Bewoning in overstromings- gevoelige gebieden: opzet en bevraging WP 2: veerkracht & overstromingen Barbara Tempels promotoren Luuk Boelens & Kobe Boussauw

Overzicht 1.Overstromingsproblematiek 2.Theoretisch kader: veerkracht en co-evolutie 3.Hypothese en opzet onderzoek 4.Literatuurstudie 5.Enquête –onderzoeksvragen –vragenlijst –enquête –verwachtingen

Enkele cijfers bekend overstromingsgebied: oppervlakte: ha of 7% van Vlaanderen gebouwen: à en nog onbebouwde percelen (= 9% van de beschikbare onbebouwde percelen) personen: of 2% van de Vlamingen uitgekeerde schade: 40 à 75 (tot 100) milj € / jaar of 0,05% BNP (gegevens VMM)

technische infrastructuur Uitdagingen overstromingsbeheersysteem - veranderingen in het watersysteem - socio-ruimtelijke veranderingen  fysieke en sociale aspecten  inherente onzekerheid en complexiteit klimaatextremen en -verandering ruimtelijke ontwikkelingen relationale onzekerheid door meerdere actoren bovenstroomse activiteiten

Nieuwe benaderingen 1.bescherming  meerlaagse benadering -protectie (bescherming) -preventie -paraatheid (verzachting van de gevolgen van overstromingen) 2.één actor  verschillende actoren -waterbeheerders kijken naar complementaire actoren -autonome acties (bewoners, bedrijven, …) -ruimtelijke planning 3.lineair  cyclisch  adaptief beheersproces

Literatuurstudie gedrag bewoners -locatiekeuze -beschermingsmaatregelen -verzekering attitude bewoners -bewustzijn en perceptie -willingness to pay economische mechanismen -vastgoedwaarde -verzekering en compensatie kwetsbaarheid en mogelijke schade context: maatschappij

Hypothese inhoud -plannen -maatregelen proces -overlegstructuren -projecten -politieke besluitvorming gedrag bewoners -locatiekeuze -beschermingsmaatregelen -verzekering attitude bewoners -bewustzijn en perceptie -willingness to pay economische mechanismen -vastgoedwaarde -verzekering en compensatie kwetsbaarheid en mogelijke schade overstromingsbeheer context: maatschappij co-evolutie

inhoud: plannen en maatregelen dominantie van technische, beschermende maatregelen nadruk op economische schade institutionalisering overstromingsrisico in modellen en gebiedsdekkende risicokaarten (Watertoets) communicatie en kennisverspreiding weinig actief –recente intiatieven: informatieplicht, vernieuwingen Watertoets, … proces sterke overheidsverantwoordelijkheid politieke besluitvorming lineair managementproces Literatuuronderzoek 1. Overstromingsbeheer Vlaanderen

Literatuuronderzoek 2. Kwetsbaarheid en schade kwetsbare groepen: ouderen, zieken, armen en kansarmen, alleenstaande ouders, buitenlanders, bewoners van bungalows (Coninx et al., 2010) environmental injustice: meer kwetsbare groepen in overstromingsgevoelige gebieden? bewoners zonder ervaring met overstromingen onderschatten niet- materiële schade van overstromingen (Siegrist and Gutscher, 2008)

risicobewustzijn (Waterstone, 1978; Brilly and Polic, 2005; Kellens et al., 2011; Zhai et al., 2006) beïnvloed door: ervaring met overstromingen woonduur eigenaarschap nabijheid van water ouderdom Literatuuronderzoek 3. Attitude bewoners

hazard mitigation behaviour (Waterstone, 1978; Eves, 2004; Grothmann & Reusswig, 2006; Bell, 2007; Siegrist & Gutscher, 2008) beïnvloed door: risicoperceptie kennis risico (overstromingsgeschiedenis, …) beschikbaarheid van informatie vertrouwen op overheidsfinanciering verschillende beperkingen: financieel, … Literatuuronderzoek 4. Gedrag bewoners

Literatuuronderzoek 5. Economische mechanismen vastgoedprijzen (Shultz and Fridgen, 2001; Tobin and Montz, 1988; Pryce et al., 2011; Bin and Polasky, 2004) overstromingsrisico vaak gekapitaliseerd in vastgoedprijzen vaak tijdelijk effect na overstromingsgebeurtenis afhankelijk van verzekeringssysteem (verplichte verzekering) aanwezigheid van bescherming zorgt voor positief effect (mede)bepalend voor kwetsbaarheid (type bewoners) Vlaanderen sinds 1 oktober 2013 informatieplicht

Literatuuronderzoek 5. Economische mechanismen verzekerings- en compensatiesysteem (Penning-Rowsell and Pardoe, 2012; Botzen et al., 2008; Bouwer et al., 2007; Crossman et al., 2008) kruissubsidiëring verlaagt incentive voor private risicoreductie korting op verzekering kan bereidheid om maatregelen te nemen verhogen Vlaanderen: brandverzekering: hoge betrokkenheid overheid niet wettelijk verplicht, maar 95% huishoudens wettelijk plafond voor premie nieuwe woningen (na 23 september 2008 in risicogebieden) geen plafond en geen aanspraak op Rampenfonds

Onderzoeksvragen 1.demografie en vastgoed: Wat is het profiel van bewoners en vastgoed in overstromingsgevoelige gebieden? 2.perceptie, houding en visie: Hoe schatten bewoners het overstromingsrisico in? Zijn zij bereid om maatregelen te nemen? Wie achten zij verantwoordelijk 3.ervaringen: Welk type schade ondervinden bewoners t.g.v. overstromingen? 4.kennisniveau: In welke mate zijn bewoners op de hoogte van de overstromingsrisico’s en de mogelijke maatregelen? 5.gedrag: Hoe gaan bewoners met het overstromingsrisico om (locatiekeuze, maatregelen, …)?

Vragenlijst: onderdelen 1.Algemene gegevens 2.Woning 3.Kennis overstromingsrisico 4.Ervaring met overstromingen 5.Verzekering 6.Kennis maatregelen 7.Genomen maatregelen 8.Bereidheid om maatregelen te betalen en/of uit te voeren 9.Visie op investeringen in overstromingsbeheer 10.Visie

Vragenlijst: variabelen 1a. demografie -leeftijd (1.1) -gezinssamenstelling (1.2-3) -nationaliteit (1.4-5) -opleidingsniveau (1.6) -inkomen (1.7) 1b. vastgoed -ligging (2.1) -bouwjaar (2.2) -vestigingsjaar (2.3) -type woning (2.4) -aantal slaapkamers (2.5) -eigendomsstructuur (2.6-7) -huur-/aankoopprijs (2.8-9) -verzekering (5.2,5.5-6) -uitrusting woning i.r.t. risico (9.3)

Vragenlijst: variabelen 2a. perceptie -waarde woning ( ) -verzekeringspremie (5.3-4) -‘last’ (4.1) -‘zorgen’ (10.1) -‘in de steek gelaten’ (10.5-8) -toekomstige evolutie risico (10.2) 2b. houding -intentie woonduur (2.11) -bereidheid om maatregelen te nemen (8.1-3) -bereidheid om maatregelen te financieren (8.4-5) -wens tot betrokkenheid (8.9) 2c. visie -leidinggevende actoren (8.7) -type maatregelen (8.6,8.8,9.1) -ontwikkeling overstromings- gevoelige gebieden (9.2) -verantwoordelijkheid (10.3-4,8-9)

Vragenlijst: variabelen 3. ervaringen -overstromings- gebeurtenissen (4.2-4) -materiële schade schade (4.5-6) -andere schade (4.7-8) 4. kennisniveau risico -kennisniveau (3.1-2, ) -informatiekanaal (3.3-4) maatregelen -kennisniveau (6.1) -informatiekanaal (6.2-4) 5. gedrag -woningkeuze (2.10,2.12,3.5-7) -verzekeringen (5.1) -genomen maatregelen (7.1-5)

Enquête: opzet doelgroep: bewoners overstromingsgevoelige gebieden effectief overstromingsgevoelig (Watertoets) sampling: 800 adressen a.d.h.v. simple random sampling doel: ong. 400 ingevulde enquêtes doel: standpunten en situatie in beeld brengen

Enquête: verloop eerste ronde (april-mei 2014) : –aankondiging via brief en face-to-face –enquête op papier of face-to-face (50 ingevulde enquêtes) –3 casegebieden in Geraardsbergen tweede ronde (juni-juli 2014) : –aankondiging via brief –enquête online –Aalst/Bellebeek en Geraardsbergen derde ronde (september 2014) : non-response opnieuw contacteren

Hypothese inhoud -plannen -maatregelen proces -overlegstructuren -projecten -politieke besluitvorming gedrag bewoners -locatiekeuze -beschermingsmaatregelen -verzekering attitude bewoners -bewustzijn en perceptie -willingness to pay economische mechanismen -vastgoedwaarde -verzekering en compensatie kwetsbaarheid en mogelijke schade overstromingsbeheer context: maatschappij

Verwachtingen inhoud dominantie van technische, beschermende maatregelen nadruk op economische schade institutionalisering overstromingsrisico in modellen en gebiedsdekkende risicokaarten (Watertoets) communicatie en kennisverspreiding weinig actief –recente intiatieven: informatieplicht, vernieuwingen Watertoets, … proces sterke overheidsverantwoordelijkheid politieke besluitvorming lineair managementproces gedrag bewoners: vrij passieve houding weinig rekening gehouden met overstromingsrisico bij locatiekeuze bouwtechnische aanpassingen weinig toegepast (soms) sterke burgerinitiatieven attitude bewoners vrij laag bewustzijn verantwoordelijkheid wordt bij overheid gelegd economische mechanismen risico (bijna) niet gekapitaliseerd in vastgoedwaarde beperkte responsabilisering voor financiële schade; verzekering geen incentive kwetsbaarheid en mogelijke schade weinig environmental injustice mogelijk onevenwicht in aandacht voor zwakkeren overstromingsbeheer context: maatschappij

bedankt voor uw aandacht! Barbara Tempels