Intervisie Hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016.

Presentatie over: "Intervisie Hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016."— Transcript van de presentatie:

1 Intervisie Hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016

2 10.00 uurOpening en mededelingen 10.10 uurMeertaligheid & Dyslexie Kirsten Schraeyen 12.00 uurLunch 13.00 uurIntervisie (3 groepen) 14.30 uurPlenaire afsluiting 2Intervisie hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016 Agenda

3 Behandel- en huiswerkmappen gereviseerd en bestelbaar Update Pelle helpt 3 Mededelingen Intervisie hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016

4 Meertaligheid & Dyslexie Kirsten Schraeyen Thomas More Antwerpen Opleiding Logopedie en Audiologie Fundamenteel & praktijkgericht onderzoek 4Intervisie hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016

5 Kirsten Schraeyen, Opleiding Logopedie en Audiologie, Thomas More UC; KU Leuven & U Antwerpen; LEES- EN SPELLINGPROBLEMEN IN EEN MEERTALIGE CONTEXT: THEORETISCH KADER & UITDAGINGEN VAN DE DIAGNOSTIEK

6 Focus 1: Lees- en schrijfontwikkeling in het Nederlands als tweede taal Focus 2: Handvatten voor een verantwoorde diagnostiek Focus 3: Casuïstiek outline ONL - Utrecht - 12 februari 2016

7 Duru − 11 jaar − Groep 8 − Tweetalige opvoeding: Thuis: Turks Op school: Nederlands (en Frans) − Vermoeden van een leerstoornis (dyslexie) − Doorverwezen via CLB (België); zij willen mogelijke taalproblemen uitsluiten Yessin − 11 jaar − Groep 7 − Tweetalige opvoeding Thuis: Turks Op school: Nederlands (en Frans) − Leermoeilijkheden op school − Doorverwezen via bijlesleerkracht met vermoeden van dyslexie Mag ik u voorstellen… ONL - Utrecht - 12 februari 2016

8 Zijn de moeilijkheden te wijten aan een leerstoornis? Zijn de moeilijkheden te wijten aan een (nog) onvoldoende kennis van het Nederlands? Onze hoofdvraag…. ONL - Utrecht - 12 februari 2016

9 Algemeen Kader Moedertaal Schooltaal (Nederlands) Lezen/ spellen Mondeling e TV Schriftelijk e TV ONL - Utrecht - 12 februari 2016

10 Meervoudig Lees/spellingsproces Moedertaal Schooltaal (Nederlands) Lezen/ spellen Mondeling e TV Schriftelijk e TV Taaleigen fonemen Fonotactische regels Orthografie Taaleigen fonemen Fonotactische regels Orthografie ONL - Utrecht - 12 februari 2016

11 Enkelvoudig Lees/spellingsproces Moedertaal Schooltaal (Nederlands) Lezen/ spellen Mondeling e TV Schriftelijk e TV Taaleigen fonemen Fonotactische regels Orthografie Taaleigen fonemen Fonotactische regels Orthografie ONL - Utrecht - 12 februari 2016

12 Samenvattend: Leren Lezen/spellen in de schooltaal Orthografie (letters) Semantiek (betekenis) Fonologie (klanken) Invloed van fonologie andere thuistalen? Invloed van orthografie van andere thuistalen? Invloed van fonotactische regels van andere thuistalen? Invloed van woordenschat thuistalen/Nederla nds? ONL - Utrecht - 12 februari 2016 Nederlands Transparant alfabetisch Aanvankelijk lezen: Letterkennis/ decodeervaard igheden Technisch lezen Gevorderd lezen: Directe woordherkenni ng & woordenschat kennis Begrijpend lezen

13 Taaleigen fonemen Foneem in de ene taal is niet noodzakelijk een foneem in de andere taal (fonemen vs. allofonen) – Thai: /p/ vs. /p h / in /pa/ (woud) vs. /p h a/ (splitsen)  Nederlands: /p/ met [p] en [p h ] – Ik roer in de pot/p h ot/bot – Arabisch: /q/ vs. /k/ in /qalb/ (hart) vs. /kalb/ (hond)  Nederlands: /k/ met [k] en [q] – Ik lust graag kaas /qaas Invloed fonologie ONL - Utrecht - 12 februari 2016

14 Taaleigen fonemen – Spaans: /tik r/ vs /langgerolde r/  Nederlands: /r/ met [r] en [R] – pero (maar) vs. perro (hond) – Slavische talen: geen onderscheid korte/lange klanken [ɔ] /bot/ vs. [o.] /boot/ Invloed fonologie ONL - Utrecht - 12 februari 2016

15 Taaleigen fonemen – Afwezigheid van bepaalde fonemen /v/ & /p/ (Arabisch) /r/ (Chinese talen) Invloed fonologie ONL - Utrecht - 12 februari 2016

16 Supra-segmentele kenmerken: beklemtoning – Nederlands: om iets te benadrukken/emoties over te brengen – Chinese talen: betekenisonderscheidend Kantonees 9 tonen Mandarijn 4/5 tonen Invloed fonologie ONL - Utrecht - 12 februari 2016 da1 “nemen” da2 “beantwoorden” da3 “slaan” da4 “groot”

17 Gevolg? − Problemen met o.a. auditieve discriminatie en het opbouwen van fonologische representaties van bepaalde klanken Gevolg voor schriftelijk T2 proces Ontwikkeling van foneemcategorieën op babyleeftijd (Werker & Tees, 1984) ONL - Utrecht - 12 februari 2016

18 INVLOED FONOTAXIS = toegestane combinatie van opeenvolgende fonemen in een bepaalde taal – Consonantclusters Nederlands vs. Japans – /kn/ in /knijpen/ – Ontoelaatbaar, ook in Kantonees/Mandarijn Nederlands vs. Russisch – wel /deugd/, niet /gdeu/ » /gd’e/ (waar) – Wel /opties/, niet /pties/ » /ptit’a/ (vogel) – Andere restricties Nederlands vs. Spaans – Laatste lettergreep niet eindigen op /m/ » Embajada /ambassade/ kan wel ONL - Utrecht - 12 februari 2016

19 INVLOED FONOTAXIS = toegestane combinatie van opeenvolgende fonemen in een bepaalde taal – Onset-rhyme structuur – Hawaiiaans Elke lettergreep ook een onset – Ho-no-lu-lu Elke lettergreep moet nucleus hebben ONL - Utrecht - 12 februari 2016

20 Fonotactische inconsistenties bij het spellen, voortvloeiend uit de moedertaal; – Dictee Turkse jongen: /seperingen/ ipv /springen/ – Consonantcluster niet toegestaan aan begin van het woord – Dictee Spaans meisje: /amsterdan/ ipv /amsterdam/ – /m/ niet toegestaan in laatste lettergreep van een woord – Dictee Mandarijn jongen: /s*oep/ ipv /snoep/ – Consonantclusters weinig of niet voorkomend Inconsistenties bij het uitspreken van Foneem- Grafeem koppeling Gevolg voor schriftelijk T2 proces ONL - Utrecht - 12 februari 2016

21 Invloed orthografie orthografie fonologie logografen morfemen Japans logografisch Schrift (Bron: Wikipedia) Orthografisch vs. logografisch schrift ONL - Utrecht - 12 februari 2016

22 Invloed orthografie Lees- en schrijfrichting Arabisch & Hebreeuws van rechts naar links (Bron: Wikipedia & CODE) ONL - Utrecht - 12 februari 2016

23 Logografisch vs. Alfabetisch: Invloed op fonologisch bewustzijn; bv. woordomkeringstaak /poki/  /piko/ zeer moeilijk (Sproat, 2005) MAAR ongeletterde T2 leerders kunnen wel syllaben manipuleren bv. /poki/  /kipo/ (Prakash, Rekha, Nigram, & Karanth, 1993) Gevolg voor schriftelijk T2 proces ONL - Utrecht - 12 februari 2016

24 T1 heeft belangrijke invloed op T2- verwerving Invloed van semantiek CUP T1T2 (Cummins) Kinderen moeten elk concept van twee woorden voorzien en dit vraagt tijd! Onderliggende conceptuele kennis is belangrijk ONL - Utrecht - 12 februari 2016

25 DAT versus CAT DAT: Dagelijks Algemeen Taalgebruik Informeel Veel context CAT: Cognitief Abstract Taalgebruik Formeel Schools taalgebruik Weinig context, abstract Invloed van semantiek 2-3j 5-7j ET MT ET MT ONL - Utrecht - 12 februari 2016

26 Algemeen/ begrijpend lezen − Moeilijkheden op vlak van TB & TP: abstractieniveau ‘tijdelijk’ te hoog a.g.v. gebrek aan concrete WS of voldoende DAT-niveau Gebrek aan DAT-taal verhindert opname en begrip van CAT –taal Instromers in basisonderwijs hebben hier groter nadeel Valkuil? − Te weinig aandacht aan DAT-taal binnen (CAT) basisonderwijs − Te weinig besef dat veel tests voldoende CAT-begrip vereisen ( cf. vraagstelling,...) Gevolg voor schriftelijk T2 proces ONL - Utrecht - 12 februari 2016

27 Er is heel wat beïnvloeding van T1 op het schriftelijk taalverwervingsproces in T2. Conclusie focus 1 ONL - Utrecht - 12 februari 2016

28 Niet steeds (leer)stoorniskenmerken Misschien wel moeilijkheden die we nauwkeurig in kaart dienen te brengen alvorens een diagnose te stellen en eventueel een handelingsplan op te maken Conclusie focus 1 HOE? ONL - Utrecht - 12 februari 2016

29 Focus 1: Lees- en schrijfontwikkeling in het Nederlands als tweede taal Focus 2: Handvatten voor een verantwoorde diagnostiek Focus 3: Casuïstiek outline ONL - Utrecht - 12 februari 2016

30 uitgangspunt Een meertalig kind met een taalstoornis vertoont immers tekorten in elke taal (Hakansson, Salameh & Nettelbladt, 2003) Een taalstoornis omvat in de eerste plaats een stoornis in de moedertaal (CUP) (Wagenaar, 2003) Dyslexie gaat over talen heen: een meertalig kind met een leerstoornis zal moeilijkheden ondervinden in elke taal waarin het leert lezen/spellen. “ Een meertalig kind vergt een meertalig onderzoek” ONL - Utrecht - 12 februari 2016

31 Twee soorten meetfouten (De Boer, 2007, Lundberg, 2002) − Onderdiagnose − Overdiagnose valkuil Als spraak-/taalachterstand de dominante verklaring is voor lees- en spellingproblemen wordt eventuele dyslexie niet herkend Onterechte diagnosestelling Lees-en spellingproblemen worden behandeld als dyslexie terwijl het een gevolg is van taalverschil ONL - Utrecht - 12 februari 2016

32 ‘Fouten’ in aanvankelijk lees-/spellingproces kunnen ‘transfer’fouten zijn uit T1 Problemen met begrijpend lezen kunnen het gevolg zijn van – Onvoldoende CAT/DAT-verwerving – Onvoldoende woordenschat Kinderen met dyslexie (één-/meertaligen) maken geen typische of andere fouten; wel frequenter en hardnekkiger valkuil ONL - Utrecht - 12 februari 2016

33 Stap 1: Anamnese (met specifieke aandacht voor meertalige context)Stap 2: Bepaling algemene taalvaardigheid in het NederlandsStap 3: Verder lees-, spelling- en/of taalonderzoek Stap 4: Sterkte-zwakte analyse en besluit Diagnostisch protocol ONL - Utrecht - 12 februari 2016

34 Thuis- en taalsituatie Taak- en klachtenanalyse Pedagogisch-didactische factoren − Schoolloopbaan − Geboden begeleiding − Pedagogische hulpvraag anamnese ONL - Utrecht - 12 februari 2016 Welke soort fouten? Zijn er tempoproblemen? Leesbegrip bij luidop/stillezen? Boeken als ontspanning? Gemakkelijk tot lezen gekomen?

35 Psychologische factoren (secundair) Medische factoren Ontwikkelingsverloop Erfelijkheid Anamnese - aanvullend ONL - Utrecht - 12 februari 2016

36 Instrumenten voor intake gericht op meertalige context: − Anamnese Meertaligheid (Blumenthal & Julien, 1999; herwerkte versie, 2009) http://www.kentalis.nl/Professionals/Onze-expertise/spraak-en-taal/meertaligheid − Anamneselijst Meertalige Kinderen (Intervisiewerkgroep Meertalige kinderen, Sig, 2006) http://www.sig-net.be/PublicatieDetail.aspx?l=003&action=Pl&id=60 − Tussen taal en blokkendoos (Intervisiewerkgroep Meertalige kinderen, Sig, 2011)  Leidraad voor goede gesprekken met ouders over meertalig opgroeien, spel en speelgoed http://www.sig-net.be/PublicatieDetail.aspx?l=003&action=Pl&id=94 anamnese ONL - Utrecht - 12 februari 2016

37 Taalaanbodprofiel Taalgebruikersprofiel Conclusie anamnese Welke talen komen in welke mate aan bod? Wat zijn de verwachtingen ten opzichte van deze talen? Mondelinge taalvaardigheden van het kind? Schriftelijke taalvaardigheden van het kind? Ouders Ouders/ Schoolteam ONL - Utrecht - 12 februari 2016

38 Stap 1: Anamnese (met specifieke aandacht voor meertalige context)Stap 2: Bepaling algemene taalvaardigheid in het NederlandsStap 3: Verder lees-, spelling- en/of taalonderzoek Stap 4: Sterkte-zwakte analyse en besluit Diagnostisch protocol ONL - Utrecht - 12 februari 2016

39 Taalvaardigheid nederlands ONL - Utrecht - 12 februari 2016 Kwantitatief – Bv. kernscore van de CELF-4-NL Kwalitatief – Invloed vanuit T1: type fouten Bron: Mostaert, Liekens & Schraeyen, 2015

40 Verder taalonderzoek − Nederlands Naast statisch onderzoek, ook denken aan principes van dynamisch onderzoek Let op!: culturele/taalkundige/psychometrische bias Ondersteunend schema − Moedertaal Observatie Video-opname CRUCIAAL: Valideren van observatiegegevens door samenwerking met een tolk/taalanalist Taalvaardigheid onvoldoende? ONL - Utrecht - 12 februari 2016

41 Stap 1: Anamnese (met specifieke aandacht voor meertalige context)Stap 2: Bepaling algemene taalvaardigheid in het NederlandsStap 3: Verder lees-, spelling- en/of taalonderzoek Stap 4: Sterkte-zwakte analyse en besluit Diagnostisch protocol ONL - Utrecht - 12 februari 2016

42 Dyslexie kan zich anders manifesteren in een andere taal. Lees- en spellingonderzoek ONL - Utrecht - 12 februari 2016

43 man sap stank vast Lezen Nederlands Lezen Engels man late car awesome 1 grafeem  1 foneem 1 grafeem  veel fonemen en uitzonderingen Prevalentie dyslexie verschillend geografisch voorkomen ONL - Utrecht - 12 februari 2016

44 man sap stank vast Lezen Nederlands Lezen Engels man baby late car awesome 1 grafeem  1 foneem1 grafeem  veel fonemen en uitzonderingen Transparant Diep Prevalentie dyslexie verschillend geografisch voorkomen ONL - Utrecht - 12 februari 2016

45 man sap stank vast NederlandsEngels man baby late car awesome 1 grafeem  1 foneem 1 grafeem  veel fonemen en uitzonderingen Transparant Diep Leren lezen gaat makkelijker in transparante dan in niet-transparante of ‘diepe’ talen (Ziegler & Goswami, 2005) Prevalentie dyslexie verschillend geografisch voorkomen ONL - Utrecht - 12 februari 2016

46 man sap stank vast NederlandsEngels man baby late car awesome 1 grafeem  1 foneem1 grafeem  veel fonemen en uitzonderingen Transparant Diep In een niet- transparante of ‘diepe taal’ zoals het Engels is er veel meer informatie nodig over omringende grafemen om het correcte foneem te bepalen Prevalentie dyslexie verschillend geografisch voorkomen ONL - Utrecht - 12 februari 2016

47 fonemen grafemen SPELLEN LEZEN fonemen grafemen …let op want in het Nederlands geldt deze transparante relatie niet omgekeerd bv. ‘laat’, ‘laad’, ‘laadt’  SPELLING! (zie b.v. onderzoek Gillis & Ravid; Bosman) MAAR … ONL - Utrecht - 12 februari 2016

48 Hoe kom je te weten of bepaalde ‘fouten’ verklaard kunnen worden vanuit de moedertaal? − naslagwerken, specifiek ontwikkeld door onderzoekers/ experts op vlak van meertaligheid The Routledge Concise Compendium of the World's Languages, Second Edition (2011) (George L. Campbell, Gareth King) & Compendium of the World's Languages, 3rd Edition (2013) (George L. Campbell, Gareth King) The International Guide to Speech Acquisition (2007) (Sharynne McLeod) Lees- & spellingonderzoek: nederlands Let op: het omgekeerde kan ook gebeuren. nl.: fouten in de moedertaal die verklaard worden vanuit het Nederlands ONL - Utrecht - 12 februari 2016

49 Indien mogelijk bestaande tests Indien niet mogelijk: − Spontaan lees- & schrijfstaal ! Ondersteuning van een tolk of taalanalist Lees- & spellingonderzoek: moedertaal ONL - Utrecht - 12 februari 2016

50 Voorbeeld schrijf- of leesstaal op papier ONL - Utrecht - 12 februari 2016

51 Fragment: spellen in het Nederlands Casusvoorbeeld a ONL - Utrecht - 12 februari 2016

52 Fragment: spellen in het Spaans Casusvoorbeeld a ONL - Utrecht - 12 februari 2016

53 Goede spellingvaardigheden in T1 Geen dyslexie! Casusvoorbeeld a ONL - Utrecht - 12 februari 2016

54 Fragment: technisch lezen in het Nederlands Casusvoorbeeld b ONL - Utrecht - 12 februari 2016

55 Fragment: technisch lezen in het Hebreeuws Casusvoorbeeld b ONL - Utrecht - 12 februari 2016

56 Opvallende leesmoeilijkheden in T2 én T1 Dyslexie Casusvoorbeeld b ONL - Utrecht - 12 februari 2016

57 Stap 1: Anamnese (met specifieke aandacht voor meertalige context)Stap 2: Bepaling algemene taalvaardigheid in het NederlandsStap 3: Verder lees-, spelling- en/of taalonderzoek Stap 4: Sterkte-zwakte analyse en besluit Diagnostisch protocol ONL - Utrecht - 12 februari 2016

58 Sterkte-zwakteanalyse (Cheng, 2006; schraeyen, 2008, 2010,2013) SWOT S = Mogelijkheden van het kind W = Beperkingen/ moeilijkheden van het kind O = Protectieve factoren van de omgeving T = Bedreigende factoren van de omgeving ONL - Utrecht - 12 februari 2016

59 Differentiaaldiagnose Identificatie van dyslexie, geen aantoonbare taalproblemen: − Opstart externe begeleiding L&S (cf. eentalige kinderen) ONL - Utrecht - 12 februari 2016

60 Differentiaaldiagnose Identificatie van taalstoornis, in combinatie met dyslexie: − Opstart externe begeleiding − Begeleiding mondelinge TV, begeleiding L & S met categorisatie van fouten: voortvloeiend vanuit moedertaal (bewustwording en training), verklarend vanuit dyslexie ONL - Utrecht - 12 februari 2016

61 Differentiaaldiagnose Identificatie van lees-spelproblemen die te wijten zijn aan onvoldoende mondelinge TV: − opstart externe begeleiding met prioriteit aan stimulatie van de mondelinge TV (≠ taaldomeinen) Altijd in samenwerking met school én ouders !! ONL - Utrecht - 12 februari 2016

62 Duru − 11 jaar − Groep 8 − Tweetalige opvoeding: Thuis: Turks Op school: Nederlands (en Frans) − Vermoeden van een leerstoornis (dyslexie) − Doorverwezen via CLB (België); zij willen mogelijke taalproblemen uitsluiten Yessin − 11 jaar − Groep 7 − Tweetalige opvoeding Thuis: Turks Op school: Nederlands (en Frans) − Leermoeilijkheden op school − Doorverwezen via bijlesleerkracht met vermoeden van dyslexie Mag ik u voorstellen… ONL - Utrecht - 12 februari 2016

63 Zijn de moeilijkheden te wijten aan een leerstoornis? Zijn de moeilijkheden te wijten aan een (nog) onvoldoende kennis van het Nederlands? Onze hoofdvraag…. ONL - Utrecht - 12 februari 2016

64 Focus 1: Lees- en schrijfontwikkeling in het Nederlands als tweede taal Focus 2: Handvatten voor een verantwoorde diagnostiek Focus 3: Casuïstiek outline ONL - Utrecht - 12 februari 2016

65 Duru Afname CELF-4-NL − Kernscore 91 − Gemiddelde vaardigheden Yessin Afname CELF-4-NL − Kernscore 71 − Zwakke vaardigheden Taalvaardigheid nederlands ONL - Utrecht - 12 februari 2016

66 Duru − Gemiddelde mondelinge taalvaardigheden in het Nederlands − Verder onderzoek: schriftelijke vaardigheden in Nederlands en Frans Yessin − Zwakke mondelinge taalvaardigheden in het Nederlands − Verder onderzoek: mondelinge en schriftelijke vaardigheden in Nederlands en Frans (S) en Turks (M) Verder onderzoek mondelinge en schriftelijke vaardigheden Dyslexie gaat immers over talen heen! Een taalstoornis betreft primair een stoornis in de moedertaal Prevalentie comorbiditeit TOS – dyslexie: 17-36% ONL - Utrecht - 12 februari 2016

67 8 mei 2012 Mogelijkheden van Duru Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Beperkingen/moeilijk- heden van Duru Bedreigende factoren uit de omgeving laag leestempo Nederlands/Fran s Hoge foutenlast lezen Frans Veel spelfouten Nederlands/Fran s Gemiddelde mondelinge vaardigheden Nederlands Probleemoplossend vermogen Zelfcorrectie ontoereikend Logopedische begeleiding lager onderwijs Spellingmoeilijkhed en moeder Schoolse ondersteuning Visuele informatieverwerki ng Sterke inzet en motivatie Zinsbouw bij schrijven Fonologische vaardigheden Dyslexie

68 15 maart 20138 mei 2012 Mogelijkheden van Yessin Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Beperkingen/moeilijk- heden van Yessin Bedreigende factoren uit de omgeving Mondelinge vaardigheden Nederlands/Turks Taalbegrip > taalexpressie Lezen op woordniveau Nederlands/Frans Probleemoplossend vermogen Grammaticale + semantische fouten Bezorgdheid ouders Huidige aanpak bijlesleerkracht Visuele informatieverwerki ng Verwerkingssnelhei d Spellen Nederlands/Fra ns Laag leestempo tekstniveau Nederlands/Fra ns Begrijpend lezen Metalinguïstische vaardigheden Spellingmoeilijkhed en moeder TOS

69 Meertalige kinderen met (a) een moedertaal die sterk verschilt van het Nederlands en (b) beperkte (Nederlandse) taalvaardigheid staan vaak voor (fonologische/orthografische) uitdagingen bij het aanvankelijk lezen & spellen Kinderen met andere moedertalen die leren lezen en spellen in het Nederlands halen kennis uit beide: (1) fonologische systemen, (2) lexicons, (3) orthografieën Ondersteuning tav fonologisch bewustzijn is cruciaal Take home messages... ONL - Utrecht - 12 februari 2016

70 Orthografisch inzicht (KTK) kan hen helpen in verdere fonologische ontwikkeling Anderstalige kinderen met een goede klank-tekenkoppeling ervaren doorgaans weinig moeilijkheden met het technisch lezen Voldoende mondelinge taalvaardigheid in het Nederlands is een voorwaarde om te komen tot begrijpend lezen Take home messages... ONL - Utrecht - 12 februari 2016

71 Tot slot Mondelinge taal integreren in diagnostisch onderzoek naar dyslexie bij meertaligen (Miller et al., 2006) ; Beide talen betrekken in het diagnostisch onderzoek (Kohnert, 2010) ; Tolk inschakelen als ondersteuner in de beoordeling van de vreemde talen (Project Meer- TaalInZicht, Code, 2013) ; Sterkte-zwakteanalyse opstellen in functie van een gefundeerde diagnosestelling (zie ook Schraeyen, Janssens, Aerts, Meersschaert, Maetens, & Geudens, 2011). ONL - Utrecht - 12 februari 2016

72 Meertalige “spraak/taal/lees/schrijf” diagnostiek is complex en tijdrovend maar REALISEERBAAR (Schraeyen et al., 2013) Indien het kind alfabetisch is in T1, dient dit meegenomen te worden binnen het onderzoek (cf. Hebreeuwse, Russische kinderen) Enkel focus op T2 is ethisch onverantwoord en leidt tot VERKEERDE diagnoses met verregaande gevolgen voor het meertalige kind! Team werk loont!! School-ouders-paramedici Tot slot ONL - Utrecht - 12 februari 2016

73 conclusie Meertalige diagnostiek is meer dan enkel een diagnose Het opstellen van een totaalprofiel leidt tot een advies op maat We zullen minder ‘foute verwijzingen’ doen en/of ‘foute diagnoses’ stellen wanneer we alle verwervingsaspecten in rekening brengen en wanneer we elk kind beschouwen als een individueel kind ONL - Utrecht - 12 februari 2016

74 www.taalbrug.be Interessante link ONL - Utrecht - 12 februari 2016

75 Q&A Kirsten.schraeyen@thomasmore.be +32 (0)3 241 08 29 Opleiding Logopedie & Audiologie Molenstraat 8, 2018 Antwerpen, België ONL - Utrecht - 12 februari 2016

76 76 Lunch Intervisie hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016

77 77 Intervisie13.00 – 14.30 uur Intervisie hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016 Groep 1 Birgit van Hertum Han van der Vleuten Agnes Couwenbergh Daniëlle Van der Werf Mirjam van der Sloot Ilana Schiffelers Irene van der Mark Groep 2 Ellen van der Laaken Karin Kers Gesien Amesz Ariëlle Raemakers Anette Reesink Anneke Stolk Leonie van der Maden Groep 3 Petra de Waard Judith Koppejan- Smet Jan Roll Willeke Baan- van der Linden Nicolette Ouwehand- Jacobs Joost van Berkel

78 78 Rondvraag Intervisie hoofdbehandelaars Dyslexie 12 februari 2016