Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/2014 Overzicht van rechtspraak inzake MBV (exclusief draagmoederschap) Prof. dr. Gerd Verschelden 1

Rechtspraakoverzicht: diverse procedures m.b.t. MBV Grondwettelijk recht Administratief recht Vreemdelingenrecht Gezondheidsrecht Sociaal recht Familierecht Verbintenissenrecht = Publiekrecht = Privaatrecht Opzet van het onderzoek Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20142

Grondwettelijk recht Twee beroepen tot vernietiging van de afbakening van het toepassingsgebied van de Wet Menselijk Lichaamsmateriaal (19/12/2008) m.b.t. gameten, (fragmenten van) gonaden, embryo’s en foetussen 1) delegatie: KB 28 september 2009: nooit in werking 2) door de wet van 23 december 2009 in art. 3, § 4, lid 2 van de wet van 2008 Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20143

Grondwettelijk recht Vzw’s voerden aan: - aantasting v/d eerbied voor de integriteit v/d persoon, die een rechtssubject zou zijn vanaf de conceptie (≠ theorie van de juridische persoonlijkheid) - onverenigbaarheid met het grondwettelijk recht op integriteit van het kind (art. 22bis Gw.) j° het recht op leven (art. 2.1 EVRM, art. 6.1 BUPO en art. 6.1 IVRK) Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20144

Grondwettelijk recht GwH 5 oktober 2011: “De rechten toegekend aan kinderen door art. 22bis Gw. strekken zich niet uit tot het embryo en de foetus in de zin van de wet van 19 december 2008” Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20145

Administratief recht RvS 3 februari 2005: vernietiging van art. 25, § 1 KB 15 februari 1999 vereiste van minstens 6 jaar ervaring op het vlak van MBV als erkenningsvoorwaarde voor een zorgprogramma reproductieve geneeskunde B schendt art. 10 Gw. Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20146

Vreemdelingenrecht KG Rb. Brussel 17 november 2006: Bevel om het grondgebied te verlaten t.a.v. een illegaal in België verblijvende man, die een IVF-behandeling was begonnen strijdig met artikel 8 EVRM Termijn om het grondgebied te verlaten verlengd Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20147

Gezondheidsrecht Toestemming tot het gebruik van ingevroren embryo’s Evans t. Verenigd Koninkrijk Het recht van een vrouw op voortplanting is ondergeschikt aan het recht van haar ex-partner om zich niet (met haar) voort te planten (Brits recht: toestemming kan door elke partij op ieder ogenblik voorafgaand aan inplanting worden ingetrokken) Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20148

Gezondheidsrecht Toestemming tot het gebruik van ingevroren embryo’s Belgische MBV-wet: overeenkomst met fertiliteitscentrum moet voorzien in bestemming van overtallige embryo’s bij scheiding of onoplosbaar meningsverschil (art. 13, 1°) Het centrum moet rekening houden met de laatste instructie van de wensouders waarover zij het wel eens waren (art. 14) Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/20149

Gezondheidsrecht K.I. met sperma van een gedetineerde echtgenoot Dickson t. Verenigd Koninkrijk Finaal is geoordeeld dat een echtpaar geen MBV- behandeling mag worden geweigerd omdat één van de partners gedetineerd is (Brits recht: seksuele contacten tijdens detentie onmogelijk) Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201410

Gezondheidsrecht Wettelijk verbod op heterologe IVF S.H. t. Oostenrijk - IVF met eiceldonatie, - IVF met spermadonatie de beoordelingsmarge “at the relevant time” werd niet overschreden: geen schending van artikel 8 EVRM Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201411

Gezondheidsrecht Bewaring van overtallige embryo’s Knecht t. Roemenië Transfer naar een door de staat erkend centrum waar ook een IVF-behandeling werd aangeboden Geen schending van art. 8 EVRM Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201412

Gezondheidsrecht Verbod op pre-implantatiediagnostiek Costa en Pavan t. Italië Beide ouders drager van het muco-gen Italiaans recht: algemeen wettelijk verbod op PID, maar therapeutische abortus toelaatbaar Schending van art. 8 EVRM Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201413

Sociaal recht Ontslagbescherming na IVF HvJ 26 februari Mayr ontslagverbod bij zwangerschap (richtlijn 1992) geldt niet in de fase van in vitro bevruchte eicellen vóór de inplanting MAAR een werkneemster mag in het raam van de gelijkheid (richtlijn 1976) in de fase tussen eicelpunctie en inplanting niet ontslagen worden met als voornaamste reden voor ontslag deze behandeling Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201414

Sociaal recht Ontslagbescherming na IVF Arbrb. Leuven 20 januari 2011 Het is niet de bedoeling om de ontslagbescherming uit de Arbeidswet “vanaf het ogenblik waarop de werkgever werd ingelicht omtrent de zwangerschap” jaren te rekken: ze geldt enkel vanaf de kennisgeving van (niet: de kans op of de poging tot) een zwangerschap Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201415

Familierecht Geding na toestemmingsweigering tot vaderlijke erkenning Brussel 29 mei 2012 Feiten: wettelijk samenwonenden sluiten achtereenvolgens twee overeenkomsten tot KID: één schriftelijk in 2005 (UZ Gasthuisberg) en één mondeling (L.I.F.E.) kind wordt geboren na tweede behandeling, maar de bevruchting vond plaats na beëindiging van de WS Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201416

Familierecht Geding na toestemmingsweigering tot vaderlijke erkenning Wensvader wil erkenning, maar moeder weigert * Afstammingsrecht: biologische realiteit primeert * Art. 56, eerste lid MBV-wet: “vanaf de inseminatie van de gedoneerde gameten spelen de afstammingsregels zoals bepaald in het Burgerlijk Wetboek in het voordeel van de wensouder(s) die de gameten ontvangen heeft (hebben)” Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201417

Familierecht Geding na toestemmingsweigering tot vaderlijke erkenning Rb. Leuven (27 september 2010) en Hof Brussel (29 mei 2012) laten de wensvader (m.i. terecht) toe te erkennen, maar… het kind was in juni 2010 al erkend door de nieuwe partner van de moeder Quid? Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201418

Familierecht Onderzoek naar het vaderschap Rb. Dinant 5 maart 2009 Na toestemming tot KID stierf de wensvader zes dagen na de geboorte Moeder vorderde succesvol gerechtelijke vaststelling van vaderschap op basis van bezit van staat en de MBV-wet (ondanks art. 332quinquies, § 3 BW) Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201419

Familierecht Adoptie Procedures van lesbische meemoeders hebben geleid tot de ongrondwettigheid van basisregels inzake adoptie: - Volle adoptie moet kunnen mits toestemming moeder, ook ingeval de ex-partners niet meer samenwonen - Toestemmingsweigering van de geboortemoeder mag niet quasi-absoluut zijn in geval van mee-ouderschapsproject Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201420

Familierecht Alimentatie Geen wettelijke onderhoudsplicht voor de mee-moeder zonder afstammings- of adoptieband Soms wordt een natuurlijke verbintenis aanvaard die kan worden omgezet in een burgerrechtelijke verbintenis als een drietal voorwaarden zijn voldaan… Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201421

Familierecht Alimentatie – natuurlijke verbintenis 1) een subjectieve gewetensplicht bij degene die het onderhoud verstrekt 2) een objectieve gewetensplicht op basis van een maatschappelijke consensus en 3) de omzetting van de verbintenis door een eenzijdige wilsuiting, bestaande uit de vrijwillige uitvoering of de belofte daartoe (≠ art. 221 BW volgens Rb. Hasselt) Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201422

Familierecht Ouderlijk gezag en recht op persoonlijk contact Gezag kan enkel volgen uit afstamming of adoptie, in afwachting van een regime van zorgouderschap (waartoe het Grondwettelijk Hof heeft opgeroepen) De meemoeder heeft als derde een virtueel recht op persoonlijk contact, toegekend of geweigerd in het belang van het kind, na bewijs van bijzondere affectieve band Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201423

Familierecht Huwelijk – weigering tot voltrekking schijnhuwelijk Cass. 8 februari 2008 “De rechter die o.g.v. verscheidene getuigenverklaringen vaststelt dat de partijen blijkbaar daadwerkelijk samenwonen en niet ontkent dat zij een behandeling voor MBV hebben gestart, kan niet naar recht beslissen dat de intentie van de man kennelijk niet gericht was op de totstandkoming van een duurzame levensgemeenschap, maar enkel op het verkrijgen van een verblijfsrechtelijk voordeel” Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201424

Verbintenissenrecht Hospitalisatieverzekeringsovereenkomsten afgesloten door een koppel met vruchtbaarheidsproblemen zijn niet nietig (Rb. Brugge) MBV-overeenkomsten gesloten vóór 27 juli 2007 (niet geldig ontbonden of nietig verklaard) worden sinds die datum beheerst door de MBV-wet, zonder dat herbevestiging nodig is (Hof Brussel) Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201425

Conclusie MBV gaf aanleiding tot zeer diverse procedures, vnl. van privaatrechtelijke aard Rechtspraak van het EHRM noopt niet tot aanpassing van Belgische wetgeving of rechtspraak Het recht moet de medische evoluties volgen en begeleiden door ethische limieten te stellen met respect voor menselijke waardigheid, wilsautonomie en zelfbeschikking Medisch begeleide voortplanting – Prof. dr. Gerd Verschelden – 27/02/201426