Expertenforum beleidsplan Ruimte Georges Allaert, Tom Coppens, Griet Celen, Dirk Lauwers, Hubert Gulinck Linda Boudry, Peter Swinnen, Bart Steenwegen, Hans Bruyninckx

Expertenforum Opgericht in februari 2012 Taak: “Kritisch advies” BRV Interdisciplinair team: academici / praktijk Twee vertegenwoordigers in Dagelijks Bestuur BRV (Georges Allaert en Tom Coppens) Parallel aan het ambtelijk forum

Het BRV Expertenforum

Activiteiten en output 20-tal vergaderingen sinds februari 2012 Advies Groenboek Participatie inhoudelijke werkgroepen (instrumentarium, mensenmaat, metropolitaan karakter, veerkracht) Presentatie partnerforum maart 2013 Advies kernnota BVR en discussiepapers

Publicatie in opmaak: Strategische allianties en territoriale pacten voor een duurzame ruimte Inhoud Sleutelkwesties voor het ruimtelijke beleid – Demografische transitie – Mobiliteit – Klimaat – Open ruimte – Economie Is het RSV voorbij gestreefd? Bouwstenen voor een nieuwe strategie – Transitiebenadering – Netwerkbenadering Strategische allianties en territoriale pacten Besluit

VAN 6 NAAR 7 MILJOEN

Een in hoofdzaak stedelijke groei…

…en een suburbaan aanbod…

= een nieuwe golf van suburbanisatie? Bron: VITO 2011

IN BEWEGING BLIJVEN

Een verdere spreiding…

Boussauw, K, 2011 Leidt tot een grotere auto- afhankelijkheid

Met een nadelige milieu-impact

‘autoverplaatsingen nemen 77% voor hun rekening in totaal afgelegde kilometers’ ’86% van de Vlaamse huishoudens bezit minstens 1 auto’ ‘in 2009 stonden automobilisten bijna 4 miljoen uren in de file’ Meer congesitie

En vooral ruimtegebrek

KLIMAAT

Bron, Bomans,2012 op basis van VITO + Ccaspar Bijkomende verharding

leidt bij klimaatwijziging Bron: Ccaspar 2012

Tot meer overstromingen in de winter

Opwarming van steden in de zomer

En droogtes Bron, P Meire, 2013

BIO-DIVERSITEIT & BIO-PRODUCTIEVE RUIMTE

Verdere fragmentatie van de open ruimte

Tast de productiviteit aan van ecosysteemdiensten

met een reële economische waarde

RUIMTE VOOR ECONOMIE

Een goedkope ijzeren voorraad

Leidt tot verdere fragmentatie

Bron. Cabus, P, Allaert, G en Van Haverbeke, W., 2001 Van de economische ruimte

En maakt herontwikkeling financieel onhaalbaar

BESLUIT

Besluit Het Business as usual- model is niet houdbaar omwille van – verlies aan ecosysteemdiensten – congestie – Leefmilieu en gezondheid – Versnippering en fragmentatie – Klimaatadaptatie – Economische verliezen

Verdroging Vergrijzing Verlies van natuurwaarden Hoge gronddruk Kansen voor energieproductie Kansen voor grensoverschrijdende natuur en watersystemen Extreme druk op ruimte Versnippering Overstromingen Congestie Druk op vastgoedprijzen Kansen voor verweving Kansen voor Transit oriented development Kansen voor stedelijke landbouw Kansen voor verrassende allianties Nood aan ruimte voor bedrijven Verlies aan cultuurwaarden Versnippering Kansen voor cultuurwaarden en landschapsontwikkeling Overstromingen en watertekort Vergrijzing Potenties voor windenergie Druk op ecologische waarden Versnippering Verlies aan cultuurwaarden Verdroging Kans voor waterboeren Kansen voor waterlandschappen Intensief landbouwgebied Druk op milieu Kansen voor enegerieboeren Erosie, vervlakking landschap Kansen voor voedselproductie Economische dragers? Kansen voor energieproductie Kansen voor biodiversiteit

10 Breekpunten De toekomstige verstedelijking moet gestuurd worden.. …via een doordacht locatiebeleid …waarbij mobiliteits-, infrastructuur- en ruimtelijke planning terug worden geïntegreerd Gebruik (klimaat)investeringen… …om open ruimte te structureren voor ecosysteemdiensten… …met een set van nieuwe publieke en private instrumenten Schaf het principe van de ijzeren voorraad af Investeer in logistieke- en mobiliteitsnetwerken met het oog op een meer duurzame modale keuze Kijk over de grenzen En wacht niet op 2050

WAT BLIJFT VAN HET RSV OVEREIND?

Robuuste visie en concepten

sommige onderdelen moeten worden gemoderniseerd Allocatiemodel wonen en werken volgens hiërarchie van steden -> netwerkstedelijkheid Afbakeningen en compacte stadsbeleid Adaptatie klimaatwijziging & veerkracht Ecosysteemdienstenbenadering Bundeling van infrastructuren Subsidiariteitsinvulling …

de uitvoering verliep niet altijd vlot Afbakeningen stedelijke gebieden 60/40 verhouding AGNAS = > erg afhankelijk van overheidsinitiatief

BOUWSTENEN VOOR EEN NIEUWE AANPAK

Ruimtelijke transitie = systeemtransitie Ons model van ruimteconsumptie is pad- afhankelijk en institutioneel diep ingebed. Ruimtelijke veranderingen zijn structurele maatschappelijke veranderingen, die niet worden veranderd door plannen van de overheid alleen

Transitiebenadering Uitgangspunt: maatschappelijke uitdagingen als ‘hardnekkige’ problemen (Loorbach 2007) – complex – onderling afhankelijk – onzeker – geworteld in diepere structuren – moeilijk te sturen

Waarom transities? Hardnekkige problemen vragen om fundamentele oplossingen – Regulier beleid (zelfs strategisch MT-beleid) biedt geen oplossing – Marktwerking alleen is niet sterk genoeg – Incrementeel institutionalisme is niet voldoende → Transities ‘Transitie’ vs. ‘duurzaamheidstransitie’ INTRAP: 'Government / Governance in Transition(s)'

Systeemdenken Oplossing voor hardnekkige problemen? → fundamentele systeemveranderingen nodig Sociotechnische systemen (Rotmans & Loorbach 2010) – bestaan uit: Structuur: materiële infrastructuur, technologie, instituties, economische realiteit Cultuur: dominante beelden, waarden, paradigma’s Praktijken: routines, ‘normaal’ systeemgedrag – zijn gekoppeld aan maatschappelijke functies – zijn op bepaalde vlakken disfunctioneel Fundamentele veranderingen op systeemniveau: systeeminnovatie Niet-lineariteit van veranderingen INTRAP: 'Government / Governance in Transition(s)'

10 BREEKPUNTEN

Strategische planning & transitiedenken10 Breekpunten Transitiemanagement Strategische Planning Visie op veranderbaarheid van samenleving Veranderbaar, niet stuurbaar Veranderbaar en stuurbaar Visie op veranderingsprocessen Onvoorspelbaar en niet lineair Voorspelbaar en lineair Visie op toekomst Meerdere toekomsten mogelijk Een wenselijke toekomst Instrumenten voor verandering Transitiearena’s Operationele plannen en acties Rol van visiesVisie emergent aan strategie Visie bepaalt strategie

“Governance van transities” Falende overheid – Complexiteit van beleidsproblemen – Verwevenheid van problemen – Interne fragmentatie en sectoralisering Pleidooi voor bredere “sturingsbenaderingen” – Van inside-out -> outside-in – Actorennetwerken rond gedeelde problematieken en oplossingen (ARA) Vitale coalities: kwaliteit van actorennetwerken – Procesleiders: Leiderschap, vertrouwen, sociale intelligentie – Actoren: bereidheid tot verandering binnen eigen organisaties – Sense of urgency – Opportuniteiten voor win-win

STRATEGISCHE ALLIANTIES EN TERRITORIALE PACTEN

Strategische allianties -Innovatief netwerk van wederzijds afhankelijke actoren -zowel uit publieke, private sector als civiele maatschappij -met strategische resources (bevoegdheden, middelen, kennis, …) -rond gedeelde sleutelkwestie -en zicht op wederzijdse winst in de toekomst -Gericht op afsprakenkader voor een duurzame verandering van het ruimtegebruik op systeemniveau -Als vitale coalitie: een samenwerkingsverband tussen de willing

Voorbeelden Een alliantie voor TOD in Vlaanderen (NMBS, De LIJN, bouwsector, Ruimte Vlaanderen, …) Een alliantie rond waterlandschappen (Landbouw, gezinnen, natuurontwikkeling, …) Een alliantie rond materiaallandschappen en reconversie (OVAM, VMM, Ruimte Vlaanderen…)

Territoriale pacten Innovatief netwerk van gebiedsgerichte wederzijds afhankelijke actoren zowel uit publieke, private sector als civiele maatschappij Met gedeelde resources ((bevoegdheden, middelen, kennis, …) rond gebiedsspecifieke problematiek Met zicht op wederzijdse winst Gericht op het realiseren van gebiedsgerichte projecten die tot systeemtransities kunnen leiden