Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20061 Structurele bevolkingsdaling Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers Wim Derks, Universiteit Maastricht Peter.

Presentatie over: "Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20061 Structurele bevolkingsdaling Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers Wim Derks, Universiteit Maastricht Peter."— Transcript van de presentatie:

1 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20061 Structurele bevolkingsdaling Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers Wim Derks, Universiteit Maastricht Peter Hovens, Bestuurskundig Adviesbureau Peter Hovens Leo Klinkers, Klinkers Public Policy Consultants www.bevolkingsdaling.nl www.etil.nl w.derks@beoz.unimaas.nl

2 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20062 “Bevolkingsafname vereist ander beleid” artikel in tijdschrift ESB, 7 april 2006 Wim Derks

3 Vertrouwenspact 12-06-20063 Inhoud A.Bevolkingsontwikkeling B.Reacties van bestuurders C.Gevolgen bevolkingsafname D.Ander beleid bij bevolkingsafname

4 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20064 A. Bevolkingsontwikkeling •Bevolkingsexplosie in 20e eeuw •Ontgroening in laatste decennia 20e eeuw •Vergrijzing 1924-2038 •Bevolkingsdaling in 21e eeuw

5 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20065 Vergrijzing niet nieuw wel versnelling Bevolkingsdaling onder normale omstandigheden volstrekt nieuw Ontgroening: ervaring met daling ruim een kwart in ruim 10 jaar

6 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20066 Top bevolkingsomvang Wereldrond 2075 Europa (werelddeel) nu Nederlandrond 2035 Limburg2002 Drenthe en Zeelandrond 2010

7 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20067 Top bevolkingsomvang Corop-regio’s Zuid-Limburg1997 Agglomeratie Haarlem2002 Het Gooi en Vechtstreek2002 Delfzijl e.o 2003 Zeeuwsch-Vlaanderen2003 Oost-Groningen2003 Zuidoost-Friesland2005 Achterhoek2005 Noord-Limburg2005

8 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20068 Top omvang bevolking 15-64 jaar (de potentiële beroepsbevolking) Nederland2011 Limburg1995 Friesland2004 Groningen2005 Drenthe, Zeeland2007-2008 Noord-Brabant2008-2009

9 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-20069 Top omvang bevolking 15-64 jaar (de potentiële beroepsbevolking) de helft van de Corop-regio’s 1985 Het Gooi en Vechtstr. 20032004 1988 Zuid-Limburg Delfzijl e.o Groot Rijnmond 2000 Midden-Limburg Zeeuwsch-Vlaand. Oost-Groningen 2002 Noord-Limburg Noord-Friesland Oost-Zuid-Holland ZaanstreekZuidoost-Zuid-H. Agglomeratie Haarlem Zuidwest-Friesland Zuidoost-Drenthe Zuidoost-N.-Br.2005 Noordoost-N.-Brabant TwenteAchterhoek Zuidoost-Friesland Kop van Noord-H.

10 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200610 B. Reacties van bestuurders 1.Confrontatie met bevolkingsdaling 2.Ontkennen, afwijzen 3.Verzet: we bouwen om te groeien 4.Acceptatie (VROM) 5.Actief oppakken in beleid (Limburg) Afscheid nemen van groeidenken is dus een “rouwproces”

11 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200611 C. Gevolgen bevolkingsafname •Welvaart •Wonen •Arbeidsmarkt •Woon-werkverkeer •Ruimte voor economische activiteiten •Concurrentie tussen regio’s

12 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200612 Welvaart afgelopen 50 jaar •De materiële welvaart per inwoner is verdrievoudigd (2,2% per jaar) •Het aantal gewerkte uren per inwoner is met een vijfde afgenomen (-0,5% per jaar) •De arbeidsproductiviteit per uur is meer dan drie en een half keer zo groot geworden (2,7% per jaar)

13 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200613 Welvaart in de toekomst Ondanks vergrijzing en bevolkingsafname, gaat de stijging van de materiële welvaart gewoon door als gevolg van de doorgaande stijging van de arbeidsproductiviteit (CPB, 4 scenario’s 2040, november 2004)

14 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200614 Economie •Vergrijzing: aantal ouderen groeit •Alle vraag naar goederen en diensten voor ouderen groeit: groei senioreneconomie –Woningen –Vrijetijdsbesteding –Hulpmiddelen, domotica –Hulp en zorg, thuis en in instellingen –Gezondheidszorg

15 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200615 Woningen •Daling gemiddelde woningbezetting, alleen al door vergrijzing •Nog wel groei van woningvoorraad, maar steeds minder •Soort woningen: daling van aantal jongeren, groei van aantal ouderen •Toenemende sloop en vervangende nieuwbouw

16 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200616 Arbeidsmarkt •Daling potentiële beroepsbevolking (bevolking 15-64 jaar) –2011 in Nederland –Nu al in Limburg, Friesland, Groningen en de helft van de Corop-regio’s •Steeds geringere stijging van de arbeidsparticipatie •Geringe groei en aankomende daling beroepsbevolking

17 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200617 Bevolking 15-64 jaar, potentiële beroepsbevolking, 1990-2006-2016, Nederland

18 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200618 Arbeidsparticipatie Nederland, 1990-2006-2016

19 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200619 Beroepsbevolking Nederland, 1990-2006-2016

20 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200620 Werkzame Beroepsbevolking, Nederland 1990-2006-2016

21 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200621 Werkloze beroepsbevolking in % van beroepsbevolking, Nederland 1990-2006-2016

22 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200622 • Over een paar jaar (na bijna 40 jaar ruime arbeidsmarkt): structurele krapte op de arbeidsmarkt, zoals tijdelijk in de jaren zestig • Vergrijzing personeelsbestand: leeftijdsbewust personeelsbeleid

23 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200623 •Groei van regio-gebonden activiteiten rond vergrijzing •Vertrek van niet-regiogebonden activiteiten •Om-, her- en bijscholing

24 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200624 Concurrentie tussen regio’s •Tot nu ten aanzien van werkgelegenheid •In de toekomst ten aanzien van –Inwoners –Arbeidskrachten

25 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200625 Concurrentie tussen werkgevers •Loonstijgingen •Secundaire arbeidsvoorwaarden •Vaste arbeidscontracten

26 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200626 Mobiliteit •Naderend einde groei aantal werkenden in steeds meer regio’s •Naderend einde groei woon-werkverkeer in steeds meer regio’s

27 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200627 Bedrijventerreinen en kantoren Versnelling van vertrek van niet–regiogebonden activiteiten Wat betekent dit voor de behoefte aan bedrijventerreinen?

28 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200628 D. Ander gemeentelijk/regionaal beleid bij daling (beroeps)bevolking •Bewustwording: doorloop rouwproces snel •Ga uit van realistische bevolkingsprognose met marges (midden, hoog en laag) •Besef dat –daling bij leeftijdsgroepen niet nieuw is (eerdere ontgroening ging zeer snel) –langzame daling onder normale omstandigheden niet vergelijkbaar is met leegloop –voorzieningen niet verdwijnen door bevolkingsdaling, maar door schaalvergroting

29 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200629 •Dalende inkomsten gemeenten •Concurrentie om inwoners •Imago ANDER BELEID: •Tot nu toe: in welk tempo bedrijventerreinen, wegen en woningen •Nu: van kwantiteit naar kwaliteit •Vanaf nu: hoeveel nog tot de top en wat daarna •KIJK OVER DE TOP

30 Wim DerksVertrouwenspact 12-06-200630 Ander beleid werkgevers •Besef dat de arbeidsmarkt anders wordt dan in de afgelopen 35 jaar •Concurrentie om werknemers –Primaire arbeidsvoorwaarden zoals loon –Secundaire arbeidsvoorwaarden •Behoud van (productiviteit) werknemers –Vaste contracten –Leeftijdsbewust personeelsbeleid