een waardig levenseinde voor iedereen LAMOT 25 februari 2016 een waardig levenseinde voor iedereen welke beslissingen kunnen mensen nemen over hun levenseinde? Wim Distelmans

LEIF LevensEinde InformatieForum 13 jaar opgericht in februari 2003 n.a.v. 3 wetten (eind 2002) wet patiëntenrechten wet palliatieve zorg euthanasiewet LevensEinde InformatieForum

LEIF waarom?

collectieve onwetendheid rond het levenseinde

collectieve onwetendheid wettelijke mogelijkheden

ondraaglijk lijden door een ernstige, ongeneeslijke aandoening vaak gevolg van therapeutische hardnekkigheid onvoldoende palliatieve zorg palliatieve hardnekkigheid

zorgverleners niet voldoende vertrouwd met beslissingen en zorg rond levenseinde

artsen niet voldoende vertrouwd met beslissingen en zorg rond levenseinde (huis)arts ziet gemiddeld slechts 5 zwaar zieke patiënten per jaar

zorg rond het levenseinde hele evolutie halve eeuw medische spitstechnologie veel leed vermijden (bv. levensverlenging, -kwaliteit) maar nieuw leed creëren (bv. stervensverlenging)

zorg rond het levenseinde halve eeuw medische spitstechnologie toenemende vergrijzing maatschappelijk debat therapeutische hardnekkigheid palliatieve zorg beslissingen bij het levenseinde (inclusief euthanasie)

eerste generatie met invloed op begin van het leven einde van het leven

zorg rond het levenseinde grensverlengende & levensverlengende behandelingen ethisch reflecteren

sterfgevallen in Vlaanderen 50 %: beslissing rond het levenseinde Bilsen et al., 2009

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) stoppen van behandeling niet opstarten van behandeling opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie levensbeëindiging door een arts op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) stoppen van behandeling niet opstarten van behandeling opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie 41% 1.7% 0.05% 4.6% Chambaere et al, 2015

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) stoppen van behandeling niet opstarten van behandeling opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie 41% Chambaere et al, 2015

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) . opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie verzaken aan therapeutische hardnekkigheid 41% Chambaere et al, 2015

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) . opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie verzaken aan therapeutische hardnekkigheid 41% Chambaere et al, 2015

palliatieve zorg beslissingen rond het levenseinde initiatief patiënt (50 % van alle sterfgevallen) . opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie palliatieve zorg verzaken aan therapeutische hardnekkigheid 41% initiatief patiënt Chambaere et al, 2015

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) stoppen van behandeling niet opstarten van behandeling opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie “legitiem medisch handelen” Orde van Artsen

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) stoppen van behandeling niet opstarten van behandeling opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie vaak eenzijdige beslissingen

beslissingen rond het levenseinde (50 % van alle sterfgevallen) stoppen van behandeling niet opstarten van behandeling opdrijven pijnstilling/palliatieve sedatie levensbeëindiging zonder verzoek hulp bij zelfdoding euthanasie

euthanasiewet (2002) in een notendop grondvoorwaarden (volwassenen) wilsbekwaam vrijwillig, herhaald, duurzaam ernstige, ongeneeslijke aandoening door ziekte/ongeval ondraaglijk fysiek of psychisch lijden t.g.v. deze aandoening procedurele voorwaarden terminaal: advies van 2de (LEIF)arts niet-terminaal: advies van 2de en 3de (LEIF)arts (specialist of psychiater) + één maand wachttijd … voorafgaande wilsverklaring euthanasie ENKEL BIJ COMA!

euthanasiewet (aanpassing 2014) grondvoorwaarden oordeelsbekwaam vastgesteld door psycholoog/jeugd/kinderpsychiater vrijwillig, herhaald, duurzaam ernstige, ongeneeslijke aandoening door terminale ziekte/ongeval ondraaglijk fysiek lijden t.g.v. deze aandoening (schriftelijke) toestemming van ouders of wettelijke vertegenwoordigers procedurele voorwaarden advies van 2de (LEIF)arts …

palliatieve sedatie en euthanasie géén intentie tot levensbeëindiging maar zonder verzoek/op verzoek ‘alternatief’ voor euthanasie intentie verandert in levensbeëindiging zonder verzoek sinds euthanasiewet: palliatieve sedaties verdubbeld (15 %) 2 x meer in Franstalig België technisch: palliatieve sedatie bijna onmogelijk uit te voeren euthanasie wél intentie tot levensbeëindiging enkel op verzoek

levenseinde bijna 50 % beslissingen 41 % nood aan palliatieve zorg wat met 50 % andere overlijdens? 30 % plotse dood 20 % ‘zachte dood’ nood aan palliatieve zorg meer dan 50 % nood aan palliatieve zorg

beslissingen rond het levenseinde niet altijd even duidelijk LEIF voor de bevolking LEIFlijn 078 15 11 55 voor zorgverleners LEIFartsen LEIFnurses LEIFopleiding voor iedereen LEIFblad LEIFkaart

LEIFartsen & LEIFconsulenten belangrijk ! intercollegiale deskundigheidsbevordering bespreking mogelijkheden palliatieve zorg ethisch overleg rond levenseinde communicatie juridisch medicotechnisch

LEIFartsen kunnen ook optreden als verplichte 2de en 3de arts bij een euthanasie-verzoek maar de euthanasie wordt principieel NIET door LEIFartsen uitgevoerd

sinds juni 2010: Wallonië en Brussel meer dan 400 LEIFartsen sinds juni 2010: Wallonië en Brussel “médecins EOL” en Brussel en Brussel

LEIF euthanasie is een evenwaardige beslissing bij het levenseinde en niet “euthanasie promoten”

raad van bestuur van LEIF Sabien Bauwens Johan Bilsen Sven Claessens Tony De Bondt Etienne De Groot Joke Denekens Paul Destrooper (penningmeester) Wim Distelmans (voorzitter) Robert Geeraert Reinier Hueting Manu Keirse Raymond Mathys Colette Raymakers Rik Torfs Christine Van Broeckhoven Patrik Vankrunkelsven Jef Vermassen

juni 2008 eerste druk 50.000 exemplaren

nu negende druk 450.000 exemplaren

gratis verkrijgbaar gemeente apotheek bibliotheek huisvandeMens

bevat alle wettelijke wilsverklaringen

LEIFkaart: ongelooflijk succes

initiatief VUB met UGent met professionelen verbonden aan UA, KU Leuven mensen die geen gehoor vinden interdisciplinair team eventueel hospitalisatie in UZ Brussel Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel tel 078 05 01 55 info@ulteam.be

bijdragen tot een waardig levenseinde voor iedereen maar met respect voor de wil van iedereen