Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra Jouw armoede is ook de onze Ides Nicaise HIVA / PPW (KU Leuven)

De andere kant van de kloof Wat doet de confrontatie met een bedelende dakloze met ons? Ongemak Medelijden Wrevel Reflectie… Machteloosheid Verbazing Verontwaardiging Verwarring …

Mijn naam is niemand Wat doet de confrontatie met ons met een bedelende dakloze ? Het insider perspectief van een dakloze vrouw Vernedering Wantrouwen Verontwaardiging Reflectie… Sympathie Kwaadheid Ontgoocheling Angst …

ATD VIERDE WERELD, EEN SOLIDARITEITSBEWEGING Deel

Noisy-le-Grand bakermat van ATD-Vierde Wereld

Basisinzichten van stichter Joseph Wresinski Generatie-armen = erfgenamen van subproletariaat => verenigen om te emanciperen Geen voedselbedeling maar educatie (vóórschools t.e.m. volksuniversiteit) Armoedebestrijding = strijd voor mensenrechten

Een zaak van mensenrechten “Niet honger of het niet kunnen lezen, niet eens werkloosheid is het ergste ongeluk voor de mens. Het ergste is dat je niet meetelt. Het ergste ongeluk is te weten dat je in het geheel niet meer meetelt, zodat zelfs je leed kan worden genegeerd. Het ergste is de minachting van je medeburgers. Want het is die minachting die een mens ver van alle recht houdt (…) Het grootste ongeluk dat uiterste armoede meebrengt is zich gedurende heel zijn bestaan als een levende dode te voelen.” J. Wresinski, Mensenrechten zijn ondeelbaar (1989)

Het woord nemen Volksuniversiteit 1. Isolement doorbreken 2. mondig worden 3. Blootleggen hoe rechten geschonden worden en bruggen slaan naar beleid

De Vlaamse Vierde Wereld Volksuniversiteit

Politici ontmoeten…

…en wereldleiders…

17 oktober 1987: mensen op Trocaderoplein te Parijs

DE STRIJD TEGEN ARMOEDE ALS EEN STRIJD VOOR ONZE EIGEN GRONDWAARDEN Deel © I. Nicaise

EUROPEES SOCIAAL BELEID Voorbeeld

De belofte van Europa 2020: - 20 miljoen armen 16

De neoliberale (Europese) wind EU-uitbreiding met zeer ongelijke lidstaten en zwakke sociale begeleiding => nieuwe lidstaten gebruiken armoede als concurrentiewapen Interne liberalisering van diensten (telecom, energie, transport, …) – weliswaar bijgestuurd voor sociale diensten van algemeen belang Interne fiscale en sociale dumping => ‘prisoner’s dilemma’: collectief koopkrachtverlies Externe liberalisering: TTIP

Monetaire unie boven alles ? Europese monetaire unie ontneemt lidstaten instrumenten van autonoom monetair beleid => ‘interne devaluatie’ (daling lonen en prijzen) in arme EU-landen i.p.v. muntdevaluatie / i.p.v. revaluatie Duitsland Trojka doorkruist nationale soevereiniteit en democratie => monetaire unie wordt soort interne kolonisator © I. Nicaise

Europees anticrisisbeleid redt euro, ten koste van grote sociale schade Europees semester : economische hervormingen gaan voor op sociale doelstellingen Six-pack + two-pack versterkt dominantie van Europees macro-economisch beleid… …vooral gericht op besparingen, o.a. in sociale uitgaven – Economisch: neerwaartse spiraal (cf. IMF, OESO) – Sociale afbraak (daling minimumlonen, uitkeringen…) © I. Nicaise

De EU-doctrine over sociale bescherming en arbeidsmarktbeleid ‘Werk moet lonen’: de kloof tussen nettolonen en (werkloosheids)uitkeringen moet voldoende groot zijn Impliciet mensbeeld: de werkloze is een rekenaar, die alleen wil werken als de inspanning van het werk voldoende gecompenseerd wordt => 2011 aanbeveling aan België: uitkeringen voor langdurig werklozen verlagen => armoederisico bij werklozen gestegen van 32% in 2004 tot 46% in 2013 Idem in heel wat andere landen

Hoe denken mensen in armoede er zelf over ?

De visie van ATD-Vierde Wereld over sociale bescherming en arbeidsmarkt Gemengde werkgroep arbeid – sociale zekerheid => ‘Uit de opgelegde inactiviteit raken’ (1998) Hunker naar werk (= nuttigheidsgevoel, wederkerigheid, burgerschap, …) Vrijwilligerswerk als opstap => RVA-regels versoepelen  huidig beleid: verplichte gemeenschapsdienst ? Investeren in begeleiding, opleiding, mobiliteit… Bestaanszekerheid = noodzakelijke voorwaarde voor integratie  huidig beleid: uitkeringen laag houden als prikkel tot werk => Opening in Europees ‘sociaal investeringspakket’ ?

VLAAMS ONDERWIJSBELEID Voorbeeld

Ongelijkheid ingebakken in het systeem ? Twee opvattingen over democratisch onderwijs Meritocratische visie : verwerpt ongelijke kansen (toegang), maar aanvaardt ongelijke behandeling en ongelijke uitkomsten Egalitaristische visie : verwerpt ongelijke behandeling als discriminatie, en streeft zelfs naar zo gelijk mogelijke uitkomsten tot eind secundair onderwijs

Meritocratie als ideologie van gelijke kansen… maar niet gelijke uitkomsten ! Ongelijkheid wordt bepaald door verschillen in – aanleg (=onveranderlijk), – inspanning (=persoonlijke verantwoordelijkheid) – omgeving / sociale afkomst (=ongelijke kansen) Overheid moet enkel corrigerend optreden opdat de derde bron van ongelijkheid weggewerkt wordt. Dan heeft elkeen de kans om zijn ‘plafond’ te bereiken Tegelijk diep geworteld geloof in een natuurlijke hiërarchie tussen mensen met verschillend niveau van ‘aanleg’ => alle leerlingen zo efficiënt mogelijk oriënteren naar het onderwijs ‘dat het best voor hen past’

Meritocratisch beleid in Vlaams onderwijs Meritocratisch ideaalbeeld gelijke kansen / toegang tot het onderwijs volgens natuurlijke aanleg Verschillende behandeling op basis van (a) natuurlijke aanleg en (b) inspanning Kenmerken in Vl. Onderwijs Leerplicht Kosteloosheid Oriëntering ‘zuiver’ op basis van toetsresultaten buitengewoon onderwijs watervaleffect SO => Enorme weerstand tegen M-decreet en tegen hervorming secundair onderwijs

Gevolgen van meritocratisch onderwijs voor armste leerlingen Kinderen met een niet- werkende vader hebben 3x meer risico om in buitengewoon lager onderwijs (BLO) terecht te komen Migrantenkinderen hebben 2,5x hoger risico om naar BLO verwezen te worden Kinderen uit armste 10% van de bevolking hebben 5x meer kans om in het beroepsonderwijs (BSO) te belanden Allochtone leerlingen hebben 3,5x meer kans om in BSO terecht te komen

Egalitarisme als alternatieve visie Recht op onderwijs = mensenrecht (niet afhankelijk van talenten maar van menselijke waardigheid) Recht moet ‘ effectief zijn’, d.w.z. recht op gelijk profijt van het onderwijs, niet alleen gelijke kansen / gelijke toegang => streefdoel van zo gelijk mogelijke uitkomsten tussen sociale groepen Daarvoor kan positieve discriminatie verantwoord zijn (bv. extra-financiering voor scholen met veel kansarme en/of allochtone leerlingen)  Laatste Jaren sterke tegenbeweging (bv. druk om extra- financiering af te schaffen 28

Voorlopig besluit Armoede ‘lenigen’ is een plicht maar blijft ‘dweilen met de kraan open’ Armoede aan de wortel uitroeien (structureel) is bouwen aan een samenleving die gestoeld is op fundamenteel vertrouwen in de groeikansen van kwetsbare groepen en in de waarde van hun bijdrage aan de samenleving => Hun armoede is onze armoede, hun ontvoogding is onze (morele) bevrijding

EEN EVANGELISCH KOMPAS Deel

Een evangelische visie ? (1) Lazarus en de rijke: aanklacht tegen de ‘zonde van onverschilligheid’ “ Er was eens een rijke man die gewoon was zich te kleden in purperen gewaden en fijn linnen en die dagelijks uitbundig feestvierde. Een bedelaar die Lazarus heette, lag voor de poort van zijn huis, overdekt met zweren.” (hoe komen we in contact met de dakloze op onze weg?)

Een evangelische visie ? (2) Werkers van het elfde uur: parabel tegen het ‘werk moet lonen’ en tegen de meritocratie Want met het koninkrijk der hemelen gaat het als met een landeigenaar die ’s morgens heel vroeg eropuit ging om arbeiders te huren voor zijn wijngaard. Hij werd het met de arbeiders eens over een denarie per dag en stuurde hen naar zijn wijngaard. (,,,) Toen hij rond het elfde uur eropuit ging, zag hij nog andere mensen staan, en hij zei tegen hen: “Waarom staan jullie hier de hele dag zonder werk?” Ze antwoordden hem: “Omdat niemand ons gehuurd heeft.” => Economie van het vertrouwen, van de wederkerigheid

Een gedeelde strijd om waarden…