Steunpunt Ruimte 2012 – 2015 Presentatie van de onderzoeksresultaten Bespreking van de beleidsrelevantie

Programma Voormiddag Welkomstwoord  Jan Schreurs, Promotor-coördinator Steunpunt Ruimte Inleiding  Michiel Boodts, adjunct-kabinetschef Ruimtelijke Ordening. Kabinet van de Vlaamse minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Visie over ruimtelijk onderzoek in de toekomst  Filiep Loosveldt, SARO Presentatie van de onderzoeksresultaten en bespreking van de beleidsrelevantie (moderator Luuk Boelens, Steunpunt Ruimte)  onderzoekers Steunpunt Ruimte Postersessie  onderzoekers Steunpunt Ruimte

Programma Namiddag Synthese beleidsrelevantie en presentatie van opiniestuk  Jan Schreurs, Luuk Boelens, Thérèse Steenberghen Feedback (moderator: Thérèse Steenberghen, Steunpunt Ruimte) externe wetenschappers  Wil Zonneveld – TU Delft  Erik Rombaut – KU Leuven  Hans Mommaas – Planbureau voor de Leefomgeving, NL beleid & maatschappelijk middenveld  Luc Martens – VVSG  Griet Celen – VLM  Jan Verheeke – Minaraad  Tom Van Bel – schepen Gemeente Bornem  Lies Vereecke – OCMW Dilbeek Slotwoord  Peter Cabus, secretaris-generaal van Ruimte Vlaanderen

beleidsondersteunend onderzoek voor ruimte voor beleidsondersteunend onderzoek

Het verhaal van een Steunpunt Complexe vraag  Vraag naar omgaan met complexiteit Samenhang als antwoord Interactie als antwoord Gebiedsgericht werken Actorgericht werken Evolutieve wijze

de vraag... 6

polycentrismresilience scenarios monitoring communicatie valorisatie  beleid  stakeholders  wetenschappelijk overleg & dialoog samenwerking  interface  opvolging per WP  workshop  ad hoc coördinatie integratie  halfjaarlijkse workshop  policy event  charette 7... het antwoord: samenhang

... 2 de antwoord: samenhang & interactie polycentrismresilience scenarios monitoring communicatie valorisatie  beleid  stakeholders  wetenschappelijk overleg & dialoog samenwerking  interface  opvolging per WP  workshop  ad hoc coördinatie integratie  halfjaarlijkse workshop  policy event  referentiegebied  Living Labs 8 Living Lab 1 Living Lab 2 Living Lab 3

9 Referentiegebied

Living Labs

IN / METOVERVOOR REGIONAAL LL-N16 LL-Bellebeekbekken WP2-Denderbekken WP4-Gulden Sporen & Hoge Kempen WP3-MOS (LL Bellebeekbekken, LL N16, TOP Limburg, MKL 2100, TOP Noordrand, Kleine Nete, 10 gebieden Relance BRV) METRO- POLITAAN LL-Plantage LiederleeuwWP1-Scholen WP1-Winkelcentra WP2-Asbeek (interfase) WP3-Plantage WP4-Turnhout & Aalst WP3-MOS (Labo XX, LL Plantage, Brabantstad) LOKAAL WP2-Natuurboerderij Bolhuis WP2-Tuincomplex Herent WP2-Aankomstwijken Antwerpen-Noord, Aalst en Liedekerke

Beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte (1) Realiseert pleidooi, onderbouwing en illustratie van de noodzaak en haalbaarheid van co-evoluerende ruimtelijke planningspraktijken Het Steunpunt Ruimte realiseerde een complex onderzoek, gekenmerkt door: gebiedsgerichtheid actorgerichtheid interne en externe samenhang en interactie flexibiliteit en wederzijdse adaptatie

Werktekst voor het Witboek BRV “Samen aan de slag voor een evenwichtige ruimtelijke ontwikkeling“ “Het Witboek BRV is een beleidsverklaring van de Vlaamse Regering dat de strategische krachtlijnen voor de ruimtelijke ontwikkeling voor de komende decennia schetst. De regering neemt op basis hiervan operationele maatregelen zoals het opstellen van beleidskaders, ontwikkelingsprogramma’s of wet- en regelgeving.” “Het BRV bouwt voort op de robuuste lijnen van het RSV.” “Het BRV maakt voorts tien grote beleidsmatige veranderingen ten opzichte van het RSV.”

1. Planvormingsproces: van technocratisch naar participatief 2. Inhoudelijke opdracht: van allesomvattend naar strategisch 3. Samenwerking: van hiërarchie naar gelijkwaardig partnerschap 4. Procesvoering: van Vlaamse afbakeningen naar geïntegreerde gebiedsontwikkeling 5. Programmatie: van uitbreiding naar transformatie op basis van ruimtelijk rendement 6. Kernontwikkeling: van hiërarchisch en proportioneel naar groeimodel op basis van potenties 7. Open ruimte: van monofunctioneel naar een verbrede rol 8. Maatschappelijke uitdagingen: innovatieve concepten voor klimaat en energie 9. Ondernemen: van aanbodbeleid naar een projectmatige aanpak 10. Monitoring: bestemmingsopvolging aanvullen met realisatiemonitoring BRV: 10 voorgestelde beleidsmatige veranderingen

Sluit nauw aan bij analyse, evaluatie & voorstellen voor gebieds- en actorgerichte ‘collectieve leerprocessen” (1) “Het BRV is ontstaan vanuit een gemeenschappelijk denk- en ontwikkelproces en maatschappelijk debat. Partners zijn permanent betrokken en ook burgers is gericht naar hun zienswijze gevraagd, ook in het vroege stadium van het proces.” (2) “Het BRV legt de focus op strategische zaken. Het formuleert een set gezonde principes voor de ruimtelijke ontwikkeling. Lokaal kan men deze op maat toepassen. Het Vlaams ruimtelijk beleid neemt een rol op in gebiedspartnerschappen door hierin zoveel mogelijk van haar eigen projecten te initiëren.”

Sluit nauw aan bij de aanpak van gebieds- en actorgerichte, co-evoluerende Living Labs (3) “Gebiedspartnerschappen formuleren ruimtelijke programma’s en zoeken vanuit de ruimtelijke ontwikkelingsprincipes in de strategische visie van het BRV ruimtelijke oplossingen [...]. Het BRV laat ruimte voor maatwerk waarbij de Vlaamse overheid voorstellen in lokale plannen niet langer toetst aan een omvattend beoordelingskader maar meezoekt naar oplossingen. De rol van het Vlaams ruimtelijk beleid verschuift hiermee van een regulerende naar een voorwaarde-scheppende partner.” (4) “ Geïntegreerde gebiedsontwikkeling stelt overheden, partners uit het maatschappelijk middenveld, burgers en ondernemers in staat in samenspraak en op het juiste schaalniveau ontwikkelingsvoorstellen te formuleren. ”

Sluit nauw aan bij de conclusies & voorstellen van ‘polycentrische structuren en functioneren’ (6) “ Steden en andere kernen vormen samen één krachtig geheel. De ligging in collectieve vervoersstromen en aanwezige basisvoorzieningen van de plek zullen bepalend zijn of er nieuwe ruimte voor wonen of bedrijvigheid komt. De ruimtelijke organisatie van Vlaanderen wordt zo versterkt. ”

Sluit nauw aan bij de conclusies & voorstellen van ‘veerkracht van het fysisch systeem’ (8) “ De klimaatverandering en de energietransitie vragen een belangrijke inhoudelijke vernieuwing van het ruimtelijk beleid. Het BRV introduceert het begrip ruimtelijke veerkracht om de schokbestendigheid meer centraal te zetten bij het maken van ruimtelijke beleidskeuzes. ” (7) “ Het BRV kiest in plaats van een monofunctionele voor een multifunctionele open ruimte. Verschillend gebruik komt steeds meer samen in plaats van naast elkaar voor. Het ruimtelijk beleid zal daarom meer inzetten op geïntegreerde multifunctionele ontwikkeling dan op louter bestemmingen aanduiden [...]. ”

Sluit nauw aan bij de conclusies & voorstellen van ‘beleidsevaluatie en monitoring’ (10) “ Het BRV neemt de bestaande ruimtebegroting daarom op in een bestemmingsmonitoring aangevuld met indicatoren die een monitoring van effectieve ruimtelijke ontwikkeling en realisaties mogelijk maakt. De monitoring waarborgt zo enerzijds het maatschappelijk evenwicht en zal anderzijds in staat zijn relevante actievelden voor het ruimtelijk beleid te detecteren. ”

Beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte (2) De beleidsmatig gewenste veranderingen en de resultaten van het Steunpunt Ruimte liggen volkomen in elkaars verlengde In het synthese-boekje is de beleidsrelevantie in de verf gezet door de resultaten te onderscheiden in: een beschrijving de relevantie voor het beleidsdomein een aantal beleidsaanbevelingen De mate van overeenstemming tussen de onderzoeksthema’s en –resultaten en de gewenste beleidsmatige veranderingen, toont de beleidsrelevantie minstens even sterk aan.

Conclusie: het kan geen kwaad om meer ‘ruimte’ (kansen) te geven aan beleidsondersteunend wetenschappelijk onderzoek De aangehaalde ‘veranderingen’ lopen zodanig parallel met de onderzoeksresultaten van het Steunpunt, dat het onderzoek beleidsagenda-voorbereidend kan genoemd worden. In de beleidsaanbevelingen zijn reeds vele suggesties die – na dialoog en eventuele verfijning – in het operationele luik van het BRV kunnen worden geplaatst. Men kan dus stellen dat het Steunpunt- onderzoek op operationeel niveau agenderend is t.o.v. de door Ruimte Vlaanderen voorgestelde ‘veranderingen’.

Vanuit verschillende hoeken is er steun voor de stelling dat wetenschappelijke ondersteuning van het beleid nodig is SERV (strategisch, meerjarig, per beleidsomein & transversaal) Vlaamse Regering (transversaal) Ruimte Vlaanderen (3 trappen, 5 sporen) Expertenforum (breekpunten & transitie)... (cfr. Ruimte voor Onderzoek | Onderzoek voor ruimte, Opiniestuk Promotoren Steunpunt Ruimte, Workshop 7, 10 juni 2015)

Dat is niet verwonderlijk vermits de samenleving staat voor grote uitdagingen ‘economisch, sociaal-cultureel, klimatologisch, milieu-hygiënisch, politiek, etc.’ ‘beseffend dat wij steeds meer vorm dienen te geven aan een complexe, onzekere toekomst, die steeds minder kenbaar is omdat vele aspecten met elkaar samenhangen, die door allerhande actoren gedragen worden en daardoor in vele richtingen ontwikkelen.’

Beleidsagenderend onderzoek (Beleidsagenda-stellend of -voorbereidend) Vier focussen voor onderzoek Specifieke onderzoekscultuur Beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte (3) Formuleert een 3-voudig voorstel om de beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte nog te vergroten

Beleidsagenderend onderzoek richt zich op en engageert zich voor zowel lange als korte termijn... ‘Meer dan in beleidsuitvoerend of beleidsvoorbereidend onderzoek, achten wij onze kracht gesitueerd in beleidsagenderend onderzoek, dat concepten, modellen en data-opbouw verschaft op de lange termijn, maar deze ook uittest in concrete situaties en daarop voorstellen ontwikkelt om op de toekomst te anticiperen.’

... en focust op vier velden, variërend naar concreetheid en beleidsdomein-overschrijding... interrelaties tussen verschillende beleidsdomeinen (o.a. internationaal, vergelijkend, benchmarking,...); exploratie van onderzoeksporen die daarna door Ruimte Vlaanderen vertaald worden naar ruimtelijk relevante aspecten (o.a. veerkracht, metabolisme,...); zoeken naar en door middel van pilots, gericht op gezamenlijke strategieën, ideeën, oplossingsmogelijkheden, en het uittesten daarvan; zoeken naar mogelijke transities door koppeling van het ruimtelijke systeem aan andere systemen (en beleidsdomeinen).

... zich ontwikkelend binnen een specifieke onderzoekscultuur waarin Ruimte Vlaanderen en Steunpunt samen de onderzoeksagenda formuleren en evalueren; waarbij de agenda dynamische is: open & adaptief waarbij de onderzoekers kennis hebben van wetenschap & planningspraktijk en wetenschappelijk ‘ondernemend’ zijn: –innovatief, explorerend –initiatief nemend, risico nemend –vanuit een verbindende houding: kansen & wensen; innovaties & middelen; belangen & gedeelde waarden

Beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte (1) Realiseert pleidooi, onderbouwing en illustratie van de noodzaak en haalbaarheid van co-evoluerende ruimtelijke planningspraktijken Beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte (2) De beleidsmatig gewenste veranderingen en de resultaten van het Steunpunt Ruimte liggen volkomen in elkaars verlengde Beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte (3) Formuleert een 3-voudig voorstel om de beleidsrelevantie van het Steunpunt Ruimte nog te vergroten

Vragen voor sprekers/panel Wetenschappers: Wat is de meerwaarde van het Steunpunt Ruimte onderzoek, zowel voor het beleid als wetenschappelijk? Waar situeert het onderzoek van het Steunpunt Ruimte zich t.o.v. beleidsrelevant onderzoek in andere landen en in verwante domeinen? Wat hebben we gemist? Welke andere onderzoek domeinen zouden in de toekomst best aan bod komen? VVSG, VLM, Minaraad; lokale besturen: Wat is de meerwaarde van het Steunpunt Ruimte onderzoek voor het beleid en voor andere belanghebbenden zoals lokale besturen? Wat denken jullie van de voorgestelde participatieve aanpak? Wat hebben we gemist? Wat zou in de toekomst best aan bod komen? Waren de Living Labs nuttig? Wat na een Living Lab?