Geschiedenis van het Nederlands

Presentatie over: "Geschiedenis van het Nederlands"— Transcript van de presentatie:

1 Geschiedenis van het Nederlands
Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart

2 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

3 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Inleiding - Urbanus

4 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lectuur (optioneel) ‘Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart’. In: Guy Janssens en Ann Marynissen, Het Nederlands vroeger en nu. Leuven/Voorburg (2005)², p ‘Ik ook ik ben een Belg en mag tot Belgen spreeken. De Vlaamse strijd’; ‘Gemengde gevoelens. Verschillen tussen Noord- en Zuidnederlands; Vlamingen en Nederlanders over hun eigen taal en die van hun buren’; ‘De grenzen van het Nederlands. Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel; de Nederlands-Duitse taalgrens; het Friese taalgebied’. In: Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger, Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p ; p ; p

5 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Overzicht De Vlaamse strijd Standaardisatie van het Nederlands in het Zuiden 2. De huidige situatie Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel 3. Verschillen tussen Noord en Zuid Gelijkenissen en verschillen tussen het Nederlands in het Noorden en het Zuiden 4. Taalattitude (Noord vs. Zuid) Vlamingen en Nederlanders over hun eigen taal en die van hun buren

6 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
1. De Vlaamse strijd Standaardisatie van het Nederlands in het Zuiden

7 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘In de periode dat er in het Noorden een eenheidstaal werd opgebouwd, kwam het standaardiseringsproces in het Zuiden tot stilstand en raakte de volkstaal zelfs bedreigd door het Frans. Het recht om de moedertaal in het openbare leven te gebruiken, moest in Vlaanderen politiek worden afgedwongen en maatschappelijk worden veroverd.’ (Janssens 2005: 137)

8 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Geschiedenis van de Nederlanden        1482 Bourgondische Nederlanden Prinsbisdom Luik Prinsdom Stavelot- Malmedy Hertogdom Bouillon e.a.      1556 Zeventien Provinciën (Bourgondische Kreits)      1795 Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden)      1795 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden Zuidelijke Nederlanden Oostenrijkse Nederlanden (Verenigde Nederlandse Staten)      1806 Bataafse Republiek      1804 Eerste Franse Republiek      1810 Koninkrijk Holland      1813 Eerste Franse Keizerrijk      1815 Eerste Franse Keizerrijk      1815 Willem I Soeverein Vorst      Koninkrijk der Nederlanden (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden tot 1830 (1839))      1890 Groot- Hertogdom Luxemburg 1830 (1839)      Koninkrijk België      Groot- Hertogdom Luxemburg

9 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Habsburgse Nederlanden (Spaanse Nederlanden) 1482 – 1795

10

11 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit?

12 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit? Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn

13 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom bleef de standaardisering in het Zuiden zo lang uit? Geen krachtig politiek, economisch en cultureel centrum De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn – een sociale taalgrens!

14 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De aanwezigheid van twee andere standaardtalen in Zuid-Nederland: het Frans en het Latijn – een sociale taalgrens! De maatschappelijke bovenlaag spreekt Frans Tot in de eerste helft van de 20ste eeuw in België!!

15 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Toch nog Nederlands in de cultuursfeer Rederijkers (vaak moraliserende) dichtbundeltjes Etc.

16 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Eerste Franse Republiek

17

18 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
1789: Franse Revolutie Het Zuiden: Standenmaatschappij verdwijnt Invloed katholieke kerk vermindert Opkomst nieuwe industrieën

19 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
1789: Franse Revolutie “Liberté, égalité, fraternité” Eén natie, één taal

20 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Verdere verfransing Andere talen “patois” (“dialect” (pejoratief)) Alle inwoners moeten Frans leren

21 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Verdere verfransing Andere talen “patois” (“dialect” (pejoratief)) Alle inwoners moeten Frans leren => dit mislukte Analfabetisme Slecht georganiseerd onderwijs

22 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Eerste Franse Keizerrijk 1804 – 1815

23

24 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Napoleon Bonaparte Taalpolitiek: de elites verfransen

25 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Napoleon Bonaparte Taalpolitiek: de elites verfransen => wel succes! Via hoger onderwijs (elite) De welgestelde middenklasse leert ook Frans (Frans als statussymbool van de burgerij!)

26 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
=> wel succes! Via hoger onderwijs (elite) De welgestelde middenklasse leert ook Frans (Frans als statussymbool van de burgerij!) Kwantitatief: de meeste mensen blijven Nederlands spreken Maar ideologisch/sociaal: wel een groot succes! (versterken sociale taalgrens!) De basis voor de suprematie van het Frans in het jonge België

27 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1839)

28

29 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opmerking: inwoners, die Frans, Duits, Fries en Nederlands spraken Driekwart spreekt Nederlands: in het Noorden in Vlaanderen (toen nog + Zuid-Limburg) !

30 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opmerking: Driekwart spreekt Nederlands: in het Noorden in Vlaanderen (toen nog + Zuid-Limburg) ! MAAR: sociale bovenlaag in Vlaanderen: sterk verfranst !!

31 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom?

32 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? 1. Religieuze spanningen

33 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Gericht op het Ancien Régime Tegen vernederlandsing (zie later)

34 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust

35 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust Buitenlandse invloeden

36 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust Buitenlandse invloeden Persoonlijkheid van Willem I

37 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Religieuze spanningen Houding van de (verfranste) adel Economisch onevenwicht & sociale onrust Buitenlandse invloeden Persoonlijkheid van Willem I Taal- en cultuurbeleid

38 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing Eén natie, één taal 1823: het Nederlands de enige officiële taal 1830: “taalvrijheid” (opm.: kwam vooral de sterkste partij – het Frans – ten goede!)

39 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE

40 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing ONVREDE In het Waalse gebied Maar ook: de verfranste elite in het Vlaamse gebied !! De lagere (dialect sprekende) clerus is tegen het “Hollands” (“taal van het protestantisme”)

41 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Noord & Zuid: een kort huwelijk. Waarom? Taal- en cultuurbeleid: vernederlandsing OPM.: Enkele grondleggers van de Vlaamse Beweging opgeleid in deze periode!

42 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
“Zonder deze kortstondige familiereünie was België wellicht een Franstalige staat geworden, zoals ook de noordwesthoek in Frankrijk, Frans-Vlaanderen, verfranst is. De pioniers van de Vlaamse beweging, de strijders voor de vernederlandsing in Vlaanderen sinds 1830, zijn gevormd in het Koninkrijk der Nederlanden.” (De Vries 1995: 117)

43 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

44 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Amour sacré de la patrie, Rends-nous l’audace et la fierté; A mon pays je dois la vie. Il me devra sa liberté. La Muette de Portici De Stomme van Portici

45 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De Belgische Opstand

46 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
     Koninkrijk België 1830 -

47

48

49 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Eendracht maakt macht L'union fait la force Einigkeit macht stark

50 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Eén natie, één taal Het Frans als enige officiële taal Zg. verschillende “Vlaamse dialecten” versus een prestigieuze, gestandaardiseerde taal (het Frans)

51 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Protest alleen van een kleine groep intellectuelen uit de lagere middelklasse Het begin van de Vlaamse Beweging

52 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
de Vlaamse Beweging = ‘een complexe culturele en maatschappelijke stroming gericht op de wettelijke erkenning van de taal van de Vlamingen in België, op intellectuele ontplooiing en de sociaal-economische welvaart van Vlaanderen en op de bewustmaking en de erkenning van de Vlamingen als volk of als gemeenschap binnen of buiten het Belgische staatsverband.’ (Janssens 2005: )

53 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken?

54 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken? “emotioneel”: net onafhankelijk, het Nederlands herinnert te veel aan (de taalpolitiek van) Willem I Overheid, adel, bourgeoisie, hogere clerus: waren al verfranst Meer Vlamingen, maar Wallonië economisch sterker

55 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom was het moeilijk voor deze pioniers om hun eisen te verwezenlijken? Verdeeldheid in eigen rangen “Hollands” of “Vlaams”?

56 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
=> “Hollands” Integrationisten Aansluiting bij de taal van het noorden [daar immers standaardtaal, barricade tegen het Frans]

57 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
=> “Hollands” Integrationisten Aansluiting bij de taal van het noorden Bijv.: Jan Frans Willems

58 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
=> “Vlaams” Particularisten Het Vlaams als aparte taal [“Hollands” geassocieerd met rijk van Willem I en protestanisme]

59 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
=> “Vlaams” Particularisten Het Vlaams als aparte taal Bijv.: Guido Gezelle

60 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
DE VLAAMSE STRIJD: 4 fasen De geboorte van de Vlaamse Beweging De eerste taalwetten worden bevochten – Universiteit van Gent wordt Nederlandstalig Taalwetgeving komt tot stand (1930 – 1970) België wordt een federale staat

61 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging “Aanvankelijk werd de strijd gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang.” (De Vries 1995: 117)

62 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging “Aanvankelijk werd de strijd gevoerd door een groepje intellectuelen zonder politieke invloed en zonder aanhang.” (De Vries 1995: 117) Opm.: alleen vermogende (rijke) burgers mochten stemmen, en zij waren Franstalig/verfranst

63 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging “De vader van de Vlaamse Beweging”

64

65 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging JAN FRANS WILLEMS “De vader van de Vlaamse Beweging”

66 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging JAN FRANS WILLEMS “Ik ook ik ben een Belg en mag tot Belgen spreeken” (“Aen de Belgen”)

67 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging “de man die zijn volk leerde lezen”

68

69 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging HENDRIK CONSCIENCE “de man die zijn volk leerde lezen”

70 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging “De Vlaamsche tale is wonder zoet voor die heur geen geweld en doet”

71

72 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De geboorte van de Vlaamse Beweging GUIDO GEZELLE “De Vlaamsche tale is wonder zoet voor die heur geen geweld en doet”

73 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten

74 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten “om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. – Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.”

75

76 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten AUGUST VERMEYLEN “om iets te zijn moeten wij Vlamingen zijn. – Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.” => Ontwikkeling Vlaams cultureel zelfbewustzijn

77 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten Proces Coucke en Goethals: Vlaamse arbeiders onschuldig ter dood veroordeeld tijdens Franstalig proces => 1873: Nederlands in strafzaken

78

79 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten 1873: Nederlands in strafzaken 1883: Nederlands in openbaar voortgezet onderwijs 1898: Nederlands erkend als officiële taal => Vlaanderen officieel tweetalig: Nederlands wordt toegelaten

80 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
“De eerste Nederlandse rede in het Belgisch parlement werd uitgesproken in Toen Vlaamse afgevaardigden hier een gewoonte van maakten, verstoorden hun Waalse collega’s – nog in deze eeuw – hun redevoeringen met gepraat en gelach, een reactie die niet ver verwijderd is van de oerwoudkreten en apenootjes waarop zwarte voetballers wel onthaald worden door supporters van de tegenpartij.” (De Vries 1995: 113)

81 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten Belangrijke ontwikkeling: uitbreiding kiesrecht => politieke druk wordt groter

82 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten De IJzertoren

83

84 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten De Eerste Wereldoorlog ( ) “Er waren meer Vlaamse dan Waalse soldaten en veel van die Vlamingen vielen onder Duits vuur doordat ze de bevelen van hun Franssprekende meerderen niet verstonden.” (De Vries 1995: 123)

85 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten De Eerste Wereldoorlog Een deel van de flaminganten collaboreren met de vijand (“activisten”) => De Vlaamse Beweging in diskrediet!

86 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Eerste taalwetten Universiteit van Gent Tijdens WOI: Nederlands! Na WOI:opnieuw Franstalig Pas in 1930: definitief Nederlandstalig

87 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Taalwetten 1930 – 1970 De Tweede Wereldoorlog (1939 – 1945) – een deel van de Flaminganten collaboreert met de Duitsers

88 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Taalwetten 1930 – 1970 => Taalwetten al in de jaren ’30 goedgekeurd, maar pas in de jaren ’60 geregeld

89 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
MEERTALIGE STATEN Welke soorten?

90 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
MEERTALIGE STATEN Welke soorten? In het hele gebied worden verschillende talen naast elkaar gesproken (bijv.: Luxemburg) In verschillende gebieden worden verschillende talen gesproken. (bijv.: Zwitserland)

91 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
MEERTALIGE STATEN Twee manieren om deze staten te besturen: Personalitietsprincipe: de regering richt zich tot sprekers van taal x en y resp. in talen x en y (bijv.: Canada) Territorialiteitsprincipe: de regering richt zich tot de bewoners van een bepaald gebied tot de taal die daar officieel erkend wordt (bijv.: Zwitserland)

92 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
MEERTALIGE STATEN België?

93 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
MEERTALIGE STATEN België? (1) Wallonië eentalig, Vlaanderen tweetalig zoals in Luxemburg – de talen werden naast elkaar gesproken Sociale taalgrens! Personaliteitsprincipe in Vlaanderen

94 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
MEERTALIGE STATEN België? (2) De taalwetten 1930 – 1970 Compromis des Belges => Territorialiteitsprincipe => België wordt meer en meer een meertalige staat à la Zwitserland

95 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Taalwetten 1930 – 1970 Ontstaan van Vlaamse politieke organisaties => taalkwestie in een ruimer kader Het zogeheten “communautaire probleem”

96 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Taalwetten 1930 – 1970 Samenwerking tussen Noord en Zuid (Nederland en Vlaanderen) (Standaardiseringsproces!)

97 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Taalwetten 1930 – 1970 Verschuiving van economisch centrum van Wallonië naar Vlaanderen

98 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Taalwetten 1930 – 1970 1963: België wordt definitief in vier taalgebieden verdeeld

99 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. Taalwetten 1930 – 1970 1963: België wordt definitief in vier taalgebieden verdeeld Een Nederlands Een Frans Een Duits Het tweetalige Brussel

100 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Federalisering van België Drie gemeenschappen

101 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Federalisering van België Drie gemeenschappen De Vlaamse [Vlaamse regio en Nederlandssprekenden in Brussel] De Waalse [Waalse regio en Franssprekenden in Brussel] De Duitstalige

102

103 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Federalisering van België Drie gewesten

104 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Federalisering van België Drie gewesten Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels Hoofdstedelijk Gewest

105

106 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Federalisering van België Fase van verscherpte tegenstellingen

107 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Federalisering van België De katholieke Universiteit Leuven!

108

109

110 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Federalisering van België De katholieke Universiteit Leuven! Had een Nederlands- en Franstalige afdeling Die vielen nu uit elkaar (de Franstalige naar Louvain-la-Neuve) Bibliotheek gesplitst

111 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. De huidige situatie Frans-Vlaanderen, de Belgische taalgrens en Brussel

112 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Frans-Vlaanderen

113 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Frans-Vlaanderen ‘Een Nederlandse enclave in Frankrijk’ (De Vries 1995: 213) De streek van Duinkerke (Dunkerque) en Rijsel (Lille) Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder

114 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

115 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder Verklaring?

116 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder Verklaring? Verschuivingen van de Romaans-Germaanse taalgrens (een proces van verschillende eeuwen) (Zie college over voorlopers en verwanten)

117 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder Verklaring? Taalpolitiek van Frankrijk: het Frans, andere talen “patois” “Liberté, égalité, fraternité” – één natie, één taal

118 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Frans-Vlaanderen Er worden nog Vlaamse dialecten gesproken, maar steeds minder => het Nederlands in Frankrijk is nu met “uitsterven” bedreigd

119 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

120 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Frans-Vlaanderen Opmerking: Rijsel/Lille

121 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Taalgrens in België Pas 30 jaar oud!

122 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Taalgrens in België Pas 30 jaar oud! “Faciliteitenregime” in gemeenten met een grote taalminderheid

123 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Taalgrens in België Pas 30 jaar oud! “Faciliteitenregime” in gemeenten met een grote taalminderheid Communicatie met overheid Onderwijs

124 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Taalgrens in België “Probleemgebieden”: Brusselse randgemeenten De Voerstreek

125 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Taalgrens in België Voeren 6 dorpen Limburg Omringd door de provincie Luik (Liège)

126 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

127 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

128 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel

129 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

130 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

131 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel In oorsprong een Nederlandstalige stad

132 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Brussel, de woonplaats van ongeveer een tiende van de Belgische bevolking, is een tweetalige enclave in Vlaams gebied, ruim tien kilometer ten noorden van de taalgrens. Binnen de gemeente wonen Nederlands- en Franstaligen door elkaar. Vele hoofdstedelingen voelen zch bovendien noch Vlaming, noch Waal. Het is soms moeilijk uit te maken wie van de vele tweetalige Brusselaars Nederlandssprekenden zijn die Frans kennen die wie Franssprekenden die Nederlands kennen. (De Vries 1995: 222)

133 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel In oorsprong een Nederlandstalige stad Tot begin 19de eeuw: sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden)

134 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel Tot begin 19de eeuw: sociale taalgrens (zoals in andere Vlaamse steden) Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen?

135 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen? Hoofdstad Na 1830: Brussel symbool van nieuwe staat (“één land, één volk, één taal”)

136 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen? Hoofdstad Na 1830: Brussel symbool van nieuwe staat (“één land, één volk, één taal”)

137 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Na 1830 werd Brussel het symbool van de nieuwe staat (‘één land, één volk, één taal’), en het zwaartepunt van de financieel-economische macht, die steunde op de Waalse industrie. Er was een grotere kans hogerop te komen dan elders, vooral onder Waalse migranten. De Brusselse arbeidersklasse stuitte meer dan elders op een taalbarrière: het Frans opende perspectieven op betere banen, terwijl het Vlaams het stigma droeg van armoe en achterlijkheid.’ (De Vries 1995: 222)

138 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel Waarom is in Brussel de verfransing niét teruggedrongen? Het Frans lang de meest prestigieuze taal Taalvrijheid=> in het voordeel van het Frans

139 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel Jaren ’70: taalwetten => het Nederlands maakt weer een beetje opgang

140 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

141 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

142 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

143 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

144 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Het ligt zelfs in de lijn van de verwachting dat veel Franstaligen zich in de toekomst zo sterk op de Nederlandstalige bevolkingsgroep richten dat ze daar gedeeltelijk in zullen opgaan.’ (De Vries 1995: 224) ?!?

145 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

146

147 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Brussel andere%20publicaties/nl_51_brus13nl.pdf Hedendaagse taalsituatie

148 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

149 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

150 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
3. Verschillen tussen Noord en Zuid Gelijkenissen en verschillen tussen het Nederlands in het Noorden en het Zuiden

151 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
1. De horizontale en verticale stratificatie van het Nederlands

152 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Horizontale stratificatie van het Nederlands = Ruimtelijk, geografisch

153 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Horizontale stratificatie van het Nederlands Zuid versus Noord: het Nederlands in Vlaanderen versus het Nederlands in Nederland

154 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Horizontale stratificatie van het Nederlands Zuid versus Noord: het Nederlands in Vlaanderen versus het Nederlands in Nederland ! Verschillen in standaardtaal en interregionale informele omgangstaal

155 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Horizontale stratificatie van het Nederlands Zuid versus Noord: het Nederlands in Vlaanderen versus het Nederlands in Nederland ! Verschillen in standaardtaal en interregionale informele omgangstaal < Onder meer geopolitieke factoren, verschillende ontwikkeling in Noord en Zuid

156 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Horizontale stratificatie van het Nederlands Oost versus West: verschillende dialecten < In het westelijke gedeelte van de Lage Landen zaten de Ingvaeonen (Kust-Germanen), in het oosten de Franken, geen Ingveonen [vandaar dus sterkere oost-west-verschillen in de dialecten!!!)

157 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Horizontale stratificatie van het Nederlands Oost versus West: verschillende dialecten Bijvoorbeeld: dialecten in West-Vlaanderen [het westen van Vlaanderen] verschillen heel sterk van Limburgse dialecten [het oosten van Vlaanderen], maar de dialecten die worden gesproken in Belgisch Limburg en Nederlands Limburg lijken wel sterk op elkaar !

158 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Horizontale stratificatie van het Nederlands Dus: wat de standaardtaal betreft is er een Noord-Zuid tegenstelling (de grens is de rijksgrens tussen Nederland en België) Terwijl de dialecten een continuüm vertonen, met grote verschillen tussen oost en west

159 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Verticale stratificatie van het Nederlands In Nederland: In formele situaties: AN Informele omgangstaal In persoonlijke omgeving: dialecten (staan niet zo sterk meer)

160 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Verticale stratificatie van het Nederlands In Vlaanderen: In formele situaties: AN – het zogenaamde “VRT-Nederlands” Informele omgangstaal: de zogenaamde “tussentaal” (eigenlijk: verschillende regiolecten) In persoonlijke omgeving: vaak dialecten (vele meer dan in Nederland)

161 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
In Nederland Het AN De informele omgangstaal Dialecten

162 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
In Vlaanderen Het AN afstand veel groter! De informele omgangstaal Dialecten

163 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
In Nederland en Vlaanderen AN AN Noordelijke variant Zuidelijke variant = VRT-Nederlands Informele omgangstaal Informele omgangstaal Tussentaal Dialecten een continuüm, oost versus west

164 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
In Nederland en Vlaanderen AN AN Noordelijke variant Zuidelijke variant = VRT-Nederlands Informele omgangstaal afstand veel groter! Informele omgangstaal Tussentaal Dialecten een continuüm, oost versus west

165 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
In Nederland en Vlaanderen AN AN Noordelijke variant Zuidelijke variant = VRT-Nederlands Informele omgangstaal afstand veel groter! de afstand tussen de informele omgangstaal in Nederland en België dus ook veel groter! Informele omgangstaal Tussentaal Dialecten een continuüm, oost versus west

166 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
In Nederland en Vlaanderen verschillen niet zo groot AN AN Noordelijke variant Zuidelijke variant = VRT-Nederlands Informele omgangstaal afstand veel groter! de afstand tussen de informele omgangstaal in Nederland en België dus ook veel groter! Informele omgangstaal Tussentaal Dialecten een continuüm, oost versus west

167 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
2. De standaardtaal in het Noorden vs. de standaardtaal in het Zuiden

168 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Vergelijk: Het VRT-journaal (Vlaanderen) Het NOS-journaal (Nederland)

169 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak Zinsmelodie en ritme!

170 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: gevaar, Wilders N: “Gooise r” / huig-r Z: tongpunt-r / huig-r

171 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: grote, gesprek N: ‘harde g’ Z: ‘zachte g’

172 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: gevaar, verklaring

173 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: gevaar, verklaring N: [f] Z: [v]

174 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: informatie

175 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: informatie N: [ts] Z: [s]

176 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: economische

177 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opvallendste verschil: uitspraak voorbeelden: economische N: diftongering Z: geen diftongering

178 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen [in het fragment: ??]

179 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen tussen AN in het Zuiden en AN in het Noorden “Referentiële Belgicismen”

180 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen “Referentiële Belgicismen”: deelregering, doopsuiker/ suikerbonen, etc. (komen in Nederland niet voor)

181 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen Standaardtalig Belgisch Nederlands: fruitsap (N: vruchtensap), dollekoeienziekte (N: gekkekoeienziekte), etc.

182 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen

183 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen N: tosti Z: croque-monsieur

184 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen

185 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen N: plattegrond Z: (stads)plan

186 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen

187 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen N: tas (“een tasje eromheen?”) Z: zakje

188 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen Frequentie- en stijlverschillen! Bijvoorbeeld ‘sturen’ versus ‘zenden’ (het laatste minder gebruikt in Nederland, klinkt voor Nederlanders archaïsch) Bijvoorbeeld ‘zoenen’ versus ‘kussen’ – Vlamingen zeggen vaker het laatst.

189 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen Frequentie- en stijlverschillen! Noordelijke woorden zoals ‘hartstikke, enig, ontzettend’ die Vlamingen wel kennen, maar niet zo vaak gebruiken Komt wel verandering in, bijvoorbeeld woorden als ‘leuk’ en ‘gezellig’

190 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Grammaticale verschillen [in het fragment: ??]

191 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Grammaticale verschillen Bijvoorbeeld: De deur, ze staat open. De deur, hij staat open.

192 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Grammaticale verschillen Bijvoorbeeld: De deur, ze staat open. Z: onderscheid vrouwelijk versus mannelijk bij pronominale verwijzing De deur, hij staat open. N: meestal geen onderscheid vrouwelijk versus mannelijk bij pronominale verwijzing

193 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
3. De interregionale informele omgangstaal in het Noorden vs. het Zuiden

194 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De “tussentaal” in Vlaanderen: Regiolecten Het Brabantse regiolect = het meest prestigieuze dialect (cf. soaps, informele televisieprogramma’s, etc.)

195 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Vlaamse tussentaal versus AN in het Noorden én het Zuiden (!)

196 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opmerking: code-switching! Mensen maken gebruik van verschillende taalvariant, in verschillende gesprekssituaties, maar ook in een zelfde gesprekssituatie

197 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Vergelijk: De soap “Thuis” (Vlaanderen) De soap “Goede tijden, slechte tijden” (Nederland)

198 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opdracht: bekijk beide filmpjes en let aandachtig op het taalgebruik. Denk na over de volgende vragen: In hoeverre wijkt de taal in de Nederlandse soap af van de taal van het NOS-journaal? Geef een voorbeeld. In hoeverre wijkt de taal in de Vlaamse soap af van de taal van het VRT-journaal? Is er een groot verschil tussen het taalgebruik in de Nederlandse en de Vlaamse soap? OPDRACHT: kies een drietal zinnen uit de Vlaamse soap, die niet standaardtalig zijn (afwijkende uitspraak, grammatica, of afwijkend lexicon). Zet deze zinnen om in Standaardnederlands.

199 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Een passage uit de Nederlandse soap Goede Tijden, Slechte Tijden 02:13 Zou ‘k ze bellen? Waarom? Omdat ik heel erg benieuwd ben. En dan vallen ze elkaar net snikkend om de hals, en dan gaat de telefoon: “hallo mam, met mij. Zijn Valérie en jij weer vriendjes en vriendinnetjes? Ok, ik doe het niet. M. [?] belde daarnet en hij was zo opgefokt. O, was d’r iets met Pascal? Of hij heeft slecht weer, of hij is aan de spetterpoep. En weet je, als zoiets op vakantie gebeurt is het al tien keer zo erg als thuis. Opmerking: dit is een snelle transcriptie, niet gedetailleerd

200 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Een passage uit de Nederlandse soap Goede Tijden, Slechte Tijden 02:13 EEN MOGELIJKE “VERTALING” NAAR DE VLAAMSE TUSSENTAAL Zou ‘k aar bellen? Waarom? Omdat ik eel erg benieuwd ben. Ja, en dan zijn ze juist aan ’t bleiten en aan ’t doen, en dan gaat de telefoon: “allo moeke, me mij. Zijde gij en Valérie weer vriendjes en vriendinnekes? Ok, ik doe het nie. M. belde daarjuist en hij was zo opgefokt, amai. Was er iets me Pascal misschien? Ofwel eeft ij slecht weer, ofwel eeft ij ’t vliegend schijt. En weet ‘e, as zoiets op vakantie gebeurt, is het tien keer erger als thuis. Opmerking: dit is een eigen “vertaling”, kunstmatig dus

201 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Een passage uit de Vlaamse soap Thuis 07:14 Dus, ge zij weggelopen omda Femke juist uit de praktijk kwam? Ja,ma, Aïscha, seg, zou ga’t nooit lukken, he, met Joessoef [?] as g’u bij de minste twijfel laat afschrikken. Ja, nie iedereen eeft et geluk dat er een notaris hals over kop voor aar valt, è. Ja, nie me mij, é, Sofie Bastiaens. ’t Sta op uw gezicht te lezen. En op da van em. Is ’t echt zo opvallend? Van vuurwerk gesproken. Allee, ‘k zal ’t dan maar toegeven zeker. Opmerking: dit is een snelle transcriptie, niet gedetailleerd

202 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Een passage uit de Vlaamse soap Thuis 07:14 EEN MOGELIJKE “VERTALING” NAAR DE NOORD-NEDERLANDSE INFORMELE OMGANGSTAAL Dus, je bent weggelopen omdat Femke net uit de praktijk kwam? Ja, maar, Aïscha, zow gaat het nooit lukken met Joessoef [?], als je je bij de minste twijfel laat afschrikken. Ja, niet iedereen heeft ut geluk dat er een notaris hals over kop voor haar valt. Jaaa, mij hou je niet voor de gek, Sofie Bastiaens. 't Staat op je gezicht te lezen. En op dat van hem. Is ut echt zow opvallend? Over vuurwerk gesproken. Nou ja, 'k zal 't dan maar toegeven dan. Opmerking: dit is een eigen “vertaling”, kunstmatig dus

203 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot

204 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘niet’ zonder ‘t’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te laten zien da ge da nie zijt. Ik kan gewoon nie geloven dat ij Marian daarvoor in vertrouwen eeft genomen. Au contraire, ik trek me dat aan, ulle toestand, dat ge nie staat te travakken voor niets.

205 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘goed’ = ‘goe’ ‘t is al goe.

206 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘maar’ = ‘ma’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te laten zien da ge da nie zijt.

207 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘dat’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te laten zien da ge da nie zijt. Au contraire, ik trek me dad aan, ulle toestand, da ge nie staat te travakken voor niets.

208 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: uitspraak ‘dat’ Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te laten zien da ge da nie zijt. Au contraire, ik trek me dad aan, ulle toestand, da ge nie staat te travakken voor niets. Frank ‘d’ i.p.v. ‘t’: vóór een vocaal ‘t’-apocope: vóór een consonant

209 Procope: (taalkunde): wegval van klinker of lettergreep aan het begin van een woord

210 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: h-procope Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te laten zien da ge da nie zijt. Au contraire, ik trek me dad aan, ulle toestand, da ge nie staat te travakken voor niets. Frank ‘d’ i.p.v. ‘t’: vóór een vocaal ‘t’-apocope: vóór een consonant

211 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Uitspraakverschillen: groot Bijvoorbeeld: h-procope Ik kan gewoon nie geloven dat ij Marian daarvoor in vertrouwen heeft genomen. Oe kunde da nu zeggen?

212 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Lexicale verschillen: meer dan standaardtaalverschillen N vs. Z Enkele voorbeelden: De tafels en de toog moeten ‘s avonds worden proper gemaakt. [schoon] Och, kloefkappers, g’ebt u weer blazen laten wijsmaken. [iemand iets wijsmaken] Een zeer groot project, m’n gat. Allee, ‘k zal ‘t dan maar toegeven, zeker.

213 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Grammaticale verschillen: meer dan standaardtaalverschillen N vs. Z ‘ge’/’gij’ i.p.v. ‘jij’ Maar ge zijt dus nie blij. Ma, Martine, ‘t is ‘t moment om te laten zien da ge da nie zijt. Gij hebt uw roeping gemist, gij.

214 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Grammaticale verschillen: meer dan standaardtaalverschillen N vs. Z ‘ge’/’gij’ i.p.v. ‘jij’ Opm.: objectsvorm ‘u’ i.p.v. ‘je’/’jou’ Ge hebt u weer blazen laten wijsmaken.

215 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Grammaticale verschillen: meer dan standaardtaalverschillen N vs. Z Diminutiefvorm: ‘-ke’ i.p.v. ‘-je’ Ik ga hem vragen om mij ook zo’n briefke te schrijven.

216 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
3. Verschillen in gebruik [dialecten Oost vs. West]

217 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Dialecten in het Noorden het Zuiden (Oost versus West)

218 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Continuüm: verschil tussen oostelijke en westelijke dialecten het sterkst Verschil Zuid en Noord: het gebruik! Dialecten zijn vaker gekend en worden vaker gebruikt in het Zuiden

219 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Verschil Zuid en Noord: het gebruik! Dialecten zijn vaker gekend en worden vaker gebruikt in het Zuiden Bijvoorbeeld:

220 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Man Bijt Hond: een human interest programma, waar een Nederlandse en een Vlaamse versie van bestaat

221 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Man Bijt Hond: een human interest programma, waar een Nederlandse en een Vlaamse versie van bestaat In de Vlaamse versie: vaak mensen, vooral oudere mensen, die dialect spreken (worden ondertiteld) In de Nederlandse versie niet zo vaak

222 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Bijvoorbeeld: In een West-Vlaamse kroeg In een Amsterdamse kroeg

223 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Vergelijk: Man Bijt Hond (Vlaanderen) [West-Vlaanderen] Man Bijt Hond (Nederland) In verband met de kroegquiz [Amsterdam]

224 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Bijvoorbeeld: In een West-Vlaamse kroeg: de mannen worden ondertiteld (worden dus niet in heel Vlaanderen begrepen) In een Amsterdamse kroeg: verstaanbaar, niet ondertiteld, hebben wel een accent maar spreken geen dialect

225 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
4. Taalattitude (Noord vs. Zuid) Vlamingen en Nederlanders over hun eigen taal en die van hun buren

226 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Het onbegrip, en daardoor de vooroordelen, zijn wederzijds. De Vlaming verwijt de Nederlander dat die zoveel Franse woorden gebruikt (zoals bonbon); de Nederlander verbaast zich over de Vlamingen die tijdens de strijd om de vernederlandsing van de Leuvense universiteit ‘Walen buiten!’ schreeuwen – ‘Walen eruit!’ zou hij zelf zeggen – maar toch zoveel Franse woorden gebruiken (zoals praline).’ (De Vries 1995: 222)

227 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Nederland en Vlaanderen zijn kinderen uit hetzelfde gezin, die gescheiden zijn opgegroeid. De rijksgrens tussen Nederland en België is daardoor niet alleen te zien, maar ook te horen. De verschillen zijn te constateren in de woorden, de klanken en de grammatica, maar bovenal in de betekenis van de taal voor degenen die haar gebruiken.’ (De Vries 1995: 187)

228 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Taalattitude! Hoe denken Nederlanders/Vlamingen over hun eigen taal? Door historische omstandigheden: grote verschillen Cf. Vlamingen hebben voor hun taal moeten strijden, tot op heden is er de situatie in Brussel, etc.

229 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Nederland, en meer bepaald de Randstad, heeft het wat betreft de taalnorm voor het zeggen De spraakmakende gemeente woont in de Randstad => een verschil in taalattitude tussen de inwoners van de Randstad en de rest!

230 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Opmerking: in Vlaanderen óók een spraakmakende gemeente. Een dubbele standaard dus! De spraakmakende gemeente in Nederland (de Randstad) => een buitenlandse standaard De spraakmakende gemeente in Vlaanderen (Antwerpen, Brabant) => een binnenlandse standaard

231 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
een buitenlandse standaard => prestige van de standaardtaal in Nederland als wapen in de taalstrijd tegen het Frans een binnenlandse standaard => eigen identiteit, Vlaamse samenhorigheid

232 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden

233 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
De Randstad (met de steden Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Den Haag)

234 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Ik spreek de g niet uit alsof er iemand met een platte schop over de stoeptegels schuurt en maak als een beschaafd mens onderscheid tussen g en ch, terwijl er verder in mijn vocalen wel eens een toonhoogtewissel wil vigeren die volgens mij nogal aardig afsteekt bij de betonnen klanken die elders te beluisteren zijn.’ (De in Limburg geboren auteur Pé Hawinkels, geciteerd in De Vries 1995: 187)

235 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Typisch Noordnederlandse klanken worden er [in Vlaanderen] weinig geïmiteerd en in het noorden ontstane vernieuwingen als de schraperige g wekken zelfs afschuw. Als er iets is dat de Vlamingen tegenstaat in het ‘Hollands’, is dat wel de uitspraak’ (De Vries 1995: 189)

236 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Vlamingen zijn vaak genoeg vergast op imitaties van hun zachte g om te weten dat hun uitspraak afwijkt van die van Noordnederlanders. Weinig Nederlanders beseffen echter hoe hun spraak klinkt voor een Vlaming.’ (De Vries 1995: 190)

237 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Luister u met de journalist en dichter Geert van Istendael, die zijn land voor Nederlanders verklaarde in Het Belgisch labyrint (1989), naar een vrouw die ‘met een enorme randstedelijke tongval’ over de Nederlandse School in Brussel spreekt: “Ik vind dat de kinderen zo mooi praten daar, ook de Belgische, helemaal zonder accent. Maar ja, de leerkrachten hebben ook geen accent.” In Mijn oren klinkt dat ongeveer zo: “Ik fin dat de kindru soow mooi prate daaju, hejlemaal sonjder uksent. Maju ja, de leejukwaCHtu hebbe oowk CHejn useknt.” Die CH schrijf ik hoofdletters om het oorpijnigende en langgerekte geschraap bij benadering aan te geven.’ (De Vries 1995: 190)

238 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Hoe kijken Nederlanders en Vlamingen aan tegen verschillende varianten? (AN, tussentaal, dialect)

239 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Hoe kijken Nederlanders en Vlamingen aan tegen verschillende varianten? (AN, tussentaal, dialect) Op de solidariteitsschaal scoren dialecten het hoogst Op de statusschaal scoort de standaardtaal het hoogst

240 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Op de solidariteitsschaal scoren dialecten het hoogst Associatie met kwaliteiten als loyaliteit, vriendelijkheid, betrouwbaarheid en openhartigheid

241 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Op de statusschaal scoort de standaardtaal het hoogst Geassocieerd met kwaliteiten als intelligentie, zelfvertrouwen, ambitie en bekwaamheid

242 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘De houding van Nederlanders tegenover het Algemeen Nederlands van Vlamingen schommelt tussen afwijzing (‘geen echt Nederlands, maar demanier waarom Vlamingen denken dat Nederlands wordt gesproken’) en neerbuigende vriendelijkheid (‘zo’n sappig, kleurrijk taaltje’). Een meerderheid reageert nu eenmaal zelden positief op het taalgebruik van een minderheid.’ (De Vries 1995: 194)

243 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Bovendien weten de Nederlanders te weinig van de Vlaamse taalsituatie om het taalgebruik van Vlamingen op waarde te schatten. Maar al te vaak wordt in het noorden Belgisch Beschaafd of de regionale omgangstaal, soms zelfs dialect beschouwd als een Vlaamse poging om algemeen Nederlands te spreken. Sommige Nederlanders denken dat iedereen met een zachte g dialect spreekt; een misvatting die ze pas inzien als ze een Westvlaming met een familielid het dialect van zijn geboortestreek horen spreken en geloven een onbekende Scandinavische taal te beluisteren.’ (De Vries 1995: 194)

244 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘In Vlaanderen scoort het Algemeen Nederlands zoals het in het noorden wordt gesproken, erg hoog op de statusschaal. Maar aan de ‘Hollander’, en dus ook aan zijn taal, worden eveneens de minder positieve kanten van status toegeschreven, zoals superioriteitsgevoel en arrogantie. Zulke geluiden zij ook te horen in de oostelijke en zuidelijke provincies van Nederland.’ (De Vries 1995: 194)

245 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
‘Stellen Nederlanders zich tegenover hun zuidelijke taalgenoten vooral paternalistisch op, Vlamingen reageren op het Algemeen Nederlands van het noorden voornamelijk gespleten.’ (De Vries 1995: 194)

246 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom bleef de standaardisering in vergelijking met het Noorden veel langer uit? Wat wordt bedoeld met het begrip “sociale taalgrens”? Geef een voorbeeld. De inlijving van het gebied dat nu België is bij de Franse Republiek had nefaste gevolgen voor het standaardiseringsproces in het Zuiden. Leg uit. Karakteriseer de taalpolitiek t.a.v. minderheidstalen tijdens de Franse Republiek en tijdens het Eerste Franse Keizerrijk. Waarom was de vereniging van Noord en Zuid in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden maar van korte duur? Welke factoren zorgden ervoor dat na 15 jaar de Belgische Opstand uitbrak? De vijftien jaar dat het zuidelijke gedeelte behoorde tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, had onmiddellijk na de Belgische onafhankelijkheid zowel negatieve als positieve gevolgen voor de strijd om erkenning van het Nederlands in het jonge België; Leg uit.

247 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waar ligt Frans-Vlaanderen? Geef een heel kort overzicht van de aanwezigheid van het Nederlands in Frans-Vlaanderen. Hoe is de situatie nu? Sommige Belgische gemeenten hebben een faciliteitsregime. Wat betekent dit? Waar ligt de Voerstreek? Tot welke provincie wordt de Voorstreek gerekend? Bespreek de taalproblemen in deze streek. Bespreek de taalsituatie in Brussel. Waarom is, in tegenstelling tot andere steden in Vlaanderen, zoals Gent en Antwerpen, het Nederlands in Brussel wél teruggedrongen ten voordele van het Frans?

248 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Waarom zijn in het geval van de standaardtaal en de interregionale informele omgangstaal de zuid-noord-verschillen groter, terwijl er in de Vlaamse en Nederlandse dialecten er een grotere oost-west-tegenstelling is? Wat wordt bedoeld met de “verticale stratificatie” van een taal? Bespreek dit fenomeen voor het Nederlands in Nederland en Vlaanderen. In hoeverre is de situatie verschillend? Geef enkele voorbeelden van uitspraakverschillen, lexicale en grammaticale verschillen tussen de Noordelijke en de Zuidelijke variant van de Nederlandse standaardtaal. Wat wordt bedoeld met de Vlaamse “tussentaal”? Geef een voorbeeld van “tussentaal” (dat afwijkt van de interregionale informele tussentaal in Nederland).

249 Geschiedenis van het Nederlands Het Nederlands in het Zuiden
Wat is “de spraakmakende gemeente”? In Vlaanderen is er een binnenlandse en een buitenlandse standaard voor het Nederlands, in Nederland is er alleen een binnenlandse. Leg uit. Dialecten scoren het hoogst op de solidariteitsschaal, de standaardtaal scoort het hoogst op de statusschaal. Leg uit.

250 Geschiedenis van het Nederlands
Het Nederlands in het Zuiden: een verhaal apart