De wereld rond 1900

Bespreek in je drietal telkens in 1 minuut de volgende vragen (totaal drie) en noteer steekwoorden: De Eerste Wereldoorlog wordt wel de oercatastrofe (‘oerramp’)van de Twintigste Eeuw genoemd. Waarom is dit een passende benaming? Wat waren de belangrijkste kenmerken van de Eerste Wereloorlog (1914 – 1918)? Wat weet je van de periode voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog (belangrijke gebeurtenissen, personen, verschijnselen)?

DE KAART VAN EUROPA: Beschrijf wat je opvalt Het is allereerst van groot belang goed naar de kaart van Europa te kijken. Wat valt op? Grote rijken grenzen aan elkaar (Europa bestaat uit grote rijken) Duitsland is een nieuw land in het centrum van Europa? => machtsbalans verschuift Ottomaanse (Turkse Rijk) staat bekend als de Zieke man van Europa Veel veranderingen rond 1900 op de Balkan

FRANS-DUITSE OORLOG (1870–1871): Duitse staten vechten samen tegen Frankrijk onder leiding van Pruisen In 1871 werd de koning van Pruisen Wilhelm I tot Keizer van Duitsland uitgeroepen. De mijnbouwprovincie Elzas- Lotharingen werd van Frankrijk afgepakt Sterke wraakgevoelens in Frankrijk Een heel belangrijke ontwikkeling was de tot stand koming van het Duitse Rijk in 1871. Tot die tijd allerlei onafhankelijke staatjes, koninkrijken etc. In loop 19e eeuw was Pruissen steeds belangrijker geworden. Onder leiding van de koning van Pruissen werd in 1870-1871 Frankrijk verslagen en in de Spiegelzaal van Versailles werd het Duitse Keizerrijk uitgeroepen: Frankrijk diepbeledigd en Elzas-Lotharingen ingepikt door Duitsland => REVANCHE!

DUITSE RIJK: Snelle industrialisatie in Duitsland (rond 1900 grotere staalproductie dan Engeland) Sterk groeiende bevolking Wilhelm II zocht afzetmarkten en grondstoffen Streefde naar een ‘plaats onder de zon’ Spanningen met Frankrijk en Engeland. Duitsland was een autocratisch bestuurd. Geen democratische ontwikkeling. Sterke economische ontwikkeling, ontwikkeling leger en vloot. Plek onder de zon. Nationalisme.

De Engels-Duitse wapenwedloop Engeland was traditioneel de baas op zee en koloniale grootmacht. Vanaf de vlootwet van 1898 concurreerde Wilhelm II met de Engelsen. Tussen 1905 en 1913 bouwde Duitsland 28 pantserkruisers, Engeland 42. Imperialisme leidde ook tot spanningen tussen Engeland en Frankrijk. Spanningen tussen Duitsland en Engeland. Duitsland wilde zich militair groot genoeg maken om handelsbelangen veilig te stellen en ook dat andere grootmachten rekening met het land hielden, maar was zich ook bewust van het belang van evenwicht bewaren. Vandaar vloot niet groter dan Engelse. Wilhelm II was wel ambitieuzer dan zijn voorganger en dat leverde ook spanningen op met andere landen. Maar ook spanningen tussen Engeland en Frankrijk.

Nationalisme: Nationalisme is trots zijn op je eigen volk en land. Nationalisme kan ook zeer extreme kanten ontwikkelen: superioriteitsgevoelens, óns land is het beste land, andere landen zijn inferieur. In ieder land had men andere manieren en/of redenen om dat nationalisme tot uiting te brengen: Een ander belangrijk verschijnsel in deze periode was nationalisme: wie kan hiervan een voorbeeld noemen?

Nationalisme 1: DUITSLAND Nieuw land, daarom noodzaak tot samenbinding. Lessen Duitse cultuur en geschiedenis. Monumenten, parades etc. Veel nadruk op leger. Autocratisch bestuurd. Wilhelm II had zijn grootvader Wilhelm I in 1889 opgevolgd en wilde Duitsland internationaal meer mee laten spelen. Hij streefde naar een ‘Plaats onder de Zon’ voor Duitsland.

NATIONALISME 2: FRANKRIJK Liefde voor het vaderland en haat tegen het Duitse rijk werden op scholen met de paplepel ingegoten. Veel nieuwe symbolen: vlag, volkslied. Soldaten alleen geleerd aan te vallen/ Frankrijk wil revanche op Duitsland voor het verlies van Elzas-Lotharingen in de Frans-Duitse oorlog.

NATIONALISME 3: OOSTENRIJK-HONGARIJE / DE BALKAN In Frankrijk en Rusland had het nationalisme een samenbinden effect (wij tegen zij). In Oostenrijk juist het tegenovergestelde. De annexatie had in 1907 ook al tot grote spanningen geleid. O-H had grote problemen met de vele volkeren binnen en buiten haar multi-nationale rijk. Bovendien had het Bosnië geannexeerd (1907) en daarmee de woede van buurland Servië op de hals gehaald: veel Serven woonden immers in Bosnië.

SPANNINGEN OP DE BALKAN Rusland voelde zich de grote Slavische broer van de nieuwe landen op de Balkan (vooral Servie) Rusland wilde profiteren van de krimp van het Ottomaanse Rijk => wilde de toegang naar de Middellandse Zee controleren. Oostenrijk-Hongarije probeerde zijn invloed op de Balkan te vergroten om onafhankelijkheidsbewegingen onder controle te houden. Spanningen tussen Oostenrijk en Rusland nemen toe. Grote crises op de Balkan: 1908 en 1912. Diplomatie had oorlog eerder kunnen voorkomen. Wellicht verloren Russisch-Japanse oorlog (1905) ook een rol.

Bondgenootschappen: Een belangrijk verschijnsel was het sluiten van verdragen en bondgenootschappen. Landen onderhandelde hier voortdurend over. Na de verloren oorlog van 1870 – 1871 zocht Frankrijk andere landen om haar doelen tegen Duitsland te kunnen verwezenlijken. Maar: spanningen met Engeland over kolonien en een lange periode waarin Rusland een verdrag met Duitsland en Oostenrijk had maakten dit lastig. Duitsland (Wilhelm I) probeerde met die politiek te voorkomen dat een oorlog aan twee kanten zou kunnen uitbreken. Rusland kreeg steeds meer spanningen met Oostenrijk over de belangen op de Balkan en het verdrag viel uit elkaar. Duitsland heeft toen nog een tijdje geprobeerd om een geheim verbond met Rusland in stand te houden (naast het verdrag met Oostenrijk). Wilhelm II die een minder voorzichtige politiek voerde, vond dat niet zuiver en zegde het op. Toen ging Rusland op zoek naar een nieuwe bondgenootschap voor haar ambities op de Balkan en de doorvaart naar de Middellandse Zee => Frankrijk. Je ziet ook dat Engeland pas laat betrokken raakte bij de machtsblokken op het vaste land van Europa.

Militarisme In de Keizerrijken Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Duitsland speelden het leger en de Generale Staven een hele grote rol op politiek gebied. Ook de drie keizers van deze landen waren dol op militair vertoon. Nicolaas II van Rusland: ‘Ontwapening is een idee van Joden, Socialisten en hysterische vrouwen’ Nicolaas II van Rusland Militarisme was een belangrijk verschijnsel. Wilhelm II van Duitsland Frans Jozef van Oostenrijk

Militarisme: In veel landen lagen militaire plannen klaar voor een eventuele oorlog. Het bekendste plan is het Duitse Von Schlieffenplan, dat werd ontworpen tussen 1894 en 1905, maar ook Frankrijk, Engeland, O-H en Rusland hadden aanvalsplannen klaarliggen. Uitleg Van Schlieffenplan Plan was bekend Alfred von Schlieffen Zijn plan:

De aanleiding en het uitbreken van de oorlog: 28 juni 1914 Vertel kort het verhaal. De moord op de Oostenrijkse troonopvolger Franz-Ferdinand

HET ‘SNEEUWBALEFFECT’ 6 juli: Berlijn geeft Wenen een Blanco Cheque: Duitsland zal O-H onvoorwaardelijk steunen. 22 juli: Oostenrijk-Hongarije stelt Servië een ultimatum. Servie moet Oostenrijkse politie-agenten toelaten om de moord op Franz Ferdinand en de Servische rol hierin te onderzoeken. Servië weigert dit en begint een gedeeltelijke mobilisatie, ook Oostenrijk mobiliseert. 28 juli: Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië. 30 juli: Algehele mobilisatie Oostenrijk-Hongarije. Hierna besloot ook Rusland tot de algehele mobilisatie. 1 augustus: Duitsland verklaart de oorlog aan Rusland. 3 augustus: Frankrijk mobliliseert. Duitsland verklaart Frankrijk de oorlog. Het Von Schlieffenplan treedt in werking. 4 augustus: Duitsland trekt België binnen, na een Belgische weigering op het verzoek van Duitsland om de Duitse troepen vrije doortocht te verlenen. Engeland verklaart hierop Duitsland de oorlog, omdat België al sinds 1830 neutraal was en Engeland zou ingrijpen als die neutraliteit werd gebroken.

HOE KON DE OORLOG NU ONTSTAAN? Hoe de oorlog kon ontstaan zullen we nu niet bespreken. Daarop richten we ons in les 4 tot en met 7. Nu van belang om te informatie goed te verwerken. De komende 30 minuten (en ook deel volgende les) in tweetallen werken aan verwerkingsopdrachten bij de leertekst.