Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos

Opbouw presentatie Duurzaamheid in perspectief Telos visie op duurzame ontwikkeling in vogelvlucht Toepassingen: - De duurzaamheidbalans ex-post monitoring: het voorbeeld van de Oisterwijkse Duurzaamheidbalans - ToDo en PPP-scan: ex-ante toetsing: het voorbeeld van het Provinciale Waterplan

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Eerste ‘moderne’ gedachten reeds in 17 de en 18 de eeuw in Duitsland door Hans Carl von Carlowitz over de bosbouw-problematiek in zijn boek “Sylvicultura Oeconomica” (1713) Drie principes: 1.Economische vooruitgang ten goede aan hele gemeenschap 2.Datzelfde recht heeft ook het nageslacht 3.Voorzichtig (“pfleglich”) omgaan met de natuur om op die manier “nachhaltende Nutzung” mogelijk te maken

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Duurzaamheid: vaag en omstreden begrip Discussie over duurzaamheid is van alle tijden Verbreding van de discussie: Van ecologie naar ook sociaal-economische onderwerpen Van regionale schaal naar internationale schaal Hedendaags debat vooral geïnspireerd door het Brundtland rapport Vele definities: Dobson komt in 1996 al tot meer dan 300 verschillende definities Omstreden begrip: roept veel discussie op

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Discussiepunten Antropocentrisme (de mens en zijn behoeften centraal) vs. fysiocentrisme (de draagkracht van de natuur centraal) Breed duurzaamheidbegrip (naast ecologische/milieuafwegingen ook economische en sociale) vs. smal begrip (vooral focus op milieu) Zwakke (tijdelijke achteruitgang van de Telos-kapitalen geaccepteerd) vs. sterke duurzaamheid (geen achteruitgang van een van de kapitalen) Geloof in technologische oplossingen vs. noodzaak van een andere waardeoriëntatie

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Telos visie in vogelvlucht (1) Definitie duurzame ontwikkeling sluit aan bij de opvatting van de Commissie Brundtland in haar rapport “Our Common Future” uit “Een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder het vermogen van toekomstige generaties in gevaar te brengen om in hun eigen behoeften te voorzien.”

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Telos visie in vogelvlucht (2) Onderscheid in drie kapitalen: economisch, ecologisch en sociaal- cultureel kapitaal die even belangrijk zijn Houdbaar over generaties heen (TIJD) Houdbaar zijn op alle schaalniveaus: lokaal tot internationaal (RUIMTE)

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Drie-kapitalenmodel van Telos gebaseerd op: Notie zelfherstellende (regenererende) vermogen van zowel het ecologische, sociale en economische systeem Visie op lange termijn ontwikkeling moderne samenleving (moderniseringstheorie)

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Het Zelfherstellend Vermogen van systemen Betreft notie van kapitalen en voorraden: hulpbronnen om welvaart (in ruime zin) te kunnen produceren Deels afgeleid van visie op voorwaarden regenererende vermogen van ecologische systemen (belang biodiversiteit) Deels afgeleid van visies op voorwaarden regenererende vermogen economische en sociale systemen Belang systeemvereisten: 'efficiency', 'rechtvaardigheid', 'veerkracht‘ Belangrijke rol wetenschap: wat is nodig om het maatschappelijk systeem in stand te houden?

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Lange termijn Maatschappelijke ontwikkeling Economische modernisering 19 de eeuw Socio-culturele modernisering 20 ste eeuw Ecologische modernisering 21 ste eeuw Duurzame Ontwikkeling betreft derde meer inclusieve fase van modernisering

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Duurzame ontwikkeling (1) Betreft de mate waarin economische, sociaal-culturele en ecologische ontwikkelingen: Niet op elkaar worden afgewenteld (defensieve visie) Elkaar versterken (win-win situaties) (offensieve visie) Zowel onderling, als in tijd en ruimte Is dus meer dan ‘milieu plus’ Betreft en vraagt om visie op maatschappelijke (i.p.v. economische) groei Vraagt om economische, sociaal-culturele en ecologische innovaties

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Duurzame ontwikkeling (2) Is een zoektocht, gekenmerkt door onzekerheid Is expliciet normatief: vertrekt vanuit een visie op ontwikkeling van de samenleving Is strategisch: de lange termijn staat centraal Is een dynamisch begrip, aan veranderende invulling onderhevig Gaat gepaard met frictie Vraagt om creativiteit, enthousiasme, out of the box denken, innovaties, zoeken naar nieuwe verbindingen/combinaties Verdraagt zich slecht met verkokering en bureaucratie

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Consequenties voor inrichting monitor Lange termijn centraal Gericht op een specifieke regio Aandacht voor input maatschappelijke actoren: visie, draagvlak, mobilisering/agendering

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Systematiek van de Telos Duurzaamheiddriehoek Een verhaal van kapitalen, voorraden, eisen, indicatoren en normen

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Opbouw conceptueel model voorraad theorieën voorraad kapitaal wetenschap theorieën eisen stakeholders

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Samenstelling kapitalen Economisch kapitaalEcologisch KapitaalSociaal-cultureel kapitaal ArbeidNatuurParticipatie KapitaalgoederenBodemSociale samenhang KennisLuchtGezondheid Ruimtelijke vestigings- voorwaarden DelfstoffenOnderwijs Economische structuurOppervlakte-waterWoonomgeving GrondstoffenGrondwaterVeiligheid Landschap Kunst en cultureel erfgoed

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos De eisen zijn de kern van de Telosbenadering Geven de doelen, de duurzaamheidambities op de lange termijn weer Laten zien wat regionaal relevant is c.q. wat relevant gevonden wordt (gebiedsspecifiek) Weerspiegelen maatschappelijke opvattingen (via uitgebreide interactie met samenleving tot stand gekomen) Zijn derhalve niet statisch, opvattingen veranderen immers Zijn o.a. afkomstig uit beleidsdocumenten

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos De interactie met de samenleving is heel belangrijk ! Waarom? Normatieve karakter van het begrip duurzame ontwikkeling. Het is derhalve mede aan de samenleving om de doelen te bepalen. We willen aansluiten bij de karakteristieken/kenmerken van de regio Draagvlak creëren voor eventuele acties Toegepaste vormen van participatie: 1.Informeren: wij vertellen het aan anderen 2.Consulteren: anderen vertellen het ons 3.Dialoog: interactie

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Voorbeelden van eisen Lucht: Deze is schoon (zowel voor mens als dier) Er vindt geen beïnvloeding van het klimaat plaats Landschap: Het landschap wordt mooi gevonden door burgers Erkende natuur- en cultuurlandschappen worden beschermd en versterkt Solidariteit: Er is sprake van sociale samenhang Er is geen uitsluiting of armoede

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Vervolg Voorbeelden van eisen Woonomgeving: Mensen zijn tevreden met de eigen woning en woonomgeving, met bereikbare en toegankelijke publieke en dagelijkse voorzieningen Arbeid: Er is sprake van evenwicht op de arbeidsmarkt (kwalitatief en kwantitatief) De beroepsbevolking is goed opgeleid. Werk is gezond Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden: De bereikbaarheid (via weg, water, spoor, lucht, rail en ICT) van bedrijven, voorzieningen en economische centra is goed

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Toepassingen van het conceptuele model Duurzaamheidbalans Toetsingskader Duurzame Ontwikkeling + PPPscan Toetsingskader Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Nog twee andere meetinstrumenten om afwenteling zichtbaar te maken Ecologische voetafdruk RAMEA: Regional Accounting Matrices and Environmental accounting Beide instrumenten ontwikkeld om tegemoet te komen aan de terechte kritiek dat het model geen aandacht besteed aan het afwentelingsvraagstuk.

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos De duurzaamheidbalans Realisatie van eisen wordt ex-post (achteraf) gemeten met indicatorenset Uitkomsten worden vervolgens genormeerd Resultaten van de normering worden gepresenteerd met behulp van de rode, oranje, groene en gouden kaarten Zijn daarmee input voor maatschappelijke agenda Door vergelijkingen in de tijd te maken kan inzichtelijk gemaakt worden of we stappen maken richting een meer duurzame situatie

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Opbouw Duurzaamheidbalans voorraad theorieën voorraad kapitaal wetenschap theorieën eisen indicator stakeholderswetenschap

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Waardebepaling van de voorraden Een voorraad wordt weergegeven als taart met indicatoren als punten. Het belang van een indicator is gewogen: grootte van de hoek van de taartpunt. Rand is de optimale waarde: duurzame eindtoestand. indicator 1 indicator 5 indicator4 indicator 2 indicator

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Normeren en meten Normeren met behulp van beleidsdocumenten Normeren met behulp van (inter)nationale afspraken (bv. Kyoto) Vergelijken data met (inter)nationale regio’s Normering bepaalt in debat door politiek en stakeholders (spreekt ook nadrukkelijk het ambitieniveau uit)

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Een voorbeeld: Indicatoren bij de eisen van de voorraad arbeid Eisen bij de voorraad Arbeid: Er is sprake van evenwicht op de arbeidsmarkt (kwalitatief en kwantitatief). De beroepsbevolking is goed opgeleid. Werk is gezond. Indicatoren Benutting arbeidspotentieel Verhouding werkgelegenheid-arbeidspotentieel Spanning op de arbeidsmarkt Ontgroening en vergrijzing Werkloosheid Aantal mensen dat in de WAO zit Aantal mensen dat minimaal een startkwalificatie bezit Aandeel hoogopgeleiden

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Normeren en meten Voorraad Arbeid, indicator werkloosheidspercentage Wenselijk Lange termijn doel Acceptabel Korte termijn doel Zorgelijk Directe aandacht Onacceptabel Directe actie <1% 1-<5% 5-<9% >9% norm gemeten waarde gewicht

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Arbeid

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Toetsingskader Duurzame Ontwikkeling (ToDO) Ex-ante meting in proces van beleidsvoorbereiding: zo vroeg mogelijk in het proces. Twee stappen: - Quick scan -Verdiepende fase na eerst quick scan uitgevoerd te hebben In quick scan gaat het om antwoorden op de volgende vragen: Is er invloed op de eisen/voorraden uit de Telos-balans? Is deze invloed positief, negatief of neutraal? Geven de verwachte effecten aanleiding voor een verdiepingsslag? Is aanpassing / stopzetting van het project aan de orde of kan het plan ongewijzigd verder?

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Veel Weinig Realisatie Idee Voortgang planvorming Ruimte voor alternatieven Waarom toets vooraf?

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos

PPPscan: webtool voor quick scan uit ToDo Ontwikkeld samen met provincie en BMF Financiële ondersteuning van aantal sponsoren (gemeenten Tilburg, St. Anthonis en Breda) Praktisch hulpmiddel voor plan- en besluitvorming In de vorm van webapplicatie (freeware): ‘Gestructureerde checklist’ Geeft geen absolute uitkomsten, maar toont zwakke en sterke kanten van plannen, discussiepunten

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Gebruik Twee soorten gebruik: Individueel Groep -geen belangenvertegenwoordigers (homogene groep) -wel belangenvertegenwoordigers te ordenen langs de 3P’s Iedereen wordt gevraagd te scoren op de eisen die horen bij de voorraden Eventueel met toelichting/motivatie c.q. verbeteringsvoorstellen

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Voorbeeld van score per voorraad/eis

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Resultaten Op voorraadniveau: inzicht in verwachte negatieve en positieve effecten op realisatie eisen Op kapitaalniveau: evenwichtige ontwikkeling of niet? Spreiding: eensgezindheid of niet? Verschillen in verwachtingen tussen belangengroepen

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Casus:Het Provinciaal Waterplan Het Provinciaal Waterplan plan beschrijft de hoofdlijnen van het in de provincie te voeren waterbeleid en de daartoe behorende aspecten van het provinciale ruimtelijk beleid. Het plan vormt daarmee: Het strategische beleidskader voor het integrale waterbeleid, rekening houdend met duurzaamheid en klimaatveranderingen; Een structuurvisie voor het aspect water op grond van de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening; Een toetsingskader voor de taakuitoefening van lagere overheden op het gebied van water; Het beheerplan voor grondwateronttrekkingen.

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Score en spreiding per voorraad

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Totaalbeeld

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Ervaringslessen Toepassingen tot nu toe 7 provinciale balansen, 3 stedelijke balansen, 2 regionale balansen + 1 voor een ontwikkelingsland Lessen Doel monitor bepaalt vorm stakeholderparticipatie Steun vanuit politiek bestuur en ambtelijk management cruciaal Bestuurlijke volwassenheid/incasseringsvermogen is van belang voor acceptatie van uitkomsten: don’t kill the messenger! Monitor krijgt werkelijke betekenis in het debat met de samenleving: waar sta je en waar wil je naar toe! Niet te vaak een balans willen maken voor een gebied: 1 keer in de 4 jaar volstaat Hoe lager schaalniveau hoe slechter is het gesteld met informatievoorziening Onderscheid tussen regio als object van monitoring en regio als object van bestuurlijk handelen Geen beleidseffectmonitoring

Tilburg, 22 oktober 2009 John Dagevos Wat maakt de Telos-aanpak interessant? Integrale benadering. Je leert over de grenzen van je eigen domein heen kijken De interactieve benadering. De streefdoelen ontstaan in debat met de samenleving (burgers, belangengroepen, stakeholders) Vormt basis voor een helder monitoringinstrument: de ambities/streefdoelen worden afgezet tegen de geleverde prestaties Geeft een helder afwegingskader om voorgenomen beleid te toetsen Een goed communicatiemiddel