Context 4 Verlichtingsideeën en de democratische revoluties - 1650-1848. Les 7 – De Verlichting en de maatschappij

“denk na” 23 Het streven van vorsten naar absolute macht 26 Wetenschappelijke revolutie 27 Rationeel optimisme en een ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen 28 Voortbestaan van het ancien regime met pogingen om het vorstelijk bestuur eigentijdse verlichte vorm te geven (verlicht absolutisme) Voorbeelden stofomschrijving Locke en Rousseau over het sociaal contract (26 & 27) Spinoza over de invloed van God op het dagelijks leven (26 & 27) Voltaire over de vrijheid van denken en de rol van de staat (26, 27 & 28)

De maakbare (?) maatschappij ECONOMIE GELD & WERK SOCIALE VERHOUDINGEN HOE GROEPEN MET ELKAAR OMGAAN CULTUUR RELIGIE KUNST NORMEN/WAARDEN BESTUUR OVERHEID POLITIEK

Sociale Verhoudingen De middeleeuwse orde van de samenleving kan volgens de meeste Verlichters niet. Vrijheid moet op alle terreinen prevaleren Gelijkheid i.i.g. op veel terreinen, maar niet op allen Denk bijvoorbeeld aan de verschillende opvattingen over het (vrouwen-)kiesrecht

Burgers en de staat Volgens Locke en Rousseau moeten burgers een sociaal contract opstellen. Tussen burgers onderling en burgers en de vorst John Locke Burgers moeten op vrijwillige basis een contract (grondwet) opstellen met de daarin voor iedereen vastgestelde rechten. In Two Treatises of government (1690!) schrijft hij dat Iedereen gelijk voor de wet is Belasting heffen toestemming van het volk (of de vertegenwoordiging) vergt Keuze godsdienst is vrij Alle godsdiensten zijn gelijk Het wetgevend lichaam – parlement – mag de wetgevende macht niet overdragen!

Burgers en de staat Jean-Jacques Rousseau Centraal staat de Algemene Wil – een contract tussen mensen. Iedereen doet wat goed is voor het volk, wat goed is voor het volk is goed voor iedereen. Het zogenaamde algemeen belang. Gehoorzamen aan de algemene wil kan afgedwongen worden. Op deze manier is de mens zeker van Persoonlijke vrijheid Werkt het politieke apparaat (bestuur). Zonder de algemene wil wordt het bestuur misbruikt! De volkswil is dus de basis van de regeringsmacht. Maakt de regering hier misbruik van mag het volk hiertegen in opstand komen. Welk staatsrechtelijk begrip past hierbij? Denk aan de Rechtstaat (V5).

De Amerikaanse editie uit 1773

Burgers en de staat Voltaire (1694-1778) Kritisch op machtsmisbruik wereldlijke en kerkelijke autoriteiten Vrijheid van denken en geloof waren belangrijke onderwerpen. Werd verbannen uit Frankrijk en werkte vanuit Engeland verder. De Franse koning regeerde als een absoluut vorst. Het Engelse systeem (monarchie met sterk parlement) werd gebruikt om andere regeringsvormen (absolutisme) aan te vallen. In Engeland was echter van democratie nog geen sprake! Ook de religieuze tolerantie is niet volledig. Hij onderhield ook contacten met vorsten. Sommige van hen omarmden delen van zijn verlichte filosofie en werden ‘verlicht’. Frederik II van Pruisen – alles voor, maar niets door het volk Catharina van Rusland

De staat en zijn Bestuur Montesquieu (1689-1755) Beschreef de werking van de Trias Politica; de scheiding der machten Rechtsprekende Wetgevende Uitvoerende Zonder deze scheiding, de machten in één hand ontstaat onvrijheid, een dictatuur

Verlichters en de economie De Verlichters streefden o.a naar het scheppen van randvoorwaarden voor vrijheid van handel De 18e filosoof Adam Smith zet in zijn boek An inquiry into the nature and causes of the wealth of nations (1776) uiteen hoe welvaart kan worden verkregen Eigenbelang staat voorop Eigenbelang vormt de economie als een invisible hand

Adam Smith

Verlichters en cultuur Spinoza (1632-1677) Zijn idee dat God geen Opperwezen is, maar samenvalt met de natuur, ging voor zijn tijd te ver. Zelfs in de redelijk tolerante Republiek. Het leek er namelijk op dat Spinoza God afschafte door Hem gelijk te stellen met de Wereld. Werken van Spinoza werden door de Staten van Holland verboden, in beslaggenomen, en vernietigd. In 1670 publiceerde Spinoza Tractatus Theologico-Politicus: Bijbelkritiek Krachtige aanval op de publieke kerk (van de Republiek) en religieuze dogma’s en intolerantie. Spinoza neemt aan dat ‘democratie van alle regeringsvormen de meest natuurlijke en het meest in overeenstemming met individuele vrijheid’. Een vorst kan dus ook niet (republikeins)

Huiswerk Lees: p. 149-151 Maak: W3