LLISS Leergemeenschap Leraar In School en Samenleving Lotte Brants, Bregt Henkens, Els Huygens, Willy Poppelmonde, Maarten Simons en Andy Thys

Agenda Welkom DEEL 1 Historiek van een bottom-up initiatief Kerngedachte Stand van zaken en thema’s DEEL 2 Onderwijs en Maatschappij in lerarenopleidingen Materialen: ‘vrijheid van onderwijs’ Discussie DEEL 3 Toekomst Interesse voor deelname Slot

DEEL 1 - Historiek Bottum-up initiatief Kerngedachte/fundamenten Brede doelgroep: alle lerarenopleiders die thema’s aansnijden waarin een link tussen onderwijs en maatschappij geëxpliciteerd wordt Openheid: lerarenopleiders van verschillende instellingen, expertisenetwerken, geen restricties, openheid tot delen (aanpak en materialen), … Werking: kernteam en uitgebreid team

DEEL 1 - Historiek Stand van zaken : Vaststelling van gelijkenissen en verschillen tussen instellingen en docenten: Thema’s/inhouden: geen strikt opgelegde thema’s maar sterke link met onderwijsmaatschappelijke tendensen (bv. toenemende juridisering, hervorming secundair onderwijs, vrijheid van onderwijs, gelijke onderwijskansen, …) Diverse instroom bepaalt didactische aanpak Plaats in de opleiding varieert tussen instellingen Mogelijkheid tot studiebezoeken (bv. Vlaams parlement, huis van het Nederlands, …) Logische variatie in didactische aanpak (Opmerking: bijna altijd ‘opdracht’ (al dan niet met paneldebat)) …

DEEL 1 - Historiek Stand van zaken : Diverse finaliteiten mogelijk (maar fasering lijkt logisch) Materiaal delen (zie verder in deze sessie) Materiaal ontwikkelen Didactische aanpak delen (zie verder in deze sessie) Onderwijspraktijk onderzoek Professionaliseringsaanbod uitwerken (bv. via intervisie, lezingenreeks, …) Beleidsaanbevelend … Work in progress: Thema’s? Fases? (komt terug in DEEL 3)

DEEL 2 – SLO KU Leuven Opleidingsonderdeel “Onderwijs, opvoeding en samenleving” 3 studiepunten Universiteitsbreed gedoceerd in Leuven (10 SLO-trajecten) Varianten voor SLO economie op KU Leuven campus Brussel en campus Carolus Antwerpen Inhoud: Raakvlak van onderwijs en samenleving (historische achtergrond, actuele beleidscontext, gelijke onderwijskansen…) Raakvlak van school/leraar en samenleving (historische achtergrond, actuele opvattingen en kwesties: pedagogische opdracht van de school, pedagogische opdracht van de leraar…)

Doelstellingen OOS De studenten beschikken over de kennis, het inzicht en de terminologie om actief deel te nemen aan het maatschappelijk debat over pedagogisch-onderwijskundige thema’s en om te dialogeren over hun beroep en over hun plaats als leraar en die van de school/het onderwijs in de samenleving. Dit betekent dat studenten op een genuanceerde en beargumenteerde wijze een eigen standpunt kunnen ontwikkelen ten aanzien van actuele kwesties op de volgende domeinen: sociaal-politiek (bv. visies op onderwijsbeleid, relatie vrijheid-controle), sociaal-economisch (bv. onderwijsgelijkheid, visies en initiatieven hieromtrent), levensbeschouwelijk (bv. pedagogische vrijheid) en cultureel-wetenschappelijk (bv. rol van deskundigheid). (zie ook: de leraar als lid van de onderwijsgemeenschap, de leraar als cultuurparticipant)

De studenten beschikken over de kennis, het inzicht en de terminologie om de pedagogische opdracht van de (vak)leraar te expliciteren; ze kunnen betekenis geven aan deze opdracht in relatie tot hun vakinhoudelijke taken en tot de opdracht van de school (in relatie tot het gezin enerzijds en de samenleving anderzijds); en ze kunnen op een genuanceerde en beargumenteerde wijze een eigen visie en standpunt ontwikkelen omtrent hun pedagogische taak als (vak)leraar en de betekenis hiervan voor de leerling. Centraal daarbij staat de wijze waarop de relatie (van meesterschap, liefde, inspiratie …) tot het eigen vak van belang is in het tot stand brengen van een (inspirerende) pedagogische relatie met leerlingen. (zie ook: de leraar als opvoeder, de leraar als inhoudelijke expert)

De studenten beschikken over de kennis, het inzicht en de terminologie om hun pedagogische opdracht en aanpak als (vak)leraar en hun standpunt en visie ten aanzien van onderwijskundige thema’s (bv. onderwijsgelijkheid) bespreekbaar te maken in teamverband, en hierover op een genuanceerde en beargumenteerde manier te communiceren met externen. (zie ook: de leraar als lid van een schoolteam, de leraar als partner van externen)

De studenten zijn bereid en in staat hun pedagogische opdracht en de algemene rol van de school/het onderwijs op een kritische wijze te benaderen en te evalueren in het licht van ontwikkelingen in de samenleving en de wetenschap, en op basis hiervan een genuanceerd en beargumenteerd standpunt in te nemen en een visie te formuleren. (zie ook: de leraar als innovator en als onderzoeker)

Invalshoek OOS gezin ONDERWIJS/SCHOOL-LEERKRACHT samenleving KWESTIES (selectie): Gelijke kansen (reproducteert onderwijs sociale ongelijkheid?) Hervorming secundair onderwijs (welke structuurhervorming is noodzakelijk?) Positie van school (heeft de school een toekomst?) Rol van de leerkracht (is de leerkracht een opvoeder?) maatschappelijk debat en uitdaging (toekomstige) leraar: vakinhoudelijke/didactische expertise EN participant in debat rond ‘kwesties’: formuleren van (genuanceerd/beargumenteerd) standpunt/visie

vereiste: kennis van en inzicht in onderwijsbestel/structuur kennis van en inzicht in onderwijsgeschiedenis situering van maatschappelijke debatten selectie van onderwijsonderzoek (historische pedagogiek, onderwijssociologie, wijsgerige pedagogiek, onderwijspedagogiek …)

DEEL 2 – SLO De Oranjerie Module Onderwijs en Maatschappij Vademecum als leidraad voor cursist en docent Gecombineerd onderwijs: combinatie van contact- en afstandsonderwijs 5 dagdelen contactonderwijs, 4 dagdelen afstandsonderwijs Studiepunten: 3,3 SP Plaats in de opleiding: eerder naar het einde (maar flexibele trajecten) Variatie tussen de docenten maar gemeenschappelijk focus op opdracht en actuele of blijvende kwesties

DEEL 2 – SLO De Oranjerie Studiebezoek aan het Vlaams parlement Inhoudelijk sterke link met module LEV (Leraar en Verantwoordelijkheden) “In het opleidingsonderdeel Onderwijs en Maatschappij word je uitgenodigd om deel te nemen aan het maatschappelijke debat over onderwijs en over de plaats van je beroep in de samenleving.” Noot: binnen curriculumhervorming blijvend aandacht besteden aan Onderwijs en Maatschappij gerelateerde thema’s, dit vraagt een aandachtige houding

Focus op basiscompetenties: De basiscompetenties voor OMA zijn: • De leerkracht kan deelnemen aan het maatschappelijke debat over onderwijskundige thema's (9.1). • De leerkracht kan dialogeren over zijn beroep en zijn plaats in de samenleving (9.2). • De leerkracht kan actuele maatschappelijke thema’s en ontwikkelingen onderscheiden en kritisch benaderen op de volgende domeinen: het sociaal‐politieke domein; het sociaal-economische domein; het levensbeschouwelijke domein; het cultureel­‐esthetische domein; het cultureel-­wetenschappelijke domein (10.1).

De basiscompetenties voor OMA zijn: • De leerkracht kan de emancipatie van de leerlingen bevorderen (2.2). • De leerkracht kan door attitudevorming leerlingen op individuele ontplooiing en maatschappelijke participatie voorbereiden (2.3). • De leerkracht kan actuele maatschappelijke ontwikkelingen hanteren in een pedagogische context (2.4). • De leerkracht kan overleggen en samenwerken binnen het schoolteam (7.1). • De leerkracht kan in overleg met collega’s contacten leggen, communiceren en samenwerken met externe instanties die onderwijsbetrokken initiatieven aanbieden (8.1). Daarnaast sterke focus op attitudes (A1, A2, A3, A4, A5, A6)

Focus op opdracht: In kleine groepen Een actueel of blijvend onderwijs- en maatschappijvraagstuk Doorheen het proces aandacht voor verantwoording, structuur/historiek Vlaamse onderwijslandschap, relevante actoren, interpretatie van standpunten, samen denken, dialogeren met mede-cursisten, …  Via individuele en collectieve feedback, tussentijdse dialogen, presentaties, … naar … een eindproduct dat kan variëren in vorm maar waarin opinie/standpunt noodzakelijk is

DEEL 2 – Materialen Bronnen via ppt Verschillende types van bronnen Perspectieven (historisch, juridisch, beleid, sociologisch, (wijsgerig)pedagogisch) Vrijheid van onderwijs …

Historisch perspectief Doel: Studenten inzicht geven in de totstandkoming van de huidige onderwijsorganisatie (netten, wetgeving, financiering…) Opzet: Onderzoeken hoe conflict Kerk-staat vorm krijgt vanaf 18e eeuw en hoe opeenvolgende conflicten geleid hebben tot de actuele constellatie Focus op Zuidelijke Nederlanden/België Focus op conflict en compromis Kerk vs. Verlichting Belgische revolutie – Belgische grondwet 1831 Eerste schoolstrijd 1879-1884 en verzuiling Tweede schoolstrijd 1954-1958 en Schoolpact 1959

Historisch perspectief: Bronnen Kerk vs. Verlichting Tekst van Diderot vs tekst van Mgr. Van Bommel Belgische grondwet 1831 en effecten Art. 17 "Het onderwijs is vrij; elke preventieve maatregel is verboden; de bestraffing van misdrijven wordt alleen bij de wet geregeld. Het openbaar onderwijs, op 's lands kosten gegeven, wordt eveneens bij de wet geregeld."

Historisch perspectief: Bronnen Eerste schoolstrijd 1879-1884 en verzuiling cartoons J. TYSSENS, Om de schone ziel van ’t kind… Het onderwijsconflict als een breuklijn in de Belgische politiek, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen/Liberaal Archief, 1998.

Historisch perspectief: Bronnen Tweede schoolstrijd 1950-1958 cartoons J. TYSSENS, Om de schone ziel van ’t kind… Het onderwijsconflict als een breuklijn in de Belgische politiek, Gent, Provinciebestuur Oost-Vlaanderen/Liberaal Archief, 1998.

Historisch perspectief: Bronnen Tweede schoolstrijd 1950-1958 kranten

Historisch perspectief: Bronnen Schoolpact 1959 en huidige Grondwet (coord. 1994) Art. 24, § 1: Het onderwijs is vrij; elke preventieve maatregel is verboden; de bestraffing van de misdrijven wordt alleen door de wet of het decreet geregeld. De gemeenschap waarborgt de keuzevrijheid van de ouders. De gemeenschap richt neutraal onderwijs in. De neutraliteit houdt onder meer in, de eerbied voor de filosofische, ideologische of godsdienstige opvattingen van de ouders en de leerlingen. De scholen ingericht door openbare besturen bieden, tot het einde van de leerplicht, de keuze aan tussen onderricht in een der erkende godsdiensten en de niet-confessionele zedenleer.

Historisch perspectief: Bronnen Schoolpact 1959 en huidige Grondwet (coord. 1994) Art. 24

Juridisch perspectief Inhouden: de vrijheid van onderwijs bekeken vanuit een juridisch kader, het recht als context waarbinnen onderwijs georganiseerd wordt, maar ook het recht als instrument om onderwijs aan te sturen bron: Verstegen, R. (2004). Recht als context en als instrument voor onderwijsbeleid. In G. Kelchtermans (red.), De stuurbaarheid van onderwijs. Tussen kunnen en willen, mogen en moeten (Studia Paedagogica 37) (pp. 57-88). Leuven: Universitaire Pers Leuven.

Beleidsperspectief Inhouden: nieuwe (liberale) bestuursvormen, nieuwe bestuursvormen (naast het juridische), nieuwe beleidsideologie, en dus nieuwe invullingen van ‘vrijheid’; minder juridisch-principieel, en meer economisch-pragmatisch

Bronnen; Wielemans, W. (1996-1997). Onderwijsbeleid tussen sociaal-democratie en neoliberalisme. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 5, 347-354. Verckens, A., Simons, M., Kelchtermans, G. (2009). Welke overheid voor welk onderwijs? Pedagogische Studiën, 86 (1), 21-40. Simons, M., Masschelein, J. (2007). Spiegeltje, spiegeltje aan de wand: over onderwijsbeleid en informeren. Impuls voor onderwijsbegeleiding, 38 (2), 67-75 Figuur: ‘Classical liberal, welfare liberal and neoliberal perspectives on state, human nature and education’. In Olssen, M., Codd, J. & O’Neill, A-M. (2004), Education Policy: Globalisation, Citizenship and Democracy (pp. 180-181). London: Sage Publications.

De documentaire “The trap – what happend to our dream of freedom” (van Adam Curtis, en met name deel 2 over impact van hervormingen, eventueel samen met voorgaande teksten, of tekst :  Olssen, M. (2009). Neoliberalism, Education, and the Rise of a Global Common Good. In Simons, M., Olssen, M. & Peters, M. (eds.). Re-reading education policies: Studying the policy agenda of the 21st century. Rotterdam: Sense. Eventueel (historisch): Fannes, P.,Vranckx, B.,Simon, F., & Depaepe, M. (2013).Een kwarteeuw onderwijs in eigen beheer. Het Vlaams onderwijsbeleid, 1988-2013. Leuven: Acco.

Sociologisch perspectief Inhouden: macht en educatie, invloeden op het curriculum, impact op leraarschap Bronnen: Bourdieu, P. & Passeron, J.-C. (1981/1970). Examen en uitsluiting zonder examen. In M. Du Bois-Reymond & A. Wesselingh (red.), School en maatschappij. Sociologen over onderwijs en opvoeding (pp. 120-134). Groningen: Wolters-Noordhoff. Apple, M. (1979). Ideology and curriculum. London: Routledge & Kegan Paul. (chapter 2 & 3)

(Wijsgerig-)pedagogisch perspectief Inhoud: pedagogische rol en gerelateerde vrijheid/autonomie van leerkracht/school, temmen of neutraliseren van pedagogische vrijheden/verantwoordelijkheden bronnen: Arendt, H. (1958/1994). De crisis van de opvoeding. In H. Arendt (1994), Tussen verleden en toekomst: vier oefeningen in politiek denken (pp. 101-123). Leuven: Garant. Furedi, F. (2009). Wasted: Why education isn’t education. London: Continuum. Masschelein, J. en Simons, M. (2012). Apologie van de school: Een publieke zaak. Leuven: Acco. Meijer, W. A. (2013). Onderwijs, weer weten waarom. Amsterdam: SWP.

DEEL 3 – Toekomst Toekomst Interesse voor deelname Slot