Van tweeluik naar driehoeken Versterking van interne checks and balances bij semipublieke organisaties WRR rapport nr 91 1

Aanleiding Reeks ontsporingen in semipublieke sector Vestia, Amarantis, Meavita, etc. Politiek-bestuurlijke reactie nadruk op externe controle en aansprakelijkheid weinig aandacht voor interne weerwerk  als intern niet op orde is, komt extern te laat

Semipublieke organisaties En: Drinkwaterbedrijven

Centrale boodschap Semipublieke organisaties moeten en kunnen hun interne checks and balances beter organiseren  Wat betekent dat?

Interne check & balances vormen van tegenspraak en weerwerk binnen de instellingen  Voorbeelden?

Transformaties Ontzuiling en ‘verstichting’ leden verdwenen uit beeld Schaalvergroting en professionalisering leken raakten uit beeld Hybridisering (two-tier model) ‘publieke aandeelhouders’ niet in beeld Woningcorporaties Zorginstellingen Onderwijsinstellingen

En de drinkwaterbedrijven? Rechtsvormen Vroeger: gemeentelijke waterleidingbedrijven en coöperaties Nu: NV’s met gemeenten en provincies als aandeelhouders. M.u.v. Waternet (=stichting met gemeente en waterschap) Schaalvergroting 1952: 198; 1990: 52 en 2014: 10 Jaren 90: Fusiegolf i.v.m. aangekondigde privatisering Risico’s van informatie aymmetrie en monopolistisch gedrag (te duur water) Bestuurlijk model Van ‘onderdeel gemeente(lijke controle)’ naar ‘corporate governance model/two tier’ Vergelijkbaar met corporaties, zorginstellingen en onderwijsinstellingen maar wél met aandeelhouders

Knelpunten Probleem in semipublieke sector omvang, complexiteit, risico’s zijn groter aantal ‘ogen’ dat meekijkt niet meegegroeid Risico’s borging van financiële stabiliteit verankering maatschappelijke meerwaarde Welke risico’s voor drinkwaterbedrijven?

Oplossingsrichtingen collegiaal bestuur versterking raad van toezicht En: door inschakeling van ‘derde partijen’

Afwegingskader Weerwerk, niet meer papierwerk Werkzaam: effectieve tegenmacht Werkbaar: geen verlamming 10

Tweeluik Corporaties, zorginstellingen en onderwijs

Tweeluik kwetsbaar Informatievoorziening RvC complexiteit, tijdigheid sterk afhankelijk van RvB Borging maatschappelijke belangen beperkte maatschappelijke legitimiteit Beschikbaarheid zorgen over krappe markt publieke toezichthouders

Van tweeluik naar driehoeken Wie is belangrijkste derde partij bij drinkwaterbedrijven?

Rol derde partijen scherp houden RvB en RvT financiën en kwaliteit werkprocessen maatschappelijke legitimiteit en meerwaarde

Wie kan derde partij zijn? Welke onderwerpen? Adviseren of meebeslissen? Voordelen Risico’s/nadelen Aandeelhouders Controller/riskmanager Maatschappelijke belanghebbenden - Adviesraden - Gebruikersraden ...... Nog meer ‘derde partijen’?

Aanbevelingen RvT en RvB WRR: Zorg voor een robuuste vormgeving van de interne checks and balances Leg hierover publieke verantwoording af, onder meer in het jaarverslag ….plus aanbevelingen aan branches en kabinet