GRoene en Avontuurlijke Speelplaatsen Een onderzoek naar motieven, drempels en succesfactoren bij Gentse basisscholen

Vraagstelling Welke beweegredenen en barrières bestaan er bij Gentse basisscholen om hun speelplaats groener en avontuurlijker in te richten? Welke (organisatorische) succesfactoren kunnen in de idee-, ontwerp-, aanleg-, beheer- en verdere ontwikkelingsprocessen van (Gentse) groene en avontuurlijke speelplaatsen onderkend worden?

Werkwijze Literatuuronderzoek Functies en veronderstelde baten (motieven), barrières en bezorgdheden (drempels), succesfactoren Wetenschappelijke literatuur: wetensch. onderzoek, handboeken,… Populariserende literatuur: infobrochures, artikels, stappenplannen, websites,… Bevindingen uit eerste bijeenkomst ‘Werkgroep Toekomstvisie Schoolspeelplaatsen’ en introducerend gesprek met Katrijn Gijsel

Werkwijze Kwalitatief praktijkonderzoek Diepte-interviews en kwalitatieve verwerking ervan 17 respondenten van 15 Gentse basisscholen (directieleden, brugfiguren, STIBO, zorgcoördinator, administratief medewerker, leraar op rust) Scholen: Onderwijsnetten: 6 VGO, 6 OGO, 3 GO! Onderwijsmethoden: 6 zgn. ‘methodescholen’ Geografische spreiding: diverse wijken in Gent, Sint-Amandsberg, Gentbrugge, Oostakker, Wondelgem Verschillende fasen: Ideefase (7), ontwerpfase (1), aanlegfase (1), beheer en verdere ontwikkeling (4) 2 respondenten zagen geen mogelijkheden in het GRAS-concept Bezoek aan Fonds 1818 (Groene Schoolpleinen) met Katrijn Gijsel Gesprek met Nancy De Budt (Jeugddienst Gent) n.a.v. eerste bevindingen Klankbordgroep

Operationalisering GRoene en Avontuurlijke Speelplaatsen Speel- of gebruiksgroen Variatie in reliëf Variatie in spelzones Variatie in ondergronden Losse elementen

Beweegredenen/Motieven Open bevraagd Weergegeven in volgorde waarin ze het meest naar voor kwamen in de interviews

Het bieden van groene speelkansen Meer variatie in spel Sociaal klimaat op het plein verbeteren Motorische ontwikkeling en beweging Verfraaiing van de school(omgeving) Inspelen op de vraag van leerlingen naar verbetering van de bestaande speelplaats Veiligheid en het leren omgaan met risico’s Andere pedagogisch-educatieve motieven

1. Het bieden van groene speelkansen “Dus onze kinderen hier, dat zijn zeer kansarme kinderen die amper een tuintje hebben […], die eigenlijk op straat spelen. Dus hier is de nood bijzonder groot om echt avontuurlijk te kunnen spelen en met natuur bezig te zijn. Hun belevingswereld is zo zonder natuur eigenlijk”.

1. Het bieden van groene speelkansen Belangrijkste aanleiding om een GRAS-project te starten = gebrek aan toegankelijk speelgroen in de directe omgeving (‘versteende omgeving’) Respondenten (2) die geen mogelijkheden zien in GRAS-concept verwijzen naar frequent gebruik parken in onmiddellijke omgeving: voorwendsel of reële reden om niet voor groene (her)inrichting te gaan? Beschikbare hoeveelheid speelgroen in nabije omgeving schijnt rol te spelen bij al dan niet opteren voor groene en avontuurlijke herinrichting Relatie in meer rurale/landelijke omgevingen?

2. Beweegredenen m.b.t. de psychosociale baten van een groene en avontuurlijke herinrichting Meer variatie in spel Een ruimer en gevarieerder spel/activiteitenaanbod, dat voldoet aan de behoeften van elk kind. In het bijzonder het creëren van zones voor rust(iger spel) en het stimuleren van creatief spel en fantasiespel. (Opgelet: “De kans op een succesvolle herinrichting is groter als voorheen populaire spelvormen ook op het nieuwe plein nog steeds mogelijk zijn” (de Vries et al., 2013, p. 4)) Het verbeteren van het sociale klimaat op het plein Het tegengaan van verveling en negatief gedrag (pesten/ruzies), m.n. door het aanbieden van meer diverse speelmogelijkheden. Beide motieven/argumenten sterk benadrukt in argumentatie vanuit jeugddienst

3. Andere beweegredenen Volgende beweegredenen speelden ook, maar numeriek gezien in mindere mate een rol: Motorische ontwikkeling en (verschillende vormen van) beweging stimuleren Verfraaiing van de school(omgeving) Inspelen op de vraag van leerlingen naar verandering van het bestaande terrein Veiligheid en het leren omgaan met risico’s Uiteenlopende pedagogisch-educatieve beweegredenen: meer buiten zijn, seizoenbeleving, aanrakingsgericht leren, zichzelf ontdekken, natuur- educatieve potenties

Drempels: barrières en bezorgdheden Eerst open en vervolgens gericht bevraagd Weergegeven in volgorde waarin ze het meest spontaan naar voor kwamen in de interviews

Netheid Veiligheid Financiering Toezicht en overzichtelijkheid Infrastructurele barrières en gebrek aan technische kennis Onderhoud en beheer Ruimte

1.Netheid Meest voorkomende bezorgdheid Brede waaier aan praktische oplossingen geïnventariseerd Doeltreffendheid oplossingen ~ schoolgebonden organisatorische en ruimtelijke aspecten Gentse OGO-scholen: soms botsende eisen (verwachtingen school vs. kwaliteitsnormen schoonmaakfirma’s) Op het niveau v/d scholen: gerichte keuzes maken, naargelang organisatorische en ruimtelijke mogelijkheden Zo mogelijk reeds in ontwerp ondervangende infrastructurele ingrepen voorzien (bv. sas met rooster) Nieuwbouwprojecten: opportuniteit om (evt. reeds preventief) ondervangende infrastructurele ingrepen te realiseren Belangrijk: schoonmaakpersoneel van bij aanvang in proces betrekken: individuele personeelsleden én evt. schoonmaakfirma(‘s) als dusdanig

Veiligheid “Veiligheid blijft een héél streng iets. Wij krijgen heel veel controles over de vloer. Dus daarin zien wij ook wel van: je kan mooie dromen hebben, maar is het qua veiligheid allemaal oké? […] We vinden dat onze speelplaats nu een beetje te grijs en te clean is. Maar wel volgens de normen zogezegd voldoet. Het is een zorg in die zin dat ze daar heel moeilijk over doen. Dus we weten ook niet goed tot waar we kunnen gaan”.

Veiligheid Initiële vrees voor verhoogd gevaar Blijkt veelal onterecht! Reeds gerealiseerde GRAS: minder of althans geen bijkomende ongevallen sedert herinrichting Geen kwantitatief materiaal ter vergelijking Vragen m.b.t. regelgeving en controle Nogal wat preventieadviseurs/veiligheidsinspecteurs weinig vertrouwd met risicoanalyses voor en controles van natuurlijke speelaanleidingen en/of zeer strikt in beoordeling

Veiligheid Op structureel niveau lijkt zich bij sommige preventieadviseurs/veiligheidsinspecteurs mentaliteitswijziging op te dringen Op het niveau van de scholen: In goede veiligheidsopvolging voorzien (regelmatig nazicht, onderhoud, period. controles) Gesprek met preventieadviseur/verontruste ouders niet uit de weg gaan Zaken durven bevragen Belang van speelkansen/risicocompetentie durven onderstrepen Op breder niveau: mentaliteitswijziging waarbij men GRAS niet louter benadert vanuit veiligheidsperspectief maar ook in het licht van risicocompetentie (cfr. NL)

Financiering Belangrijke factor: engagement en financiële draagkracht van ouders/ouderwerking Vooral struikelblok voor scholen met zwakke ouderwerking/betrokkenheid en/of overwegend kansarm publiek Bij subsidietoekennning rekening houden met sociaaleconomische achtergrond schoolpubliek (bv. aantal lln met SES-status)? Volstaat huidig subsidiebedrag (GRAS-subsidie = 3000 euro) om scholen met overwegend kansarm publiek op weg te helpen?

Toezicht en overzichtelijkheid GRAS vergt meer dynamische/circulerende houding GRAS vergt andere afspraken met leerlingen (Opgelet: toename aan regels bedoeld om groen (tijdelijk) te beschermen ~ beperking variatie aan speelmogelijkheden (De Vries et al., 2013)) Strategische kijkpunten voorzien in ontwerp kan overzichtelijkheid terrein sterk verhogen Onderzoek levert, analoog aan eerder onderzoek, aanwijzingen voor een terugval in conflicten/problemen door een groene en avontuurlijke herinrichting

Infrastructurele knelpunten, een gebrek aan technische kennis en verder onderhoud en beheer Infrastructurele barrières: drainageproblemen, toegankelijkheidsproblemen Gebrek aan technische kennis GRAS = continue beweging/ontwikkeling/dynamiek Vereist hogere betrokkenheid op buitenruimte en LT-visie Bewust zijn van implicaties naar beheer In grondige beheerplanning voorzien (wie, wat, wanneer?) Van bij ontwerpvormgeving doordachte keuzes wat betreft arbeidsintensiviteit beheer en duurzaamheid materialen Hierop sterk gehamerd vanuit jeugddienst + Duurzaamheid van GRAS-concept naar onderhoud = voorwaarde subsidietoekenning

Ruimte Beperkte beschikbare ruimte? (aanleiding vs. knelpunt) Groene en avontuurlijke herinrichting ~ relatieve ruimtetoename Beperkte ruimte vergt weloverwogen keuzes wat betreft inrichtingselementen en zeer doordachte planning van aanlegwerken

Succesfactoren (Organisatorische) Succesfactoren die in de literatuur en tijdens de eerste bijeenkomst van de Werkgroep Toekomstvisie Schoolspeelplaatsen naar voor kwamen, werden geïnventariseerd en middels een interviewschema getoetst aan de praktijk in Gentse basisscholen

Draagvlak GRAS-project vraagt voldoende draagvlak bij alle betrokken actoren In eerste instantie: schoolteam/personeel en ouders informeren over en warm maken voor project + eerste zorgen en vragen opvangen (verschillende technieken: ped. studiedag, infomomenten, bezoek aan natuurspeeltuin, vragen nr kindervaringen, …) Mensen met kennis van zaken ~ essentiële rol in creëren draagvlak Belangrijkste hefboom naar draagvlak = participatie

Participatie Belangrijkste succesfactor Expliciete voorwaarde/beoordelingscriterium vr GRAS-subsidie + intensieve ondersteuning hierin vanuit jeugddienst Leidt tot breed gedragen ontwerp en inrichting Heeft educatief potentieel Stimuleert eigenaarschap Genereert bindend effect GRAS-project kan belangrijke hefboom vormen naar ouderbetrokkenheid Blijven(d) engageren van (nieuwe) ouders en leerlingen vormt een uitdaging

Gedeeld gebruik en openstelling voor de buurt Eerder gering aantal medegebruikers in Gentse scholen Belang van goede afspraken met medegebruikers (bv. inzake netheid) Openstelling actief gestimuleerd … maar hoge drempelvrees, vooral naar veiligheid toe Oriëntatie terrein naar straatzijde biedt meer perspectieven ~ toekomstige bouwprojecten

Hulp, informatie en ondersteuning Literatuur: belang van velerlei vormen van hulp en ondersteuning Praktijkonderzoek: Vnl. Gentse jeugddienst en groendienst Inspirerende beelden (Ideeënkoffer Springzaad, Pinterest, enz) Praktijkvoorbeelden: pioniersscholen en parken Pallet aan vermelde externe hulpactoren niet danig uitgebreid Scholen doen vooral beroep op eigen (ouder)netwerk en worden hiertoe ook actief gestimuleerd

Inbedding in pedagogisch-educatief project en bredere schoolcultuur Continue wisselwerking groene buitenruimte – pedagogisch denken Alle respondenten van scholen die GRAS hebben of hiertoe stappen ondernemen zien een unieke en specifieke verwevenheid tussen een GRAS en hun pedagogisch project Educatie an sich kwam numeriek gezien minder naar voor als beweegreden Alle reeds gerealiseerde GRAS: hogere educatieve benutting (pleinen meer dan voorheen onderdeel van lesprogramma) Validatie educatieve waarde buitenruimte door onderwijsinspectie? 2 scholen met GRAS kregen al onderwijsinspectie op bezoek, beide stelden geen specifieke aandacht voor de didactisch-educatieve mogelijkheden van de buitenruimte vast

Veranderlijkheid en dynamische verdere ontwikkeling “Binnen x aantal jaar zijn de boomstammen die er nu liggen helemaal stuk en moeten we weer nieuwe dingen gaan doen en gaan we misschien weer nieuwe constructies maken. En dat is ook het fijne, dat het niet stopt!”

Veranderlijkheid en dynamische verdere ontwikkeling GRAS = natuurlijke dynamiek Natuurlijke veranderlijkheid schept ruimte voor telkens nieuwe projecten en inrichtingselementen Deze scheppen op hun beurt kansen om de inbreng van telkens nieuwe leerlingen en ouders mee te nemen in de verdere ontwikkeling van de buitenspeelruimte

Invalshoek ouders? Stuwende kracht? “Kinderen worden vaker vies op een groen en op een groen-grijs schoolplein in vergelijking met een grijs plein, dat constateren ouders, leerkrachten en directeuren. Opvallend is vervolgens dat de ouders aangeven dat zij dit geen probleem vinden, terwijl leerkrachten en directeuren denken dat ouders dit wel vervelend vinden” (Hovinga et al., 2013, p. 4) “Zo zijn er geen signalen dat ouders problemen hebben met dat hun kind af en toe wat viezer thuis komt dan voorheen het geval was. Dit biedt wellicht openingen voor gedurfdere, meer avontuurlijke nieuwe inrichtingen” (de Vries et al., 2013, p. 145-146)