Integraal werken: impact en organisatie Lessen uit onderzoek Jantine Schuit, RIVM, VU Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni 2016

Inhoud 1.Gezondheidsachterstanden 2.Wijkgerichte aanpak Wat doen we? Wat levert dit op? Waar lopen we tegenaan? 3. Aansluiting met Gezond in.. 4. Algemene aanbevelingen Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni 2016

3 Verschillen in (gezonde) levensverwachting: vrouwen 19 jaar verschil

Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

5

Aandeel gedrag in verklaring gezondheidsverschillen Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Factoren die gezondheidsachterstanden beïnvloeden 7 Direct…. En indirect….

Aandeel wijk in (gezonde) levensverwachting Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni Marmot: Fair society, healthy lives, 2010

Gezondheidsachterstanden zijn hardnekkig ●Een slechte start in gezondheid heeft vaak lange termijn effecten –Overgewicht, psyco-sociale ontwikkeling, ●Achterstand in toegang informatie diensten en hulpbronnen –Moeilijk om er uit te komen (nascholing) ●Groter risico op blootstelling –Slechte behuizing, criminaliteit, sociale druk ●Minder controle over eigen levensomstandigheden –Financiële beperkingen ●Gezondheidszorgsysteem draagt niet bij aan verkleining verschillen –gezondheidsvaardigheden Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Integraal werken: vb ruimtelijk inrichting Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni Fysieke omgeving -Gebrek aan faciliteiten -Gebrek aan informele recreatie plekken -Slechte wegen en voet/fietspaden -Verkeersoverlast -Obesogene omgeving Link met Geen mogelijkheid tot interactie Gebrek aan sociale cohesie Isolement Luchtverontreiniging Minder lichaamsbeweging Ongezonder eetpatroon Gezondheid Geestelijke gezondheid Luchtweg problemen Hart-en vaat ziekten

Impact van interventies ●Algemeen: –Er is weinig onderzoek gedaan naar de impact van intersectoraal beleid, laat staan op gezondheidsverschillen. ●Maar: –Wat werkt voor algemene populatie werkt ook voor mensen in achterstandspositie ●Echter –Algemene aanpak verlaagt niet verschillen (GAP) ›Groepen met hoge SEP profiteren meer ●Toegankelijkheid, compliance ●Bijv voorlichting ›Groepen met lage SEP ‘profiteren’ meer ●Bijv Accijns Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Voorbeeld uit Denemarken Nationaal Actieplan: maatregelen met gunstig effect terugdringen gezondheidsverschillen: 1.vroege ontwikkeling kinderen 2.Scholing 3.Segregatie 4.Inkomen en armoede 5.Langdurige werkloosheid 6.Sociale exclusie/ marginalisatie 7.Fysieke omgeving 8.Werkomgeving 9.Gezond gedrag 10.Vroege functionele achteruitgang 11.Zorggebruik 12.Organisatie arbeidsmarkt Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Effect op gezondheidsverschillen (literatuur) ●Community interventies (n=8): beperkt/niet effectief –Werkgelegenheid en werkcondities –Vroege ontwikkeling kinderen –Huisvesting –Sociale en fysieke omgeving ●Individuele interventies (n=7): effectief –Inzet case manager –Bevorderen schoolrijpheid –Geestelijke gezondheidszorgvoorziening op scholen voor vluchtelingkinderen. –Beter toegang mondgezondheidszorg –Verbeteren toegankelijkheid vaccinatieprogramma –Zelfmanagement interventie voor astma bij gezinnen met een laag inkomen Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni Ndumbe-Eyoh S, et al. BMC public health. 2013;13:1056

Integrale aanpak in Nederland: Beweeg je Buurt ●Opzet –Evaluatie 8 jaar wijkgerichte aanpak om bewegen bij kinderen te stimuleren –(ouders) van kinderen 4-12 jaar –4 gemeenten in Noord Brabant –2 grootschalige surveys (2007, 2013) + buurtonderzoek + beleidsanalyse –Proces en effect evaluatie ●Vraagstellingen –Welke omgevingskenmerken beïnvloeden lichaamsbeweging van kinderen? –Wat gebeurt er al op lokaal niveau om deze kenmerken te verbeteren en hoe kan dit nog verder worden verbeterd? –Welke beleidsmaatregelen met een gunstig effect op omgevingskenmerken zijn beoogd en uitgevoerd? –Wat heeft bijgedragen tot meer beweeggedrag van kinderen? (impact) –Wat zijn barrières geweest om dit beleid tot stand te brengen? (proces) Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Omgevingskenmerken en lichaamsbeweging (BJB) ●Sociale omgevingskenmerken (in alle lft groepen) –Sociale cohesie –Sociale veiligheid –Buiten spelen en actief transport ●Fysieke omgevingskenmerken (vooral 4-6 jr) –Groen –Water –Diversiteit routes –NIET formele speelplekken, WEL stoep –Verkeersveiligheid (zebra paden, rotondes, stoplichten) –Buiten spelen Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Bestaand en nieuw beleid Bestaand beleid ●3 van de 4 gemeenten hadden geen breed multi-sectoraal beleid ●Veel sectoren droegen bij aan verbetering omgeving maar waren zich daar niet van bewust ●Samenwerking beperkt zich vaak binnen het sociale domein. Fysieke domeinen zijn slecht aangehaakt. Nieuw voorgenomen beleid ●Met gemeenten zijn 16 haalbare maatregelen geïdentificeerd die omgeving beweegvriendelijk kunnen maken (Delphi studie) –Sociale cohesie, sociale veiligheid Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

4 jaar later….. ●88 (voorgenomen) beleidsmaatregelen gericht op een beweegvriendelijke omgeving ●48 konden worden bevestigd in buurtonderzoek (dus uitgevoerd) ●Aantrekkelijkere omgeving, voetpaden, kwaliteit van speelvoorzieningen Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni Beleidsmaatregel gericht op verandering omgeving Lichaamsbeweging (4-12 j) Objectief gemeten verandering omgeving

Organisatie van integrale aanpak SEGV Plan ●Een goed strategisch plan is geen garantie voor concrete acties ●Evidence-based onderbouwing is zinvol maar niet voldoende. Samenwerking ●Veel samenwerking met partijen buiten de gemeente, meer aandacht nodig voor interne samenwerking ●Onderlinge afhankelijkheid van elkaar expliciet benoemen en voelen. –Voorkom ‘activisme’ en zorg voor win-win situaties –Maak duidelijk hoe samenwerking kan helpen om de doelen van alle partners te behalen, of hun problemen op te lossen. Gezondheidswinst is bijvangst ●Horizontale verbinding EN verticale verbinding is van belang. ●Managementcultuur gericht op correcte bedrijfsvoering (SMART doelstellingen) biedt weinig ruimte voor samenwerking ●Vergeet de burgers niet Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni (Hendriksen et al, 2015, Storm et al, …)

Voorbeeld samenwerking 16 gemeenten Storm et al, geaccepteerd ●Onderzoek bij 16 gemeenten naar mate van samenwerking om GA terug te dringen. Samenwerking is: –juiste sectoren in het beleidsnetwerk, –overeenstemming over de doelstellingen, –de beleidsinzet vanuit diverse sectoren, –de manier van samenwerken Uitkomsten –Sociale sectoren vaker dan fysieke sectoren onderdeel van het netwerk –Beleid meestal: tegengaan van ongezonde leefstijl en sociale uitsluiting en het vergroten van de kwaliteit van de zorg. –Beleid minder vaak: verbeteren van de woonomstandigheden en het terugdringen van de sociaaleconomische positie (inkomen, werkeloosheid ). Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Participatie ●Stakeholder participatie bij lokale beleidsontwikkeling –Onderzoek naar proces en impact bij GES (aanleg (spoor)weg) ›Consensus bij verschillende stakeholders incl burgers? ›2 workshops: Chatham house regels + ‘we are all experts’ regel ›Gezamenlijke brede visie op de relatie tussen gezondheid en omgeving ›Gedeeld perspectief, gezamenlijke belangen, inzicht in denkwijze van ander ●gevoel van consensus ipv echte consensus. ●Daarom wel belangrijk om expliciet aandacht hieraan te besteden om teleurstelling later te voorkomen Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni Den Broeder et al. We are all experts…. 2016

Barrières en bevorderende factoren ● Intersectoraal werken wordt soms als een extra taak ervaren, ● het ontbreken van een budget dat gealloceerd is om intersectoraal werken te bevorderen, ● gebrek aan ownership, een disbalans in ambitie voor intersectoraal werken tussen sectoren, en een gebrek aan een duidelijke doelstelling voor het intersectorale werken ● Politieke support, betrokkenheid van burgers, en gebruik van lokale media EN ● Het identificeren en formuleren van gezamenlijke doelstellingen. Cruciaal hierbij is dat naast tevens afgesproken wordt welke sector verantwoordelijk is voor welke maatregel die ingezet wordt. Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

8 pijlers voor succesvolle aanpak: Gezond in …

Maar ook: Behavioral change ball (Hendriks et al 2015) Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni Een conceptueel kader voor IGB -strategisch: agenda setting, leiderschap, beleidsontwikkeling -tactisch: adaptief management, leiderschap -operationeel: uitvoering, team werk, netwerken Basis Behavioral model: COM-B: Gedrag (B): CAPABILITY, OPPORTUNITY AND MOTIVATION

Aanbevelingen voor de toekomst ●Zoek samenwerking binnen gemeenten –Denk vaker: wat ik kan voor een ander betekenen? Ipv wat kan de ander voor mij betekenen ●Maak beleid concreter –Al in de nota ●Asset based community development –Denk niet vanuit problemen maar ook vanuit bronnen ●Besteed aandacht aan gezondheidsvaardigheden –Terugdringen van GAP ●Ga in dialoog met stakeholders (incl burgers), –Geef maatschappelijke partners aandeel in de beleidsuitvoering en laat hen meepraten over wat de haalbare condities en aanvaardbare wijzen zijn waarop integrale actie tot stand komt. ●Zorg voor structurele ondersteuning voor gebruik van tools om IGB voor te geven. Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni

Voorbeeld gedrag Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni DANK U WEL

Wijkscan en dialoog ●7 wijken, samenwerking publieke gezondheid en zorg. ●2 tools: wijkgezondheidsprofiel & beleidsdialoog ●Stappenplan –kennismaken met wijk, samenstellen werkgroep, –analyseren wijk, samenstellen wijkgezondheidsprofiel, –voorbereiden n uitvoeren beleidsdialoog, –borgen van plannen en samenwerken. ●Evaluatie gebruik van tools en proces. Hoewel, de tools worden verschillend toegepast: –Gezamenlijk integreren & interpreteren van cijfers heeft bijgedragen aan integrale plannen en samenwerkingen –Het is essentieel om de juiste actoren te betrekken in het netwerk –Belangrijk algemene condities zijn bestuurlijke steun, beschikbare middelen en juiste vaardigheden. Integraal werken: impact en organisatie | 23 juni Storm et al, BMC Public Health 2015