Integrale veiligheid in de haven van Antwerpen

Onderzoeksequipe Onderzoekers: Dr. Evelien Van den Herrewegen M.Sc. Arne De Boeck Promotoren: Prof.Dr. Marc Cools Prof.Dr. Genserik Reniers Prof.Dr. Marleen Easton

Inhoud 1. Context 2. Onderzoeksdoel en onderzoeksvragen 3. Analyseschema 4. Methodologie 5. Resultaten en aanbevelingen Evenementen en incidenten Noodsituaties Havengerelateerde criminaliteit Bedreigingen

Context – Haven Antwerpen (I) Een v/d meest uitgestrekte havengebieden ter wereld (+ 20.000 voetbalvelden) Een v/d grootste logistieke toegangspoorten tot Europese vasteland (samen met Rotterdam & Hamburg) Kapitaal belang voor nationale economie: + 150.000 jobs + 900 private bedrijven Veiligheid = noodzakelijke voorwaarde voor goede werking van de haven

Context – Haven Antwerpen (II) Veiligheid = afwezigheid van gevaar Veiligheid = tijdelijke toestand Veiligheid = diverse risico’s in de haven Door technische of menselijk falen (‘Safety’) Door moedwillig toedoen van mensen (‘Security’)

Context – Haven Antwerpen (III) Havengebied = socio-economisch geheel, maar: Bestuurlijke grenzen: 2 provincies (Antwerpen en Oost-Vlaanderen) 3 gemeenten (Stad Antwerpen, Beveren en Zwijndrecht) Gerechtelijke grenzen: 2 gerechtelijke arrondissementen (Antwerpen en Dendermonde)

Context – Haven Antwerpen (III) Grote hoeveelheid actoren direct/indirect betrokken in veiligheidszorg Overheden en openbare besturen Geïntegreerde politie Veiligheids- en inspectiediensten Private actoren

Context – Haven Antwerpen (IV)

Context – Haven Antwerpen (V) 1. Grote diversiteit aan risico’s 2. Complexe territoriale situatie 3. Veelheid aan actoren = nood aan integrale en geïntegreerde aanpak

INTEGRAAL

GEÏNTEGREERD = Impliceert dat alle actoren op diverse beleidsniveaus, maar ook uit andere sectoren en diensten, hun visie op en aanpak van problemen zoveel mogelijk op mekaar afstemmen.

Onderzoeksdoel Identificeren van: verbeterpistes om te komen tot (meer) integrale en geïntegreerde benadering van veiligheid en beveiliging in de Antwerpse haven struikelpunten die er momenteel nog zijn

Onderzoeksvragen Hoe wordt de veiligheidszorg in het havengebied op dit moment (2012) georganiseerd ? Criminaliteit Bedreigingen Noodsituaties Incidenten & evenementen Hoe kunnen de diverse processen, stromen, systemen en personen in de veiligheidszorg beter op mekaar afstemd worden ?

Analyseschema

Methodologie (I) Case study design Fase 1: studie van documenten (wetgeving, beleidsdocumenten, jaarraporten etc.) Fase 2: 32 diepte-interviews met experts uit 17 verschillende diensten op basis van algemene en specifieke topiclijst

Methodologie (II) Bevraagde diensten: Provincie Antwerpen Parket Antwerpen FGP Antwerpen / CSD Antwerpen Scheepvaartpolitie Antwerpen Lokale politie Antwerpen Provincie Oost-Vlaanderen Parket Dendermonde FGP Dendermonde / CSD Dendermonde Lokale politie Beveren

Methodologie (III) - Havenbedrijf - Crisiscentrum - Douane en Accijnzen - Vlaamse Overheid – Departement Mobiliteit en Openbare Werken (Afdeling Haven- en Waterbeleid en DAB Loodswezen) - Federale Politie – Nationaal Invalspunt – DAO/Directie Operaties inzake bestuurlijke politie

Methodologie (IV) Analyse in twee fases 1. Individueel per expert d.m.v. feedbackverslag 2. Thematische analyse per veiligheidsfenomeen

Resultaten per veiligheidsfenomeen Noodsituaties Evenementen en incidenten Havengerelateerde criminaliteit Bedreigingen

Veiligheidsfenomeen: Noodsituaties • Ondubbelzinnige wettelijke definitie van ‘noodsituatie’ • Veelheid van betrokken private en publieke actoren • Linkeroever versus rechteroever • Overlegstructuren: provinciale veiligheidscellen, gemeentelijke veiligheidscellen, interprovinciaal overleg • Noodplannen: 3 types: Nood- en interventieplannen (NIP: ANIP en BNIP); Monodisciplinaire noodplannen (per discipline, 5 disciplines); interne noodplannen (bedrijven) 22

Uitdagingen voor Noodsituaties Samenstelling Veiligheidscellen – wettelijk vastgelegd, maar best aan te vullen met gerechtelijke overheden en experts (reeds heel wat aanvullingen werden doorgevoerd, maar afh van provincie en veiligheidscel) Investeren in preventieve aanpak belangrijk: voldoende identificatie van infrastructuur-risico’s en voldoende controles op de transport- en opslagrisico’s Meer aandacht voor curatieve fase (om terug te keren naar een normale situatie) 23

Uitdagingen voor Noodsituaties Betere afstemming gewenst tussen het interne noodplan van het bedrijf en de externe noodplannen van de overheid (evolutie gewenst naar wettelijk geregeld uniform canvas voor opstellen van noodplannen voor alle bedrijven) Vastleggen principes van niet-lokaliseerbare noodsituaties (naast bestaande ANIP en BNIPs) ; overleg over, en oefenen van, grensoverschrijdende noodsituaties (bv. transporten van gevaarlijke stoffen – Belintra in prov. Antwerpen; echter meer preventieve regels en oefeningen gewenst) Verdere afstemming van verkeerscirculatieplannen van linker- en rechteroever; overleg met diensten bevoegd voor verbindingswegen (weg, spoor en water); (naleving borden, soms onduidelijke communicatie, verouderde signalisaties, etc.) 24

Uitdagingen voor Noodsituaties Verschillende niveaus van het beheer van de reactieve fase: gem., prov., en fed.; opschaling is verbonden aan aantal criteria, die voor interpretatie vatbaar zijn; op zich geen probleem, maar criteria moeten voor iedereen duidelijk zijn (zelfde interpretatie) en er moet voldoende communicatie zijn tijdens noodsituatie Coördinatie en leiding van politie-operaties tijdens noodsituaties verloopt anders op linkeroever dan op rechteroever: SPN heeft resp. leidinggevende en uitvoerende functie  instellen van één politionele dienst voor hele havengebied? 25

Uitdagingen voor Noodsituaties Verhouding tussen strafonderzoek (gerechtelijke overheid) en het beheer van de noodsituatie (bestuurlijke overheden) dient ondubbelzinnig te worden geregeld; dit is/wordt ondertussen geregeld in beide provincies Nood aan gestructureerde samenwerking en informatie- uitwisseling bij grensoverschrijdende noodsituaties; idealiter worden zoveel mogelijk dezelfde procedures en middelen gebruikt;  uiteindelijk uitwerken van gemeenschappelijke noodplannen? Reactief beheer van provincie-overschrijdende noodsituaties: - idee van een “piloot-gouverneur”? (inschakelen van één gouverneur in de coördinatie van een andere gouverneur) - idee van “één havengebied, één verantwoordelijke overheid”? 26

Veiligheidsfenomeen: Evenementen en incidenten • Ondubbelzinnige wettelijke definitie van ‘evenement’ en ‘incident’ • Onmiddellijk en gecoördineerd politioneel beheer op het terrein vereist; diverse actoren zijn betrokken • Steeds meer evenementen in het havengebied op rechteroever • Overlegstructuren: coördinatievergaderingen bijeengeroepen door bestuurlijke overheden • Tijdens coördinatievergaderingen worden de risico’s voor de verschillende disciplines geïdentificeerd, en worden scenario’s uitgewerkt 27

Uitdagingen voor Evenementen en incidenten Binnen de stad Antwerpen wordt gewerkt met AGEV (Adviesgroep voor Evenementenveiligheid), en leden van AGEV zijn nagenoeg dezelfde als deze van gem. veiligheidscel  beginselen van noodplanning worden ook toegepast hier; m.i.v. een integrale aanpak (preventie, deëscalatie, nazorg). Dit kan mss. navolging krijgen in Oost-Vlaanderen? Voldoende communicatie en overleg tussen verschillende bestuurlijke niveaus is absoluut noodzakelijk, zodat geen tegenstrijdige verordeningen of maatregelen worden uitgevaardigd Net als bij noodsituaties, varieert de rol van SPN naargelang de oever. Verschillende regelgevingen zijn dus van toepassing binnen hetzelfde havengebied 28

Uitdagingen voor Evenementen en incidenten Afspraken die worden gemaakt tussen bestuurlijke en gerechtelijke overheden wanneer een gerechtelijk optreden noodzakelijk is, dienen best op voorhand te worden gecommuniceerd naar alle betrokken partijen, incl. organisator, en ingeschreven te worden in het draaiboek evenementen Evenement of incident dat zich uitstrekt over het hele havengebied (bv. algemene staking, bezoek van VIP) kan probleem geven. Formalisering van de gebruikte werkwijze in dat geval is aangewezen. (doorgaans toekenning aan pilootDirCo, maar evengoed kan korpschef instaan voor coördinatie en leiding)  politionele eenheid voor het hele havengebied? 29

Havengerelateerde criminaliteit (I) Geen éénduidige definitie van ‘havengerelateerde criminaliteit’ , ook niet als zodanig opgenomen in de bestaande veiligheidsplannen Grondige fenomeenanalyse als basis voor integrale en geïntegreerde aanpak op basis van 5 elementen: 1. Daders: onderscheid tussen interne (werknemerscriminaliteit) en externe daders 2. Daad: onderscheid tussen de haven als middel (vb. Smokkel drugs, wapens,...) en de haven als doel (vb. Inbraken in havenbedrijven)

Havengerelateerde criminaliteit (II) 3. Slachtoffers: onderscheid tussen overheden, bedrijven en individuele burgers 4. Etiologie: rationele keuze theorie, relative deprivation, bedrijfscultuur 5. Reactie: politie & justitie, douane en andere inspectiediensten, bewakings- en beveiligingsondernemingen, interne bewakingsdiensten Aandachtspunten voor de fenomeenanalyse: gebaseerd op gegevens van zowel rechter- als linkeroever Niet alleen op basis van politiegegevens Regelmatig herhalen

Havengerelateerde criminaliteit (III) Bestaande overlegstructuren: Zonale veiligheidsraad (Antwerpen, Zwijndrecht, Beveren) Arrondissementeel rechercheoverleg (Antwerpen en Dendermonde) Provinciaal veiligheidsoverleg (Oost-Vlaanderen en Antwerpen) Maar: Omvatten telkens maar deel van havengebied Niet alle controlerende instanties overal vertegenwoordigd (douane, scheepvaartpolitie, ...)

Havengerelateerde criminaliteit (IV) specifieke overlegstructuur voor de haven ? - Met participatie van beide parketten (Antwerpen en Dendermonde), beide FGP’s, maar ook scheepvaartpolitie, lokale politie, douane en andere inspectiediensten. - Bestuurlijke overheden betrekken - Strategische visie: uitwerken specifiek veiligheidsplan voor de haven, met prioriteiten en taakverdelingen

Havengerelateerde criminaliteit (V) AANPAK Slaagkans verminderen (preventief luik) Pakkans vergroten (reactief/pro-actief luik) Strafkans vergroten (reactief)

Havengerelateerde criminaliteit (VI) 1. Preventie Moeilijk om de haven fysiek volledig af te sluiten: economische belangen, uitgestrekt en open gebied, vele toegangswegen Virtueel ontoegankelijker maken via situationele en technopreventie door de bedrijven Bestendigen maatregelen die private bedrijven nemen onder impuls ISPS code

Havengerelateerde criminaliteit (VII) 2. Pro-actief = op basis van beschikbare informatie op meer gerichte manier controleren en criminele feiten opsporen Haven Informatie Netwerk (tussen politionele actoren en de havenbedrijven) Haven Informatie Kruispunt (politionele actoren, havenbedrijf, douane)

Havengerelateerde criminaliteit (VIII) Controlerende instanties zoals scheepvaartpolitie, douane en andere inspectiediensten, havenkapiteindiensten zijn ogen op het terrein Samenwerking en uitwisseling nog verder stimuleren d.m.v. Gemengde teams Controlerende diensten samen in één gebouw ? (expert center harbor Rotterdam)

Havengerelateerde criminaliteit ( IX) Bevoegdheden - aandachtspunten Scheepvaartpolitie heeft zeer uitgebreid takenpakket Meer afstemming tussen lokale politie en scheepvaartpolitie nodig Samenwerking en taakverdeling tussen de twee FGP’s

Havengerelateerde criminaliteit ( X) Operationele taakverdeling uit nota 2007 nog niet grondig geevalueerd Aantal alternatieve scenario’s: A) één politie-eenheid in het havengebied B) havengebied toewijzen aan één van de bestaande FGP’s C) arrondissementsgrenzen hertekenen D) bovenarrondissementeel plan (cfr. Actieplan Afvalfraude)

Bedreigingen (I) Juridisch kader Wet van 30 november 1998 houdende de regeling van inlichtingen-en veiligheidsdienst Wet van 19 december 2003 betreffende terroristische misdrijven Wet van 10 juli 2006 betreffende de analyse van de dreiging Wet van 5 februari 2007 op de maritieme beveiliging Wet van 1 juli 2011 betreffende de beveiliging en de bescherming van kritieke infrastructuren

Bedreigingen (II) Afhandeling 1. Proactief: - informatiepositie als verzamelen en analyseren van informatie die een inlichting wordt

Bedreigingen (III) 2. Preventief: bewaking en beveiliging - Wet van 10 april 1990 op de private en bijzondere veiligheid - International Ship & Port Security code - EU-verordening 725/2004 Port Facility Security Plan - EU-richtlijn 2005/65 Port Security Plan - Richtlijn 2008/114 European Program for Critical Infrastructure Protection

Bedreigingen (IV) 3. Reactief: politie en justitie - Integrale veiligheid - Rationele keuzebenadering dader

Bedreigingen (V) Actoren - Gerechtelijke actoren - Federale Politie – Scheepvaartpolitie - Nationale Autoriteit voor Maritieme Beveiliging – Lokaal Comité voor Maritieme Beveiliging - Havenkapiteindienst - Douane en Accijnzen

Bedreigingen (V) - Veiligheid van de Staat - Algemene Dienst Inlichtingen en Veiligheid - Orgaan voor de Coördinatie en Analyse van de Dreiging - Algemene Directie Crisiscentrum Diverse overheden en overlegorganen: federaal, gemeenschappen & gewesten, provincies … Multi-agency approach + Nodale oriëntatie

Bedreigingen (VI) Scenario’s 1. Leiding en coördinatie bij de gerechtelijke overheid 2. Bestuurlijke komt voor het gerechtelijke 3. ‘Supercop’ 4. Task Force en Manager Integrale Veiligheid