, quiz, … Empowerment, autonomie, motivatie

Voorbeeld eetdagboekje

Voorbeeld recept Hier bij vertellen dat in het begin meestal meer begeleiding nodig is, zowel voor verdelen gerechten als bij het helpen met uitvoeren van recepten. Gaandeweg minder begeleiding nodig, en meer autonomie aan de deelnemers geven om bv taken te delegeren. Ook: op het einde mogen zij ons opdrachten geven.

Concreet: stap 4 Nazorgsessie Focus: lange termijn gedragsverandering ondersteunen (elk seizoen)

Bundelen resultaten Hoeveel kost een gezonde voeding in de praktijk? Gemiddeld 5-6 Euro per dagmenu Is een gezonde voeding toegankelijk voor onze doelgroep? Resultaten vragenlijsten, interviews en observaties Afhankelijk van motivatie en uitgangssituatie I Ook belangrijk; het sociale aspect, structuur aan dag en vaste activiteit. Wat betreft het vinden van de goedkoopste producten in de supermarkt merken we dat een aantal deelnemers van de kookcursussen zich dit gedrag reeds toegeëigend hadden voor de aanvang van de kookcursus. Indien je voor een lange periode moet rondkomen met een beperkt budget is dit immers een veelgebruikte overlevingsstrategie. Vier deelnemers veranderen hun aankoopgedrag en bij drie personen stellen we een lange termijn effect vast. Een ander doel van de kookcursus was om een gezonder eetgedrag bij de deelnemers te introduceren. We stellen vast dat voor de meeste deelnemers de cursus een positief effect heeft op de manier waarop ze hun maaltijden samenstellen. Het gezonde eetgedrag blijft voor velen ook op lange termijn behouden.    

Kookboek Kookboek “Lekker en gezond” – 5000 exemplaren uitverkocht I

Kookboek Kookboek “Een hele dag lekker en gezond eten voor 5 Euro” Verschijnt 23 april 2014

Kookworkshops: twee opties All-in formule Onder begeleiding van onze voedingsdeskundige en psychologe 10 sessies van 4u Formule met eigen inbreng (train the trainer) Onder begeleiding van onze voedingsdeskundige en eigen MW/vormingsmedewerker Gedetailleerd draaiboek voor de MW rond gedragsverandering en zelfcontrole I

Meer info www.cebud.be Babs.vandervoort@thomasmore.be i.cornelis@thomasmore.be 014 56 23 10 I