De autonome ((hoog)begaafde) leerling Landelijke Netwerkdag van begaafdenbegeleiders en –coördinatoren - 24 november 2011 Desirée Houkema Landelijk Informatiepunt (Hoog)begaafdheid

Workshopomschrijving Wanneer het doel is om in te spelen op de onderwijsbehoeften van (hoog)begaafde leerlingen in de vorm van passend onderwijs en adequate begeleiding, is het erg belangrijk dat de leerling zelf hierbij actief betrokken is. Hiervoor is het nodig dat de uitgevoerde activiteiten bijdragen aan meer zelfinzicht. De leerling kan hierdoor zichzelf steeds beter leren sturen en voelt zich (mede)verantwoordelijk voor het eigen leerproces. In deze workshop staat het bevorderen van autonomie centraal en het belang om dit te behouden en verder te ontwikkelen. Dit wordt gestimuleerd door het bieden van rijke activiteiten waarmee de talenten van leerlingen zichtbaar worden, zowel voor de leerling als voor begeleiders. Dit biedt aanknopingspunten om – in afstemming met en afgestemd op de leerling – doelgericht hun talenten verder te ontwikkelen. Aan bod komen diverse praktische voorbeelden en er is ruimte voor onderlinge uitwisseling van ideeën en ervaringen.

Vaststellen van (onderwijs)behoeften Doel: Wat heeft deze leerling op dit moment nodig?  Hoe kan aangesloten worden bij de ontwikkelingsmogelijkheden en behoeften van de individuele ((hoog)begaafde) leerling op cognitief, sociaal en emotioneel gebied?  Onderwijs “verrijken”  Rijk onderwijs Signaleren  Onderwijsaanpassing –‘Identification  Placement’ Structureel volgen  Passend onderwijs –‘Assessment  Education’

Hoe signaleren??? Hoe creëer ik een rijke leeromgeving, die … –talenten stimuleert? rijke, stimulerende leeractiviteiten intrinsiek motiverende materialen (instrumenten) nieuwsgierigheid prikkelend effectieve interventies / professionele begeleiders –talenten niet afremt? demotivatie voorkomt door passende uitdagingen aanpassingsgedrag overbodig maakt binnen een niet-egalitaire cultuur die uitgaat van verschillen (differentiatie) niet eerst signaleert, dan pas “verrijkt” voortdurend afstemmen en inspelen op capaciteiten en interesses Hoe zorg ik dat alle talenten zichtbaar mogen zijn en kunnen worden? … zodat er altijd iets te signaleren is???

Stimulerend signaleren Uitgangspunten Talenten worden zichtbaar als ze gestimuleerd en doelgericht aangesproken worden Observeerbare aanknopingspunten bieden houvast voor de signalering en vaststelling van onderwijsbehoeften Autonomie van en interactie met de leerling is essentieel: –Bevordering autonomie: zelfsturing, zelfinzicht en zelfreflectie –Bevordering relatie leerling  begeleider(s) / medeleerlingen / ouders –Versterking competentiebeleving door passende uitdagingen en ontwikkeling metacognitieve vaardigheden  Wat is hiervoor nodig? –Structureel aanbieden van rijke stimulerende leeractiviteiten –Doelgerichte interventies –Ondersteunende tools –Versterking van leerkrachtcompetenties

Wat is het wel? -Preventief, proactief, oplossingsgericht -Aansluitend bij behoeften leerling -Procesondersteunend voor deskundige begeleiders -Doelgericht en systematisch -Gebruik makend van beschikbare gegevens -Met alle leerlingen -Interactief, rijk en leerzaam -Intrinsiek motiverend -Zelfkennis en -inzicht vergrotend -(Denk)vaardigheden bevorderend -Multimodaal Wat is het NIET? -Diagnostisch, reactief, probleemgericht -Aansluitend bij (veronderstelde) behoeften leerkracht -Checklistjes invullen -Bevestigend achteraf -(Alleen) over de leerling -Voor een beperkte doelgroep -Afhankelijk van prestaties / beheersingsniveau -Te veel voorgestructureerd -Alleen talige verwerking Stimulerend signaleren is een integrale aanpak om zicht te krijgen op een leerling en zijn onderwijsbehoeften. De leerling zelf staat centraal en wordt aangesproken op zijn autonomie via rijke leerzame activiteiten die aansluiten bij zijn competenties, waardoor in een cyclisch proces van voortdurende verkenning talenten zichtbaar kunnen worden. Dit gebeurt in interactie met professionele ondersteunende begeleiders (coaches) en andere belangrijke betrokkenen, waarbij de leerling steeds meer zicht op zichzelf krijgt en in beeld komt en wederzijds begrip en relaties versterkt worden. Stimulerend signaleren

De leerling centraal Kerntaak onderwijs –Toerusting van leerlingen om actief naar eigen vermogen en behoeften betekenisvol bij te dragen aan de maatschappij, met behoud van eigenheid Hoe?  In interactie mét leerlingen –Socratische gesprekken (filosoferen): Wat denk jij? Wat is jouw idee of invalshoek? Wat is voor jou belangrijk? Niet het “juiste” antwoord, maar het denken staat centraal Ga uit van hun eigen-wijsheid! Vraag door! Stimuleer het (samen) denken, als coach –Oplossingsgerichte gesprekken: Wat werkt voor jou? Wat heeft eerder al goed gewerkt? Voortbouwen op succeservaringen Gebruik maken van sterke kanten

De bronnen in je omgeving die je kunt benutten voor hulp en inspiratie Jouw sterke kanten die je in kunt zetten Je kiest er voor je talenten zichtbaar te laten zijn op jouw eigen manier en je bent belangrijk voor anderen in jouw omgeving Je bent nieuwsgierig en je bent bereid je in te zetten om (samen) te ontdekken wie je wilt “zijn”. Je verkent wat nodig is om dit te bereiken, benut beschikbare mogelijkheden en zet door! Jouw uitdagingen om van te leren De uitdagingen in je omgeving die je kunt overwinnen of accepteren Je hebt talenten die je kunt ontdekken, ontwikkelen en gebruiken Talent in ontwikkeling (Houkema & Kaput, 2011)

Doel: de leerling stuurt zichzelf Autonomie van leerlingen is uitgangspunt –Leerdoelen zijn vooraf geformuleerd voor/met de leerling –Differentiatie in niveaus van complexiteit per (cluster) leerling(en) –Keuzevrijheid voor leerlingen –Activiteiten zijn uit te voeren door de leerling(en) Zo zelfstandig mogelijk en/of coöperatief Met (externe) hulpbronnen waar nodig (tools, tips, informatie, medeleerlingen, coaches, mentoren, experts) –Zichtbare opbrengsten voor en over de leerling –(Zelf)reflectie / Evaluatie door en met de leerling en/of met peers / medeleerling(en), begeleider(s), of anderen  aanknopingspunten voor aangescherpte of nieuwe doelstellingen en vervolgstappen

Wat heeft deze leerling nodig? Welk leerniveau (in leerjaren) kan deze leerling aan (per vakgebied)? Welke moeilijkheidsgraad kan deze leerling aan? Binnen welke (vak)gebieden liggen zijn interesses? Welke leervoorkeur(en) heeft deze leerling? Wat zijn de sterke en minder sterke kanten van deze leerling, bijvoorbeeld m.b.t. specifieke (denk)vaardigheden? Welke leeractiviteit kan ik inzetten om… … zijn (denk)vaardigheden (verder) te ontwikkelen?  Afstemming op leerlingprofiel en zoekcriteria

Wat biedt Acadin? Uitdagende leeractiviteiten voor leerlingen, aansluitend bijleeractiviteiten –interesses: keuze uit breed aanbod (content) –mogelijkheden: niveau, leervoorkeur, (denk)vaardigheden –behoeften (cognitief, sociaal en emotioneel): o.a. ontmoeting en samenwerking met gelijkgestemden  De individuele leerling staat centraal Ondersteuning van begeleider(s) –Vinden van passend leermateriaal –Handreikingen voor inzet materiaal –Uitbreiding van beschikbare (kennis)bronnen –Leeromgeving voor plannen, feedback/beoordeling  Online video over Acadin te bekijken via

Thema’s Interesses (thema’s, vragenlijsten, mindmaps) Gardner (MI) Sternberg (succesvolle intelligentie) Mönks (rol omgeving, sociale competentie) Bloom (taxonomie) Dweck (mindset) Locus of control, attributietheorie Csikszentmihalyi (flow en creativiteit) Motivatie Hersenen en leren Leren leren (attitude en studievaardigheden) Leren denken (denkvaardigheden: analytisch, kritisch, creatief) Leren over jezelf (metacognitief, intrapersoonlijk) Leren met anderen (coöperatief, interpersoonlijk) Stevens (autonomie, relatie, competentie) Onderzoeksvaardigheden (onderzoekend leren, leren onderzoeken, vragen formuleren) Zelfstandig leren / productontwikkeling Andere modellen: Creatiespiraal, TASC, Persoonlijk leerplan (big picture)

Succesvolle intelligentie Werken met denkprofielen – een voorbeeld

Sternberg: succesvolle intelligentie (Hoog)begaafdheid is het vermogen om deze denkvaardigheden succesvol te managen Analytisch probleemoplossend vermogen Synthetisch creërend denkvermogen Praktisch toepassen

Sternberg: succesvolle intelligentie (Hoog)begaafdheid is het vermogen om deze denkvaardigheden succesvol te managen Analytisch probleemoplossend vermogen Synthetisch creërend denkvermogen Praktisch toepassen De vaardigheid die we vooral met schoolse activiteiten verbinden: Inzicht Logisch redeneren Informatie opnemen en weergeven Hoofd- en bijzaken onderscheiden Denkprocessen en oplossingsrichting(en) overzien Objectiviteit Deze vaardigheden vallen vooral samen met wat bij de meeste IQ- testen gemeten wordt.

Sternberg: succesvolle intelligentie Analytisch probleemoplossend vermogen Synthetisch creërend denkvermogen Praktisch toepassen Het vermogen om veel informatie tegelijkertijd met elkaar in verband te brengen: Flexibel denken Inventiviteit Associëren en brainstormen Complexe, meerduidige informatie tegelijkertijd overzien Ongewone, originele vragen stellen Problemen in een ander kader plaatsen (out-of-the-box) Inlevingsvermogen Subjectiviteit (bijvoorbeeld esthetisch oordeel) Het creatieve vermogen speelt een grote rol in wetenschap, kunst, probleemoplossend vermogen en samenwerking met anderen.

Sternberg: succesvolle intelligentie Analytisch probleemoplossend vermogen Synthetisch creërend denkvermogen Praktisch toepassen Het vermogen om ideeën concreet te maken in een maatschappelijk waardevol product: Doelgericht denken en werken Overzien wat bijdraagt aan het doel en wat niet Zelfkennis: eigen sterke en zwakke kanten kennen Overtuigingskracht Teamwork Plannen Materiaalbegrip Praktische vaardigheden zorgen ervoor dat (nieuwe) kennis en creatieve ideeën zichtbaar gemaakt worden in een tastbaar resultaat..

Wat is jouw denkprofiel? 1.Inleiding: uitleg Sternberg's theorie van succesvolle intelligentie 2.Eigen inschatting Wat denk je dat bij jou het sterkst aanwezig is? (zet in volgorde) 3.Vragenlijst: Wat is jouw denkprofiel? (kies min. 15 tot max. 18 omschrijvingen die het beste bij jou passen) 4.Terugkoppeling resultaat Wat betekent dit? Wat kun je hier mee doen? Waarom is dit belangrijk voor jou? 5.Reflectie Klopt dit met je verwachting? Wil je het resultaat nog bijstellen? 6.Toepassen op eigen situatie Kun je een voorbeeld geven waarmee je goed kunt laten zien en uitleggen waarom de (bijgestelde) uitslag bij jou past? 7.Toepassen in nieuwe situaties Welke situatie vraagt vooral om [creatief – praktisch – analytisch] denken? Welke manier van denken vraagt deze opdracht of uitgebeelde situatie? 8.Evaluatie en conclusie Wat heb je geleerd? Over succesvolle intelligentie? Over jezelf?  leerlingprofiel

Nadenken over hoe personen zijn (over hun karakter) wanneer ik lees of luister naar een verhaal Welke dingen doe jij graag of heel vaak? Nieuwe dingen ontwerpen Dingen uit elkaar halen en repareren (weer goed in elkaar zetten) Vergelijken hoe mensen over dingen denken Met nieuwe ideeën komen Dingen leren door gewoon te beginnen om ze te doen

Nieuwe dingen ontwerpen Met nieuwe ideeën komen Vergelijken hoe mensen over dingen denken … … … … … … … … … … … … Praktisch Analytisch Creatief

Sternberg: succesvolle intelligentie (Hoog)begaafdheid is het vermogen om deze denkvaardigheden succesvol te managen Analytisch probleemoplossend vermogen Synthetisch creërend denkvermogen Praktisch toepassen Het Grote Vooruitwerklabboek Individuele leerdoelen stellen o.b.v. denkprofielen