Hyperconsumptie en armoede Over sociale druk, Over sociale druk, gedwongen armoede, zelf gekozen consumptiebeperking en ecologische grenzen. Dirk Geldof SPES colloquium Spiritualiteit & Soberheid Bruggen tussen vrijwillige en onvrijwillige armoede 25 april 2008

Armoede verscherpt, koopkracht onder druk, en toch een debat over overconsumptie? Prijsstijgingen basisproducten sneller dan inflatie (voedsel, energie, huur, …) Prijsstijgingen basisproducten sneller dan inflatie (voedsel, energie, huur, …) Mensen onderaan inkomensladder in problemen: ongelijkheid en armoede groeien Mensen onderaan inkomensladder in problemen: ongelijkheid en armoede groeien Zie schuldhulpverlening Zie schuldhulpverlening Zie energiearmoede Zie energiearmoede Zie voedselbanken Zie voedselbanken Tegelijk is er een probleem van overconsumptie, voor alle bovenliggende groepen Tegelijk is er een probleem van overconsumptie, voor alle bovenliggende groepen

Armoede en consumptiekritiek helder kaderen Groeiende ongelijkheid bestrijden, Groeiende ongelijkheid bestrijden, maar tegelijk vragen bij overconsumptie durven stellen maar tegelijk vragen bij overconsumptie durven stellen Hoe? Onderscheid tussen Hoe? Onderscheid tussen Gedwongen minder consumeren Gedwongen minder consumeren vrijwillige afstand van consumptie vrijwillige afstand van consumptie

Gedwongen armoede versus vrije keuze tot consumptie-beperking Lagere consumptie door gedwongen armoede Lagere consumptie omwille van beperking ecologische voetafdruk Lagere consumptie omwille van andere visie op het goede leven (levensbeschouwelijk, post-materiële waarden, ecologisch hedonisme, …)

“Armoedebestrijding vraagt ook bestrijding van rijkdom” (Koen Raes, Jaarboek 1999) Armoedebestrijding Armoedebestrijding Realiseren van sociale grondrechten Realiseren van sociale grondrechten Empowerment Empowerment Versterken van consumptie- mogelijkheden Versterken van consumptie- mogelijkheden Vraagt ook een structurele aanpak: een andere samenleving Vraagt ook een structurele aanpak: een andere samenleving Rijkdombestrijding Rijkdombestrijding Herverdeling: hier en nu sociale rechtvaardigheid mondiaal solidariteit met volgende generaties Ook een andere samenleving, met een andere beelden van Het goede leven Consumptieve normaliteit

Ik consumeer, dus ik ben Hyperconsumptie heerst in de 21ste eeuw Hyperconsumptie heerst in de 21ste eeuw Shoppingcentra als kathedralen van de 21 ste eeuw Shoppingcentra als kathedralen van de 21 ste eeuw Consumptie neemt toe, jaar na jaar Consumptie neemt toe, jaar na jaar We leven in een ongekende overvloed We leven in een ongekende overvloed Niets went zo gemakkelijk als luxe Niets went zo gemakkelijk als luxe

Consumptie draait niet meer alleen om goederen. Steeds grotere consumptie van diensten Steeds grotere consumptie van diensten Toerisme, horeca, cultuur en wellness als groeisectoren Beleveniseconomie wint aan belang Beleveniseconomie wint aan belang Extreme sporten als voorhoede: Extreme sporten als voorhoede: op zoek naar altijd nieuwe kicks Als antwoord op de spirituele leegte

Status te koop? Of je bent wat je koopt Consumptie draait steeds meer om distinctie Consumptie draait steeds meer om distinctie We worden dus alsmaar rijker, maar ook onzekerder We worden dus alsmaar rijker, maar ook onzekerder Groeiende statusangst Groeiende statusangst

De ‘Joneses’ zijn verhuisd Beelden van een geïnflateerde levensstijl Beelden van een geïnflateerde levensstijl Die mensen in armoede nog extra uitsluiten van het ‘gewone’ leven De groeiende aspiratiekloof maakt dat meer welvaart samengaat met meer frustratie De groeiende aspiratiekloof maakt dat meer welvaart samengaat met meer frustratie

Veel is niet genoeg hebzucht als basiswaarde hebzucht als basiswaarde Het huidige kapitalisme vraagt om expansie en nieuwe behoeften. Het huidige kapitalisme vraagt om expansie en nieuwe behoeften. Onze economie steunt op het irrationele toegeven aan verlangens. Onze economie steunt op het irrationele toegeven aan verlangens. Van zingeving… Van zingeving… Naar zin-geving als prikkelende verleiding… Naar zin-geving als prikkelende verleiding… Maar mensen in armoede mogen dat vooral niet doen, want dan verzeilen ze door ‘eigen schuld’ in armoede… Maar mensen in armoede mogen dat vooral niet doen, want dan verzeilen ze door ‘eigen schuld’ in armoede… Zie schuldhulpverlening Zie schuldhulpverlening

Onze overconsumptie stuit op grenzen… We botsen op ecologische grenzen We botsen op ecologische grenzen Meer consumptie maakt niet langer gelukkiger (voor de doorsnee burger) Meer consumptie maakt niet langer gelukkiger (voor de doorsnee burger) Als consumptie dé manier van integratie wordt, zijn mensen in armoede extra uitgesloten Als consumptie dé manier van integratie wordt, zijn mensen in armoede extra uitgesloten

Onze onhoudbare ecologische voetafdruk Onze ecologische voetafdruk is te groot Onze ecologische voetafdruk is te groot Eerlijk-aarde-aandeel = 1,8 hectare per persoon Gemiddelde ecologische voetafdruk wereldwijd = 2,2 hectare per persoon Voetafdruk van iedere Belg = 5,6 hectare per persoon We leven alsof we meer dan drie planeten hebben We leven alsof we meer dan drie planeten hebben

Sinds jaren ’80 van de 20 ste eeuw wereldwijd meer dan één aarde nodig… (Living Planet report 2006)

Ecologische rechtvaardigheid? De ongelijke ecologische voetafdruk in kaart (Living Planet report 2006)

opwarming van de aarde als gevolg: temperatuur-evolutie en scenario’s IPCC

Solidariteit met volgende generaties vraagt sufficiëntie Naast een radicale keuze voor eco-efficiëntie moeten we het debat rond sufficiëntie aangaan Naast een radicale keuze voor eco-efficiëntie moeten we het debat rond sufficiëntie aangaan opnieuw leren leven met grenzen is een noodzakelijk om opnieuw leren leven met grenzen is een noodzakelijk om De planeet leefbaar te houden de resultaten van eco-efficiëntie te behouden. Hoe? Hoe? Wetenschappelijke gefundeerde keuzes Beleidskeuzes voor een andere economie Andere levensstijlen en waarden spirituele keuzes één hefboom

Een tweede grens: maakt meer consumptie ons nog gelukkiger? We willen overal en altijd kunnen consumeren We willen overal en altijd kunnen consumeren Wat is de prijs? Wat is de prijs? Steeds harder werken om meer te kunnen consumeren Steeds harder werken om meer te kunnen consumeren

Onze consumptie vreet tijd (meer dan we denken) ‘Cycle of work and spend’ (Juliet Schor) ‘Cycle of work and spend’ (Juliet Schor) Veel tijd nodig om het geld te verdienen Veel tijd nog om het te kunnen uitgeven Veel compensatie- aankopen

Maakt meer consumptie ons gelukkiger? Hoewel we in het Westen voortdurend rijker zijn geworden, werden we geen spat gelukkiger Hoewel we in het Westen voortdurend rijker zijn geworden, werden we geen spat gelukkiger (Richard Layard) (Richard Layard) Op ons welvaartsniveau geldt het verband tussen economische groei en geluk eigenlijk niet meer Op ons welvaartsniveau geldt het verband tussen economische groei en geluk eigenlijk niet meer (Mark Elchardus) (Mark Elchardus)

De stress van het exces groeit We botsen ook op de druk van te veel keuze uit bijna dezelfde producten en diensten We botsen ook op de druk van te veel keuze uit bijna dezelfde producten en diensten meer keuze maakt mensen niet langer gelukkiger meer keuze maakt mensen niet langer gelukkiger het gewicht van de overdaad in onze meerkeuzemaatschappij het gewicht van de overdaad in onze meerkeuzemaatschappij

Een derde grens: wat is het beeld van ‘het normale leven’? Ik consumeer dus ik ben Ik consumeer dus ik ben Een consumptieve normaliteit sluit uit wie niet kan consumeren Een consumptieve normaliteit sluit uit wie niet kan consumeren Armoedebestrijding: over het peleton en de achterblijvers, en de reclamecaravaan op kop Armoedebestrijding: over het peleton en de achterblijvers, en de reclamecaravaan op kop Zijn er andere beelden van het goede leven denkbaar? Zijn er andere beelden van het goede leven denkbaar? Gebaseerd op andere waarden Gebaseerd op andere waarden

Beter leren leven met schaarste Basisparadox: een groter gevoel van schaarste in tijden van overvloed behoeften zijn oneindig voor economisten behoeften zijn oneindig voor economisten Geen van de klassieke ideologieën stellen dominantie van consumptie in vraag of hebben voldoende oog voor neveneffecten Geen van de klassieke ideologieën stellen dominantie van consumptie in vraag of hebben voldoende oog voor neveneffecten Liberalen: schaarste als motor Liberalen: schaarste als motor Socialisten stel(d)en verdeling centraal, groeiende nadruk op consumentenrechten Socialisten stel(d)en verdeling centraal, groeiende nadruk op consumentenrechten Christen-democraten ambivalent Christen-democraten ambivalent

Anders omgaan met schaarste vanuit de politieke ecologie ecologische grenzen vormen het vertrekpunt ecologische grenzen vormen het vertrekpunt een duurzaam consumptiepeil voor iedereen op aarde een duurzaam consumptiepeil voor iedereen op aarde solidariteit met alle aardbewoners solidariteit met alle aardbewoners een consumptiepeil dat onze ontwikkeling maximaliseert zonder de kansen van volgende generaties te hypothekeren een consumptiepeil dat onze ontwikkeling maximaliseert zonder de kansen van volgende generaties te hypothekeren duurzame ontwikkeling, solidariteit met volgende generaties duurzame ontwikkeling, solidariteit met volgende generaties een maximale levenskwaliteit voor zoveel mogelijk mensen, een maximale levenskwaliteit voor zoveel mogelijk mensen, vandaag en in de toekomst vandaag en in de toekomst

Schaarste in de politieke ecologie genieten van de ongekende rijkdom via duurzame consumptie centraal genieten van de ongekende rijkdom via duurzame consumptie centraal Ontwikkelen van een andere en grotere vrijheid Ontwikkelen van een andere en grotere vrijheid meer keuze en vrijheid voor levensstijlen die niet langer uitsluitend via de markt moeten verlopen meer keuze en vrijheid voor levensstijlen die niet langer uitsluitend via de markt moeten verlopen een post-schaarste samenleving, een post-schaarste samenleving, Niet de illusie dat we schaarste kunnen overwinnen, wel met schaarste leren leven Niet de illusie dat we schaarste kunnen overwinnen, wel met schaarste leren leven

Genieten vraagt grenzen Juist begrenzing schept ruimte om te genieten Juist begrenzing schept ruimte om te genieten Maakt het gewone speciaal Maakt het gewone speciaal Ne quid nimis Ne quid nimis Van niets te veel Geen ascese, wel levenskunst Geen ascese, wel levenskunst Voorbij het onverzadigbare Voorbij het onverzadigbare

Een appel aan burger en consument, maar ook aan bedrijven en overheid De burger wordt steeds meer consument De burger wordt steeds meer consument De kloof tussen burger en consument groeit De kloof tussen burger en consument groeit Maar ethisch verantwoord koopgedrag is geen zaak van burgers alleen Maar ethisch verantwoord koopgedrag is geen zaak van burgers alleen Marktvoorwaarden sturen mee de keuzes Marktvoorwaarden sturen mee de keuzes Beleid moet duurzame keuzes actief sturen en ondersteunen Beleid moet duurzame keuzes actief sturen en ondersteunen

Het middenveld is cruciaal in het consumptiedebat Civil society, Civil society, ook levensbeschouwelijke bewegingen Andere visies op het goede leven en op duurzame levensstijlen positief in beeld brengen Andere visies op het goede leven en op duurzame levensstijlen positief in beeld brengen Slow food Bio = lekker en gezond Om andere waarden en andere beelden van het goede leven te ontwikkelen Om andere waarden en andere beelden van het goede leven te ontwikkelen Spiritualiteit, niet-materiële waarden Debat ten gronde durven aangaan, ook over grenzen aan consumptie Debat ten gronde durven aangaan, ook over grenzen aan consumptie

Nu meer consumptie ons niet langer gelukkiger maakt Afkicken van consumptieverslaving Afkicken van consumptieverslaving Een herontdekken van maat Een herontdekken van maat Genieten binnen grenzen Genieten binnen grenzen Een mensbeeld dat opnieuw rijker is dan de huidige consu-mens Een mensbeeld dat opnieuw rijker is dan de huidige consu-mens

Gedwongen armoede versus vrije keuze tot consumptie-beperking Gedwongen lagere consumptie door gedwongen armoede bestrijden Lagere consumptie omwille van beperking ecologische voetafdruk stimuleren waar het kan, verplichten waar nodig Andere beelden van het goed leven uitdagen, met lagere consumptie omwille van andere visie op het goede leven (levensbeschouwelijk, post-materiële waarden, ecologisch hedonisme, …)

kiezen voor levenskunst in plaats van consumptiekoorts Laten we waarderen wat niet strikt tot de wereld van het nuttige behoort en wat we niet direct kunnen tellen of kopen: poëzie, liefde, erotiek, natuur, solidariteit, alles wat de mens verheft boven zijn kleinheid, zijn middelmatigheid en zijn maniakale drang om steeds meer te vergaren. (Pascal Bruckner)

… Laten we eindelijk genieten van onze bestaande overvloed, Binnen ecologische en sociale grenzen en ook anderen de kans geven ervan te genieten, vandaag en de volgende generaties. Anders consumeren we ons kapot.

Verder lezen: Verder lezen: Uitgegeven bij Houtekiet, 2007 Uitgegeven bij Houtekiet, 2007 Reacties en verdere info: Reacties en verdere info: