Gedicteerde chronologische modellen. Chronologie in het vroegste geschie- denisonderwijs in de Zuidelijke Nederlanden Matthias Meirlaen Studiedag lerarenopleiding 6 maart 2012

Inleiding Historische lezing  Denken over chronologie even oud als geschiedenisonderwijs Doctoraatsonderzoek : nationale onderwijshervormingen  1777: Theresiaanse hervorming (MT)  1795: Écoles centrales (FR)  1802: Lycées & écoles secondaires (Napoleon)  1817: Algemeen reglement op inrigting der Athenaea en Kollegien (VKN)  1830: Vrijheid van onderwijs  1850: °moderne humaniora

Inleiding Hervormingen van de klassieke humaniora: Querelle des anciens et modernes 3 aandachtspunten: ideeën, verhalen & praktijken  Bronnen: curricula, rondzendbrieven, verslagen van vergaderingen, handboeken, examenprogramma’s, inspectieverslagen, schoolschriften, brieven van leraren, etc. Welke rol voor chronologie?

Hervormingen op particulier initiatief Eerste gesch.ond. = chronologisch ond.  Prinsenonderricht: chronologische dynastieke geschiedenis  Frankrijk: elitaire pensionaten (cf. Buffier)  Zuidelijke Nederlanden: Heilig Drievuldigheidscollege, ‘Historia et Chronologia’ + tijdrekenkundige tabellen Sinds renaissance chronologie populair  Clerici & theologen  16 e eeuw: antiquarische belangstelling ‘Ogen van de geschiedenis’ cf. Lokale & provinciale geschiedenissen

Hervormingen op particulier initiatief Bijvak  ± half uur per week  Nuttige & aangename afwisseling  Algemeen kader voor beter begrip klassieke literatuur

Hervormingen op particulier initiatief Guillaume Marcel, Tablettes chronologiques (Amsterdam, 1686).

Verlichte kritiek Gebrek aan inzichten, verbanden, causaliteit en beschouwing  Samenhangend (vooruitgangs)verhaal  Onderscheid belangrijke en onbelangrijke zaken  Oorzaken & gevolgen: ook klimatologische omstandigheden, economische ontwikkelingen en ‘karakter’ van volkeren Inspiratie voor Theresiaanse hervorming (1777) Cf. Des Roches: ‘Door het geheugen naar het voorbeeld van Claude Buffier met zeshonderd data en tweeduizend eigennamen vol te laden, doen de leerlingen geen kennis over de geschiedenis op.’

Theresiaanse onderwijshervorming Maar: geschiedenis wel chronologische logica  Voltaire  Des Roches: data in marge Praktijken  Examenvragen naar data (feitelijkheden; levensbeschrijvingen)  Chronologische modellen  Tijdsgebrek: 2x halfuur/week  Dicteren

Theresiaanse onderwijshervorming Schriftje vaderlandse geschiedenis college Poperinge, in: ARA, Koninklijke Commissie der Studiën, nr. 27B.

Revolutie: radicale toepassing? Revolutie: reactie tegen chronologische modellen  Radicale identificatie verlichtingsdenken  Breuk klassieke humaniora  Geschiedenis hoofdvak  Kritisch denken: ontmaskeren bijgeloof & vooroordelen Reflectie over voortgang van beschaving  Ontwikkeling religie, wetgeving, zeden, kunst, wetenschap  Letourneux: ‘L’adulation pour les rois et les hommes puissans, le dédain pour les classes laborieuses, souillent la plupart de nos histoires prétendues nationales’  Chronologie enkel ter inleiding

Revolutie: radicale toepassing? Examenprogramma Koninklijk college Herve Uit: ARA, Koninklijke Commissie der Studiën, nr. 28B.

Revolutie: radicale toepassing? Examenprogramma centrale school Brussel Uit: Stadsarchief Brussel, Openbaar onderwijs, I nr. 07.

Revolutie: radicale toepassing? Praktijken?  Zeer filosofisch tot louter onderwijs in chronologie  Cf. Joseph Outin: ‘imprimer dans la mémoire avec ordre et clarté, les événemens tout anciens que nouveaux, leurs époques, leurs acteurs et les lieux qui en ont été le théatre.’

Napoleontische hervorming Afschaffing écoles centrales  Herstel klassieke humaniora  Militair-politieke feitengeschiedenis  Tablettes chronologiques Diverse praktijk  Chronologie  Lectuur historische teksten  Beschavingsgeschiedenis

Napoleontische hervorming Antoine Sérieys, Tablettes chronologiques à l’usage du Prytanée français (Parijs, 1813).

Post-Napoleontische periode Voorname positie chronologie  Handboeken: chronologische & dynastieke logica  Wel aandacht voor zeden, religie, handel, kunsten, etc. Diverse praktijk  Chronologische modellen  Beschavingsgeschiedenis

Post-Napoleontische periode ‘De weg dien wij bij het onderwijs der Geschiedenis zullen volgen, is deze. Eerst zullen wij den leerling met de Aardrijkskunde van dat volk bekend maken. Deze inleidings-kennis moet hij zoo leeren dat hij elke merkwaardige plaats, rivier, berg, enz. vlug opnoemen, en terstond op de kaart aanwijzen kan. Aan iedere den merkwaardige plaatsen, wordt zooveel mogelijk de herinnering eener vermaarde daadzaak verbonden. Vervolgens moeten zij de handleiding, de tijdvakken en de voornaamste gebeurtenissen van elk tijdvak bijvoorbeeld uit de Romeinsche Geschiedenis het getal en de namen der koningen met het jaar hunner regering enz. stiptelijk in het geheugen prenten, en eerst nadat deze grondslagen gelegd zijn, nadat de leerling zulk een cadre van de geschiedenis in het geheugen heeft, zal men dien door breedvoeriger verklaringen aanvullen. Te dien einde zal de Leeraar eerst langzaam en duidelijk uit het Handboek een gedeelte van een tijdvak voorlezen; vervolgens hunne oplettendheid op de bijzonderste gebeurtenissen vestigen, en hun dan, door herhaalde voorlezing van hetzelfde, de gelegenheid verschaffen van dat op te teekenen, wat zij noodig achten voor hun geheugen te bewaren.’ (Antonius Speyers, 1830)

Conclusie Dominante rol chronologie Rol van chronologie bevraagd  Belang causaliteit & algemene beschouwingen  1840: opnieuw debat Spanningen voorschriften vs. praktijk  Verlichte denkers  Leraren