Wereldse zaken in de klas Studiedag VDLG 10 maart 2016 dr. Hester Radstake www.hesterradstake.nl

community needs clash & clash needs community

Leren van wereldse zaken Hoe kunnen gesprekken in de klas over (maatschappelijk) gevoelige onderwerpen benut worden als leermomenten voor samenleven in diversiteit?

Maatschappelijk gevoelige onderwerpen Vrijheid van meningsuiting Seksuele diversiteit Vluchtelingen Weerstand tegen islam Racisme en discriminatie Fundamentalisme Rechts-extremisme Anti-semitisme Terroristische aanslagen ….

Ervaringen uit de praktijk Handelingsgerichte docenten, gevoel van urgentie Meestal reageren m.b.v. gesprek Maar: vastlopen/ontevreden/lastig/onzeker Landelijke kwantitatieve studie over omgaan met spanningen in de klas ‘Teaching in diversity’ (Radstake, 2009) Onderzoeksrapport ‘Maatschappelijke problemen bespreken in de klas, hoe moeilijk is dat?’ (Sijbers et al., 2015) Enquête n.a.v. aanslagen Parijs (Ter Haar & Visser, 2015)

Vraag Hoe sta jij tegenover het praten over gevoelige onderwerpen in de klas? Ga je dit soort onderwerpen liever uit de weg of zoek je naar mogelijkheden om ze te bespreken? Wat spreekt je aan aan het bespreken van gevoelige onderwerpen in de klas? Wat vind je lastig?

Docentdilemma’s Verschillende perspectieven aanwakkeren of juist afremmen om escalatie te voorkomen? ‘Alles mag gezegd worden’ maar… binnen grenzen van veiligheid en respectvol met elkaar omgaan Persoonlijk maken of zakelijk en ‘objectief’ houden? Aansluiten bij belevingswereld leerlingen maar ‘niet één van hen’ zijn/zo gezien worden (bijv. autochtone docent in cultureel gemengde klassen) Open uitkomst van het gesprek waarin perspectieven naast elkaar gezet worden (relativisme?) of inhoudelijke richting geven? Moet ik mijn eigen mening wel/niet geven?

Geen recept, wel hulpmiddelen: 1. Je bewust zijn van het nut & belang van het gesprek (Biesta) 2. Pedagogische houding van diversiteitsensitiviteit (verder) ontwikkelen 3. Reflectieve voorbereiding (bij geplande gesprekken) & evaluatie Eérst: het wie wat waar waarom wanneer van het gesprek. Daarna pas hoe: 4. (Blijven) oefenen met gespreksaanpakken (handelingsalternatieven) 5. (Blijven) oefenen met verschillende docentrollen

1. Bewust zijn van het nut & belang van het gesprek De drie functie- en doeldomeinen van het onderwijs volgens Gert Biesta l

Maatschappelijk gevoelige onderwerpen & de doeldomeinen Kennis verkrijgen over wat er in de wereld gebeurt, de grote kwesties en verschillende perspectieven daarop (kwalificatie) Communicatieve/discussie vaardigheden ontwikkelen (socialisatie) Vaardigheden voor kritisch leren denken ontwikkelen (socialisatie) Klas(gesprek) als oefenplaats voor het ‘je aangesproken weten’ door controverses, door verscheidenheid aan perspectieven, opvattingen en ervaringen (subjectivicatie) Waarden en emoties leren kennen en onderzoeken (bij anderen en bij jezelf) (subjectivatie)

2. Diversiteitsensitiviteit als pedagogische houding positieve waardering van diversiteit (in perspectieven op onderwerpen en verschillen tussen mensen/leerlingen) kunnen en willen verplaatsen in belevingswereld van leerlingen bewust dat maatschappelijke issues en bepaalde lesinhouden impact kunnen hebben op leerlingen (verschil thuis-school-andere contexten) Kunnen duiden van de bijdrage en houding van leerlingen aan discussies over gevoelige onderwerpen en er ruimte aan te bieden waarbij de veiligheid van de leeromgeving behouden blijft (Bennett & Bennett, 2002; Burns & Shadonia-Gersing (eds.), 2010; Chen & Starosta, 2000; Cochran-Smith, 1995; Naber & Bijvoets, 2011; Pels et al., 2012; Villegas & Lucas, 2002; Westrick & Yuen, 2007; Wubbels et al, 2006)

Daartoe… Kritisch willen en kunnen kijken naar eigen referentiekader, opvattingen, waarden, leefwereld Open staan voor/ geïnteresseerd zijn in de opvattingen, waarden, leefwereld van alle leerlingen Kunnen aansluiten bij andere referentiekaders (van leerlingen, maar ook breder) Ruimte kunnen bieden aan verschillende perspectieven en referentiekaders, ook als er sprake is van ‘botsende’ perspectieven (ook ten aanzien van die van jezelf) Je eigen referentiekader in relatie tot die van de leerlingen/de maatschappij willen en kunnen bekijken Multipele identiteiten bij leerlingen (en bij jezelf) herkennen

Stel je een situatie voor waarin een gevoelig onderwerp ter sprake kwam in je klas. In hoeverre is de volgende stelling op jou van toepassing? ‘Ik was er in het gesprek op gericht dat verschillende opvattingen en perspectieven op het onderwerp werden belicht, waarbij er niet één ‘de juiste’ was.’ 1. Welke score (1 helemaal niet -5 zeer sterk) geef jij jezelf? Waarom? 2. Neem drie verschillende leerlingen uit de klas in gedachten. Welke score (1-5) zouden zij jou denk je geven? Waarom? Welke verschillen zie je in de scores? Hoe komen die? Leerlingen voelen zich vaak in verschillende mate door jou gezien. Voorbeeld: gevoelig voor het onbedoeld afwijzen van een bepaalde mening. Goed om je daarvan bewust te zijn. Waarom deze stelling? Door ruimte te bieden aan verschillende perspectieven, wordt inclusiviteit vergroot: in de gemeenschap die we als klas zijn, is er ruimte voor verschillen tussen ons; dat belemmert niet dat we goed met elkaar kunnen omgaan, samenwerken, etc.

3. Reflectieve voorbereiding (en evaluatie): 5 W-vragen WAAROM gaan we hierover praten? Aanleiding en doel (n.b. hou het klein!) WAT is het (eigenlijke) onderwerp? Waar gaat in wezen over? Wat is de relevantie voor leerlingen? Baken af en haal het naar de leerlingen toe. WIE gaat het bespreken? Wat betekent het onderwerp voor je leerlingen? Waar liggen hun gevoeligheden? Waar de jouwe? Hoe zit het met jouw diversiteitsensitiviteit? WAAR vindt het gesprek plaats? Hoe zit het met de klas qua orde, sfeer, sociale veiligheid? Hoe zien de leerlingen jou? WANNEER vindt het gesprek plaats? Timing in leer-en ontwikkelproces? Nodige voorbereiding? Afstemming team/leiding? Deze vragen langslopen en impact ervan op het gesprek nagaan: hoe ga je het aanpakken? Waarom? Werk dynamisch: het Waar kan je het Wat doen bijstellen/concretiseren.

4. (Blijven) oefenen met gespreksaanpakken Categorieën: Onderzoekende, open gesprekken Opiniërende gesprekken Verhalen/narratieven Systeemdenken Debat Activerend Te kiezen aanpak is afhankelijk van wat je met het gesprek wilt bewerkstelligen.

5. Blijven oefenen met docentrollen Objectief/academisch Advocaat van de duivel Advocaat Onpartijdig voorzitter Persoonlijk betrokken Combinatie/afwisseling Bewust nadenken over voor-en nadelen van het wel of niet geven van je eigen mening in het gesprek.

Tot slot ‘Eerst moet er liefde zijn, dan pas volgt verandering’ ‘Extreme en ongenuanceerde ideeën en gedrag horen bij jonge mensen. Daar moet je niet van schrikken. Je moet niet boven, maar naast hen gaan staan.’ Younes el Kaci, docent Wibautcollege Amsterdam in: NRC, 20-02-2016

Meer weten? Neem contact met me op: Hester Radstake E: hester.radstake@gmail.com W: www.hesterradstake.nl