WORKSHOP Gert Dijkstra – Manager Woonservice Van buurtbemiddeling tot ‘sluiting’ Instrumenten in aanpak van woonoverlast Seminar Woonoverlast 25 juni 2012 WORKSHOP Gert Dijkstra – Manager Woonservice

Opzet workshop Vorm: interactief met 6 stellingen waar = staan niet waar = zitten Benoemen van instrumenten praktijk bij Eigen Haard en in stad Amsterdam Op zoek naar wat nog ontbreekt en/of beter kan - Gert Dijkstra, woningcorporatie Eigen Haard - Herman Krans en Riccardo Osterwald, gemeente Amsterdam in gesprek met de deelnemers 2

Stelling 1 Woonoverlast van buren is bij Eigen Haard een top 5 ergernis van huurders WAAR = NIET WAAR = 3

Geen top 5, maar wel te veel….. Oordeel bewoners Eigen Haard stad Amsterdam: netheid portiek 5,67 veilige portiek 5,88 gehorigheid woningen 5,95 overlast door vervuiling 6,18 overlast door vandalisme 6,45 overlast van criminaliteit 6,50 overlast van de straat 6,68 overlast van uw buren 6,83 Bron: bewonersonderzoek EH 2008-2010 Lijkt mee te vallen? Nee dus! Stevige inzet is zeker nodig Op 32 vragen zijn er 3 die in Amsterdam gemiddeld nog geen 6,0 halen! Overlast door uw buren of van de straat (woonoverlast) zit niet in de top 5 maar wel vlak daar achter. Gemiddeld betekent dat 50% lager zit waarvan ruim 25% een onvoldoende! Portiek = trappenhuizen en/of galerijen Straat = overlast van andere groepen mensen dan uw buren 4

Criminaliteit dalend….. dus….? 8 juni 2012 (www.vk.nl) ‘Criminaliteit daalt spectaculair, maar niemand gelooft het’ De criminaliteit in de Westerse wereld is de afgelopen tien jaar sterk gedaald. Dat blijkt uit onderzoek van de criminoloog en hoogleraar victimologie Jan van Dijk. Toch hebben veel mensen het gevoel dat criminaliteit juist toeneemt. Dat komt volgens Van Dijk mede door berichtgeving in de media en politici die angsten aanwakkeren. 5

Stelling 2 Het aantal verstoringen openbare orde en vandalisme gemeten in het aantal strafzaken per 1.000 inwoners is in de periode 1950 - 2005 met meer dan 500 % gestegen WAAR = NIET WAAR = 6

Een onwaarschijnlijke verruwing….. Toename van maar liefst 1.450 % tussen 1950 en 2005 Dus: een onwaarschijnlijke toename in verruwing, vooral in het met elkaar omgaan in de buurt, met buren! Bron: Geweld in Nederland, Driessen, Nunspeet 14-11-2008; sociaal wetenschappelijk onderzoek in opdracht van de Politieacademie 7

Verruwing = woonoverlast Meldingen woonoverlast bij Eigen Haard (ca. 56.000 woningen) Totaal: 1343 meldingen in 2011 (2,4%): bijna 1 op 40 huurders ervaart hinderlijke tot ernstige woonoverlast van buren Waarvan 32 keer juridisch traject ingezet (2011) Aantal meldingen afgelopen jaren licht stijgend (2008-11) Verwachting? Van landelijk naar specifiek Amsterdam, specifiek woningen en woonoverlast bij Eigen Haard. In totaal 1343 meldingen van zeer ernstige woonoverlast in 2011, zijnde 2,4% van alle woningen EH = circa 1 op de 40 huurders. Waarvan 32 keer een juridisch traject is ingezet (met veelal een verplichte verhuizing tot gevolg). 8

Stelling 3 Woonoverlast is een kwestie van intensief samen aanpakken: o.a. preventief met toetsen huurders en curatief met ingrijpen. Maar ……. zodra bewoners zich niet thuis voelen in de buurt blijft woonoverlast bestaan (ongeacht welke aanpak ook). WAAR = NIET WAAR = Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 9

De ‘Woonoverlastklem’ Zonder ‘aanspreekcultuur’ kan het in een portiek/straat escaleren: van vervelend via hinderlijk tot ergerlijk! Bewoners Voelen zich onveilig en spreken buren niet aan op woonoverlast Bewoners vervuilen eigen portiek en straat WOONOVERLAST Bewoners voelen zich niet thuis in de buurt Bewoners voelen zich geen sociaal eigenaar van portiek en straat Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 10

Woongenot versus woonoverlast Het cruciale verschil: wel of niet sociaal eigenaar! Bewoners Voelen zich onveilig en spreken buren niet aan op woonoverlast Bewoners vervuilen eigen portiek en straat Bewoners houden zelf portiek en straat schoon Bewoners voelen zich veilig en spreken buren aan op woonoverlast WOONOVERLAST Bewoners voelen zich niet thuis in de buurt Bewoners voelen zich geen sociaal eigenaar van portiek en straat Bewoners voelen zich sociaal eigenaar van portiek en straat WOONGENOT Bewoners voelen zich thuis in de buurt Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 11

Instrumenten in aanpak woonoverlast Op twee niveau’s - Collectief: Gericht op groepen bewoners en veilige straat/portiek met geen of minimale woonoverlast - Individueel:Gericht op de melder/slachtoffer en dader/veroorzaker van specifieke situatie woonoverlast Naar type: preventief (voorkomen) en curatief (bestrijden) Instrumenten Collectief Individueel Preventief Bevorderen veilige straat/portiek Vooraf toetsen huurders Curatief Bestrijden onveilige straat/portiek Bemiddelen en ingrijpen bij woonoverlast Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 12

Instrumenten veilige portiek/straat (1) Stimuleren sociaal eigenaarschap (bijv. zelfbeheer) Bevorderen van differentiatie op wijkniveau (homogene portieken in heterogene wijken) met gedifferentieerd aanbod SH – VSH – Koop Inzet (buurt)vrijwilligers op schone en veilige binnen- en buitenruimten Woonafspraken in de portiek/straat Buurtpreventieteams SMS Alert DNA Selecta Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair Preventief Curatief 13

Instrumenten veilige portiek/straat (2) Betere verlichting Mosquito (in ruimten EH) PKVW: individueel en complexmatig Camerabeveiliging Afsluiten onveilige ruimten Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair Preventief Curatief 14

Instrumenten woonoverlast individueel Buren lossen het samen zelf op Escalatiemodel Woonoverlast (D) Juridisch traject tot ‘sluiting’ toe (B) Buurtbemiddeling door vrijwilligers (C2) Bemiddeling door professionals woningcorporaties (C1) Bemiddeling door professionals Madi’s, GGD e.a. Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair Curatief 15

Instrumenten overlast individueel (1) (A) Buren lossen het samen zelf op Stimuleren dat bewoners zelf de woonoverlast aanpakken (B) Buurtbemiddeling door vrijwilligers Inzet Beter Buren Eigen Kracht Conferenties: organiseren van een maatschappelijk steunsysteem (MSS) rondom de (woonzorg en woon)overlast situatie Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair Curatief 16

Instrumenten overlast individueel (2) (C1) Bemiddeling door professionals Inschakelen Meldpunten Zorg en Overlast en (via hen) de woon- en welzijnbegeleiders: GGD Amsterdam Vangnet & Advies, Jeugdzorg (BJAA) en de Madi’s (de maatschappelijke dienstverleners) Inschakelen procesmanager MPG (bij DMO) bij zaken OMPG (Overlastgevende Multi Probleem Gezinnen) Inzet van ‘Hate crime Team’: gerichte aanpak door stedelijke specialist(en) op zeer ernstig ‘pestgedrag’ Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair Curatief 17

Instrumenten overlast individueel (3) (C2) Bemiddeling door professionals van woningcorporaties Bemiddeling door wijkbeheerders en gespecialiseerde medewerkers Inzet geluidsmeter (Matron) Geluidsisolerende vloeren Gele kaart = laatste waarschuwing woningcorporatie Aanvullende huurvoorwaarden achteraf (met ‘drang’): diverse clausules alsnog ‘toegevoegd’ aan huurcontract (inclusief recent maken afspraken over medicijngebruik: zie workshop Zorgbehoevenden en woonoverlast) Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair Curatief 18

Instrumenten overlast individueel (4) (D) Juridisch traject Gemeentewet 174a (Victoria): sluiten woning bij (ernstige vrees voor) verstoring openbare orde rond die woning Opium wet 13b (Damocles): tijdelijk kunnen ‘sluiten’ van woningen bij verkoop/afleveren/verstrekken drugs (lijst) Woningwet 14 (Victor): verplichting tot wijzigen huurder Laatste Kans Stad Amsterdam: met ‘dwang’ na vonnis Laatste Kans Woningcorporatie = Woonwel (verplichte woonbegeleiding op dezelfde woning) na vonnis Verplichte verhuizing na vonnis (ofwel de ‘ontruiming’) Rechterlijke Machtiging na vonnis (tijdelijk elders) Straat/buurtverbod na vonnis De Wet Victoria (artikel 174a Gemeentewet) geeft de burgemeester de bevoegdheid tot sluiting van een woning, of een niet voor het publiek toegankelijk lokaal, of een bij die woning of dat lokaal behorend erf bij (ernstige vrees voor) verstoring van de openbare orde rond die woning door gedragingen in die woning of lokaal. Artikel 13b Opiumwet 1. De burgemeester is bevoegd tot oplegging van een last onder bestuursdwang indien in woningen of lokalen dan wel in of op bij woningen of zodanige lokalen behorende erven een middel als bedoeld in lijst I of II wordt verkocht, afgeleverd of verstrekt dan wel daartoe aanwezig is. 2. Het eerste lid is niet van toepassing indien woningen, lokalen of erven als bedoeld in het eerste lid, gebruikt worden ter uitoefening van de artsenijbereidkunst, de geneeskunst, de tandheelkunst of de diergeneeskunde door onderscheidenlijk apothekers, artsen, tandartsen of dierenartsen.  Artikel 13b Opiumwet, ook wel aangehaald als de Wet Damocles, biedt de burgemeester de mogelijkheid drugspanden te sluiten. De burgemeester kan op basis van de wet bestuursdwang toepassen en woningen of voor het publiek toegankelijke inrichtingen te sluiten als daar sprake is van drugshandel. Bijzonder aan deze bepaling is dat niet hoeft te worden aangetoond dat de openbare orde in het geding is. Louter de aanwezigheid van drugs boven de normen voor eigen gebruik in de woningen vormt al voldoende rechtvaardiging om de woning of het lokaal te sluiten. Het gaat hier om een sluiting voor bepaalde tijd, waarbij de burgemeester betrokkene eerst moet waarschuwen en op de hoogte moet stellen van de geconstateerde overlast, alvorens hij kan besluiten tot sluiting. Na de sluiting kan het college de Wet Victor toepassen om het pand te onteigenen. Zie hiervoor de beschrijving bij de Wet Victoria. Op grond van de Wet Victor is het college van burgemeester en wethouders bevoegd om de eigenaar te verplichten om een andere gebruiker voor het pand aan te wijzen of het gebouw in beheer te geven (artikel 14 van de Woningwet). Aan dit besluit kunnen voorwaarden worden gesteld, zoals het geschikt maken voor gebruik van de woning. Mocht er ondanks de aanwijzingsbevoegdheid geen uitzicht zijn op duurzaam herstel van de openbare orde rond de betreffende woning, dan is de gemeenteraad, op grond van artikel 77 lid 1 sub 7 Onteigeningswet, bevoegd om tot onteigening over te gaan. Curatief 19

Instrumenten overlast individueel (5) Opvragen verhuurdersverklaring Toetsen huurder op overlastrisico en overlastgevend gedrag NB: bekend als ‘screenen huurders’ (020: Dichtersbuurt) Aanvullende huurvoorwaarden vooraf bij twijfel (met ‘drang’): diverse clausules ‘toegevoegd’ aan huurcontract (met verplichting van woonbegeleiding, anders…) Bij individuele aanvragen in het geval van een bijzondere doelgroep (in ZW, BW of BZW) deze spreiden over buurten ….? Vervolgens is er een kleinere, veel kleinere, lijst met enkele instrumenten in de individuele begeleiding die we preventief kunnen inzetten. Het opvragen van de huurdersverklaring is de meest bekend en gangbare. Ook toetsen we, beter bekend onder de dwingende naam ‘screenen’, op een formele wijze in het gesprek met de kandidaat huurder of er sprake is van een overlastrisico en/of overlastgevend gedrag. Dit toetsen of ‘screenen’ gebeurt in Amsterdam vandaag de dag alleen in de Dichtersbuurt. In Woningnet wordt dat aangekondigd. Kandidaat huurders wordt gevraagd in te stemmen met het doorgeven van naam en adres aan de politie, die vervolgens ‘matched’ op een specifiek strafblad in drugsgerelateerde zaken. Is dat het geval dan volgt een rood, wordt de woning geweigerd en een alternatief aangeboden. Is het een groen dan kan de kandidaat huurder gaan huren. Een begin voor Amsterdam, elders in het land al wel meer gebruikt en gangbaar (o.a. Rotterdam, Den Bosch, Nijmegen, Utrecht). Maar de lijst preventief is en blijft bescheiden. Preventief 20

Analyse: tekort op preventief! Groot verschil tussen Curatief en Preventief Dus: preventieve inzet versterken Curatief Preventief Kortom, er zijn al vele instrumenten, maar vooral op curatief en veel minder nog op preventief. Op de preventieve kant valt dus nog ‘winst’ te halen. 21

Stelling 4 Bij woonoverlast wordt het belang van omwonenden, door alle betrokken professionals, nu al even zwaar meegewogen als het individuele belang van het (overlastgevende) individu. WAAR = NIET WAAR = Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 22

Preventief Onze vragen ‘top 5’ (1) Belang van buren en buurt nadrukkelijker in een gelijkwaardige balans afwegen met individueel belang Formeel bij de intake (verhuur) kunnen toetsen of iemand voldoende zelfstandig kan wonen: zelfredzaamheidscheck Welzijnsinstanties krijgen (voldoende) ruimte om passende woonbegeleiding aan te bieden voor kwetsbare huurders die (net) niet zelfstandig kunnen wonen Daarmee komen we tot onze kernboodschap: het gaat goed, maar moet en kan beter en dat kunnen we niet alleen. Sterker nog, dat kunnen we alleen maar samen. Vandaar ook dat het onze vragen zijn aan onze partners met het gezamenlijke doel: een (nog) effectievere aanpak van woonoverlast. De belangrijkste 5 vragen, top 5, van ons als Eigen Haard zijn daarin de volgende: “tekst sheet volgen”. Juist deze vragen willen we vanmiddag met jullie delen en bespreken. Wat mij betreft komen we hier einde dag op terug. Hartelijk dank. Preventief 23

Onze vragen ‘top vijf’ (2) (020) In enkele buurten (i.p.v. nu alleen de Dichtersbuurt) door de politie overlastrisico checks kunnen laten uitvoeren, op meerdere antecedenten (bijv. drugs- én alcohol) en alle inwonenden (i.p.v. alleen de hoofdhuurder) Preventief Gebruikerspanden kunnen behandelen als dealerspanden, dus ruimer kunnen toepassen van Wet Damocles Daarmee komen we tot onze kernboodschap: het gaat goed, maar moet en kan beter en dat kunnen we niet alleen. Sterker nog, dat kunnen we alleen maar samen. Vandaar ook dat het onze vragen zijn aan onze partners met het gezamenlijke doel: een (nog) effectievere aanpak van woonoverlast. De belangrijkste 5 vragen, top 5, van ons als Eigen Haard zijn daarin de volgende: “tekst sheet volgen”. Juist deze vragen willen we vanmiddag met jullie delen en bespreken. Wat mij betreft komen we hier einde dag op terug. Hartelijk dank. Curatief 24

Stelling 5 We doen nu al genoeg. Anders gezegd, bestaande Instrumenten meer of beter gaan benutten volstaat. Instrumenten (verder) ontwikkelen is echt niet meer nodig. WAAR = NIET WAAR = Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 25

Preventief Onze extra vragen (1) Het (nog) meer gezamenlijk verbeteren van bestaande en ontwikkelen van een beperkt aantal extra instrumenten voor een (nog) effectievere aanpak op woonoverlast Verder investeren in frontlineteams en wijkwerkers met (020) dan wel fulltime buurtgebonden inzet (zoals wijkcoach Enschede) i.p.v. huidige parttime gedetacheerde professionals van vele back office organisaties Meer aandacht van pers en politiek, niet alleen op sensationele incidenten maar in de volle breedte op woonoverlast met het besef dat dit een enorme preventieve werking heeft op potentiële overlastgevers Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair Preventief 26

Stelling 6 Het is niet een kwestie van beter benutten of meer ontwikkelen van instrumenten maar eerder een kwestie van nog strenger ageren tegen woonoverlast. WAAR = NIET WAAR = Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 27

Curatief Onze extra vragen (2) (020) Bij alle hinderlijke en ernstige woonoverlast een gecoördineerde huishoudens aanpak hanteren, zoals nu (alleen) geval is voor OMPG Bij vonnissen rechter geen kosten verhalen op eiser, (020) zoals geval was voor ‘celkosten’ overtreding straatverbod (020) Toepassen van de ‘Voetbalwet’: bijv. ook bij groepen hangjongeren in onze portiek Meer gebruik maken van In Bewaring Stelling (IBS): professionals vragen dat eerder aan bij de Burgemeester 10. Beter is: verhalen op de veroorzaker. Curatief 28

Samengevat Onze belangrijkste conclusies zijn: ? Welkom Eerst 4 stellingen Dan een presentatie van EH: sociale controle is fout woord! Opdelen in groepen Afsluiting plenair 29